مراقب باشیم سایه همای سعادت از سرمان نرود

به گزارش خبرنگار مهر، هما مرغ مهاجری است که کمتر شکار می شود ولی به استناد گفته های یک متخصص حیات وحش، حیات این گونه در زیستگاههای ایران چندان مطلوب نیست. دکتر منصور جمشیدی با اشاره به اینکه هیچ مطالعه ای در سالهای گذشته و حال، روی این گونه اساطیری نشده به خبرنگار مهر گفت: با اینکه نام هما در تاریخ و ادبیات ایران به وفور آمده اما این پرنده بومی ایران نیست و گونه ای مهاجر محسوب می شود.

این کارشناس و متخصص پرنده شناسی هما را جزو پرندگان بالای زنجیره غذایی در طبیعت دانست و افزود: هما به طور مستقیم از بین نمی رود چون کمتر شکار می شود اما با شکار بی رویه برخی پرندگان که زنجیره غذایی این گونه محسوب می شوند و همین طور تخریب زیستگاهها در ایران، حیاتش در معرض خطر قرار می گیرد. 

بسیاری از ایرانیان هما را یکی از گونه‌های طبیعت ایران می دانند که در منطقه البرز مرکزی پرنده ای بومی محسوب می‌شود اما دکتر منصوری معتقد است با اینکه هما در مناطقی از ایران مانند کوهستانهای زاگرس غربی و جنوب غربی و همین طور یکی از جزایر نه گانه دریاچه ارومیه زادآوری کرده اما هرگز بومی ایران محسوب نمی شود و بومی ارتفاعات آلپ در اروپای شمالی است.

این گونه کم نظیر به گفته مقامات سازمانهای نظارتی و گروههای فعال محیط زیستی در معرض انقراض قرار دارد چرا که مشاهده آن سال به سال در مناطق مختلف کمتر شده است، با این حال بسیاری از متخصصان معتقدند وجود این نوع پرندگان در هر منطقه ای نشانه سلامت زیست محیطی آن منطقه است.

هما پرنده ای شکاری است که بیشتر به یک شاهین عظیم شباهت دارد. طرح مشخص بدن در حال پرواز، این پرنده را از سایر پرندگان متمایز می کند. بدنی به طول یک متر یا کمی بیشتر دارد، بالهایش دراز، کم‌عرض و زاویه‌دار است و دمی بلند، لوزی شکل و تیره رنگ دارد.

سطح پشتی، بالها و دم آن سیاه مایل به خاکستری و سرش به طور کلی نخودی رنگ است. اطراف چشم و ناحیه پس منقار سیاه رنگ است که به یک دسته موی سیاه ریش مانند در زیر منقار منتهی می‌ شود. سطح شکمی نارنجی مایل به زرد و ناحیه سینه به طور واضح نارنجی رنگ است که با بالهای تیره تضاد خاصی را نشان می‌‌دهد.

هما از پرندگان شکاری دیگر فعال‌تر و معمولا تک‌زی است و بیشتر در کوهستانهای مرتفع و دورافتاده زندگی می‌کند و در غارهای مشرف به پرتگاه‌ها آشیانه می‌سازد. از زیستگا‌ه‌های مهم این گونه زیستی، پارک ملی لار و بمو و منطقه حفاظت شده دنا است.

جمشید منصوری در ادامه می گوید: به دلیل وقوع جنگ در دهه های گذشته و نا امن بودن مناطق کوهستانی غرب زاگرس به خصوص در کردستان و تداوم بمباران و ایجاد سر و صداهای مهیب، هما زیستگاه خود در این مناطق از دست داده است. با این حال وضعیتش به نسبت گونه های دیگر بهتر است چون در ارتفاعات بالا و دور از خطر زندگی می کند.

این کارشناس محیط زیست تاکید کرد: آلودگی و تخریب زیستگاهها تولید مثل هما را متوقف می کند و می تواند باعث کاهش جمعیت آن شود اگرچه به نسبت گونه های دیگر پرندگان، جمعیت کم هما دلیل بر وضعیت نگران کننده آن نیست چرا که این پرنده تک زی است و اگر برای نمونه بگوییم امسال 200 هزار مرغابی سر سبز به زیستگاه مهاجرت کرده شاید این تعداد کم باشد اما اگر بگوییم تنها 10 پرنده هما به زیستگاه مهاجرت کرده آمار مناسبی است.

در ادبیات داستانی کهن این مرز و بوم آمده است که هرگاه پادشاهی در می‌گذشته و وارثی برای جانشینی نداشته است، مردم را در میدانی جمع می کردند و همایی را رها می‌کردند. هما بر روی سر یا شانه هر کس که می نشست آن شخص پادشاه آن سرزمین می‌شد!

اکثر ایرانیان هما را پرنده ای افسانه‌ای و همتای ققنوس می‌دانند. پرنده‌ای که تنها در داستانها و اساطیر باستانی وجود دارد در حالی که هما این روزها هم بر فراز ارتفاعات کشور دیده می شوند اگرچه آرام آرام آسمان از پرواز رویایی و آرامشان تهی می شود.

با این وجود زرتشتیان ایران در معدود روستاهای مناطق کویری ایران به خوبی با این پرنده آشنایی دارند. آنها بر این باورند  که هرگاه هما به سراغ جسد فردی که بر روی بلندی یا دادگاهی قرار داده شده است بیاید، آن فرد در عالم جاودان سعادتمند خواهد شد. از این رو بود که ایرانیان زرتشتی هما را مرغ سعادت می‌دانستند.

با این همه و بر خلاف اساطیر و داستان‌ها و باورهای زیبای ایرانی، هما نوعی لاشخور با نام علمی "Gypaetus Barbatus" است. لاشخوری که تنها استخوان و مغز استخوان می‌خورد و یکی از بزرگترین جثه ها را در بین 516 گونه پرنده کنونی ایران دارد. هما در حال حاضر جزو پرندگان حمایت شده ایران است و در لیست قرمز IUCN در رده پرندگان آسیب پذیر قرار دارد.