روستای تاریخی "کزج"؛ ظرفیت پنهان گردشگری اردبیل

به گزارش خبرنگار مهر در اردبیل، نام روستای زیبا و گردشگری "کزج" که در دامنه کوههای سر به فلک کشیده منطقه خلخال در دامنه تند کوهی به نام "بلدداشی" و در ساحل شرقی رودخانه قزل اوزن واقع شده، از کلمه "کزه" یعنی چوب دستی گرفته شده، به عنوان سکونتگاه روستایی منفرد در دهستان خورش رستم شمالی و در ارتفاع یکهزار و 250 ‪   متری از سطح دریا با موقعیت کوهستانی دامنه‌ای و به فاصله 17 کیلومتر از مرکز دهستان خورش رستم (هشتچین) واقع شده و تا شهرستان خلخال 57.5 ‪ کیلومتر فاصله دارد.

در حال حاضر این روستا بالغ بر هزار و 435 نفر در قالب 277 خانوار جمعیتی داشته که 65 درصد آن را اهل سنت و 35 درصد بقیه را اهل تشیع تشکیل داده و به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند.

مردم کزج به سخت کوشی و تلاش و کار شهرت دارند باغداری و دامداری و کشاورزی شغل عمده اهالی این منطقه بوده و انگور، گردو، سیب و گلابی، گیلاس، آلبالو و توت بویژه توت خشک از محصولات درختی کزج است. علاوه بر این جاجیم بافی، پلاس بافی، جوراب، کلاه و دستکش، طناب و سبدبافی از صنایع دستی این روستا بوده و از قدیم الایام رواج دارد.

بافت سنتی، معماری خاص اماکن مسکونی، قرار گرفتن در کوهپایه، بهره مندی از طبیعت بکر و زیبا، جاری شدن رودخانه پرآب در بین باغات روستا، قدمت و پیشینه تاریخی و صنایع دستی موجب شده که این روستا قابلیت توسعه گردشگری و معرفی داشته و به یکی از جاذبه های توریستی استان تبدیل شود.

روستای کزج با بافت متمرکز ساخت و ساز پیرامون هسته اولیه آن بنا شده و به همین علت زمینهای زراعی و باغات بیشتر در حاشیه و پیرامون بافت مسکونی گسترش یافته است.

رودخانه قزل اوزن از یک کیلومتری غربی این روستا می‌گذرد و ارتفاعات "عرب بیله دشت"، "ورگان چوله" و "داغ یولی" در سمت شرق روستا واقع شده و آن را احاطه کرده و بافتی شبیه روستای گردشگری ماسوله را در این روستا پدید آورده ‌است.

روستای "کزج"؛ جلوه از معماری و فرهنگ اصیل ایرانی

آنچه این روستا را حایز اهمیت ساخته علاوه بر معماری منحصر به فرد، علاقه اهالی به حفظ این نوع معماری و تاکید بر حفاظت و حراست از سنن، آداب، رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است.

به علت نزدیکی این روستا به ماسوله و براساس نظریه کارشناسی و متخصصان آثار معماری تاریخی و بر اساس شواهد مستدل و مشابهت ساخت و ساز و نیز معماری خانه‌ها، طریقه آرایش و سلیقه به کار رفته در ساخت و ساز ابنیه، اهالی روستای گردشگری ماسوله از سکنه این روستا هستند که در گذشته‌های دور به علت کوچرو بودن مردم این روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ییلاق، بخشی از جمعیت روستای کزج در آن منطقه ساکن شده و روستای ماسوله را به وجود آورده‌اند، اما به علت کوتاهی در معرفی این روستا با وجود قدمت تاریخی افزون تر به نسبت روستای ماسوله در میان ایرانیان شناخته شده نیست.

روستای کزج به علت بافت معماری از جمله نوع مصالح به کار رفته در ساخت و ساز، رنگ آمیزی دیوارها، حیاط خانه‌ها، درها و پنجره‌ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا، هدایت فاضلاب منازل و بکر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و حتی همزیستی مسالمت‌آمیز شیعیان و اهل تسنن ساکن در روستا از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور جزو 12 روستای هدف گردشگری استان اردبیل تعیین شده است.

قدمت روستای گزج بیشتر از ماسوله است

نمای ظاهری این روستا از دید گردشگران جلوه‌ای جذاب و دیدنی به آن بخشیده به طوری که در نگاه اول، صدها واحد مسکونی به صورت مکعب‌هایی در کنار هم و همشکل دیده می‌شوند که با رنگ آمیزی تزیینی ایوانها، تیرهای چوبی ایوانها، پله‌ها، درها و پنجره‌ها منظره بدیعی را به وجود آورده است.

پشت بام اکثر خانه‌های این روستا کاهگلی بوده و به علت شیب تند محل ساخت و استقرار روستا، پشت بام هر خانه‌ای حیاط خانه بالاتر است.

سقف و پشت بام خانه‌ها بیشتر با افزودن لایه‌های کاهگلی متعدد حدود نیم سانتی متری در هر سال به روش ماله کشیهای سالانه ضخیم شده به طوری که بارشهای باران و برف موجب چکه کردن سقفها نمی‌شود.

این لایه‌های کاهگلی از ترکیب گل خاک رس منطقه و کاه گندم تهیه می‌شود و در سالیان اخیر نمک نیز برای جلوگیری از نفوذ آب به لایه‌های زیرین و پیشگیری از چکه کردن سقف بامها به ترکیبات کاهگل افزوده می‌شود.

این شیوه معماری حتی با همه گیر شدن استفاده از مصالح ساختمانی جدید از قبیل قیر، ایزوگام، ایرانیت و سیمان هنوز هم در روستای کزج مرسوم بوده و زیبایی و طراوت خاصی به این روستا بخشیده است.

معماران ساختمانهای این روستا از خود اهالی هستند که با استفاده از مصالح موجود در منطقه خانه ها را می‌سازند و هنوز شش نفر از معماران سالخورده که روش منحصر به فردی در ساخت خانه‌های این روستا دارند، در قید حیات هستند که با مرگ آنها این شیوه معماری نیز به پایان عمر خود خواهد رسید.

همچنین در سالهای گذشته فقط از آجرهای خشتی پخته و حتی آجر خام در ساخت خانه‌ها استفاده می‌شد ولی امروزه از مصالحی همچون سنگ نیز به علت وجود معادن سنگ در منطقه استفاده می‌شود.
 
در ساخت خانه و هر گونه محل مسقفی در این روستا از چنار تبریزی و برای پوشاندن سقف خانه‌ها نیز از مصالحی به نام "پرند" که شامل چوبهای باریک به طول دو متر و به ضخامت یک سانتی متر می باشد، استفاده می‌کنند.

"کزج" جزو 10 روستای برگزیده کشور است

روستای کزج به علت بافت پلکانی، نوع مصالح و معماری به‌کار رفته در احداث بناها، شکل معابر و رنگ آمیزی واحدهای مسکونی جزو 10 روستای برگزیده کشور برای احیا و مرمت انتخاب شده و احیای بافت با ارزش معماری این روستا از سال 84 و بر اساس طرح مطالعاتی بنیاد مسکن آغاز شده است.

طرح احیای این روستا با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با هدف آماده‌سازی برای پذیرش گردشگران آغاز شده و در اجرای آن با حفظ وضع موجود کلیه سطح و جداره معابر روستا بدون تغییر و بازگشایی، سنگفرش می‌شود.

مدیرکل بنیاد مسکن استان اردبیل مدیرکل بنیاد مسکن استان اردبیل در گفتگو با مهر با اشاره به اجرای طرح مرمتی و احیا روستای کزج گفت: یکی از برنامه‌های اصلی بنیاد مسکن بحث بهسازی و مرمت روستاهای نمونه و هدف گردشگری است که توانسته‌ایم در سه نقطه کزج، برندق خلخال و التان پارس‌آباد این طرح را به صورت پایلوت اجرایی کنیم.

احمد حاج علیزاده با بیان اینکه تلاش شده در مرمت این روستا از مصالح ساختمانی سنتی و با ارزش استفاده کنیم تا این روستا با هویت واقعی بهسازی و بازسازی شود، متذکر شد: با بهره‌برداری از فاز اول و دوم پروژه حفظ و نگهداری از بافت با ارزش روستای کزج خلخال شاهد افزایش گردشگران داخلی و خارجی در این منطقه هستیم.

وی یادآور شد: امسال مقرر شده است پنج روستای هدف گردشگری نیز مورد مطالعه و عملیات اجرایی بهسازی و مورد مرمت قرار گیرد که منتظر تأیید دفتر مرکزی بنیاد مسکن و تأمین اعتبار لازم در این زمینه هستیم.

روستای کرج یکی از روستاهای نمونه و روستای هدف گردشگری استان است که باید با در نظر گرفتن بافت با ارزش روستا و با استفاده از مصالح بومی و منطقه‌ای، با حفظ معماری قدیمی و با استفاده از کارشناسان و معماران مجرب احیاء و مرمت شده و هیچگونه تغییری در کالبد اصلی روستا به وجود نیاید.

انتخاب این روستا به عنوان روستای هدف گردشگری و احیای بافت معماری آن گام مهمی در معرفی و  توسعه صنعت گردشگری و در نهایت درآمدزایی برای اهالی این روستا بوده و بی شک توجه بیش از پیش به این امر موجب افزایش درآمد مردم این روستا در آینده خواهد شد.