در سال 221 هجری، خلیفه عباسی معتصم دستور داد شهر جدیدی که محل سکونت خلیفه، رجال دولتی و سپاه باشد ساخته شود و کارشناسان در صدد بودند این شهر برای شخصیتهای برجسته و سیاسی آن دوران محل مناسبی باشد. از این رو در 130 کیلومتری شمال بغداد در کنار رود دجله که مکانی برای کشت و زرع مردم بود و هوایی مطبوع داشت را انتخاب کردند و شهر سامرا را ساختند. سامرا مخفف جمله "سر من یری " بود. خلیفه عباسی به این شهر اماکنی چون دارالخلافه، مسجد جامع و دیگر ساختمانهای اداری و خدماتی را اضافه کرد .
پس از معتصم خلفای دیگری چون متوکل، مهتدی، واثق، منتصر، معتمد عباسی در این شهر ساکن شدند . اما در سال 656 هجری هولاکوخان مغول به این شهر حمله و آن را تخریب کرد و نام این شهر به " ساء من یری" تغییر یافت.
از جمله اقداماتی که خلیفه عباسی در این شهر انجام داد، ساخت مسجد جامعی وسیع در وسط شهر بود که در نهایت زیبایی و ظرافت در سالهای 237-233 ساخته شد. این مسجد 50 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد و به صورت 5 حلقه دایره ای است که بر روی هم سوار شده اند و همه اینها بالای سطحی مربع شکل قرار دارند. این حلقه های دایره ای در پایان به اتاقکی منتهی می شوند . امروزه از این مسجد تنها دیوار بیرونی و مناره حلزونی شکل معروف آن با نام ملویه، بر جای مانده است.
این مسجد در زمینی به مساحت 440 در 376 متر بنا نهاده شد و تا سالهای اخیر بزرگترین مسجد جهان اسلام به شمار می آمد. در درون زمین مسجد، یک مستطیل دیگر با ابعاد 240 در 156 متر با دیوارهایی به ارتفاع 10 متر و ضخامت بیش از دو متر و نیم وجود دارد. صحن میانی مسجد را رواقهایی در بر گرفته که بزرگترین آنها رواق قبله در سمت جنوب است. این رواق شامل 24 ردیف ستونهای 8 ضلعی است که در امتداد جهت قبله قرار گرفته اند. رواقهای شرقی و غربی هر یک 4 ردیف و رواق شمالی 3 ردیف ستون داشته اند.
مناره حلزونی شکل این مسجد شاخص ترین بخش آن است که در خارج از مسجد و 27 متری ضلع شمالی آن بر پایه ای مربع شکل با اضلاع 33 متر ساخته شده است. حلقه های دایره ای حلزونی شکل پس از پنج دور گردش به اتاقکی منتهی می شوند. این مناره 53 متر ارتفاع دارد و یکی از بلندترین مناره های جهان اسلام است .
شیوه به کار رفته در معماری مسجد سامرا، بعدها در ساخت مسجد ابوذلاف در همان نزدیکی و مناره مسجد ابن طولون در قاهره به کار گرفته شد و پس از آن دیگر دنبال نشد.
از جمله آثاری که در این مسجد کشف شده می توان به ظروف شیشه ای قدیمی با نوشته ها و تزئینات خاص اسلامی اشاره کرد . در این مسجد بیش از 100 هزار نفر می توانستند نماز بخوانند .
نظر شما