جریان موقت زاینده رود مسکنی برای دردهای بی شمار/ خطر نشست زمین در کمین

به گزارش خبرنگار مهر، صبح امروز با افزایش خروجی سد زاینده رود برای کشت کشاورزان شرق اصفهان، آب در بستر خشک زاینده رود جاری شده و زنده رود را بار دیگر موقتاً زنده کرد در این خصوص با کارشناس محیط زیست به گفتگو نشسته ایم.

محمد درویش در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به چیدمان توسعه در استان‌های مختلف کشور تصریح کرد: مهمترین مشکل موجود این است که چیدمان توسعه در استان‌های مختلف متناسب با توان بوم شناختی یا توان اکولوژیکی سرزمین طراحی نمی‌شود.

وی افزود: اصفهان در منطقه فلات مرکزی کشور قرار گرفته و مهمترین منبع اندوخته آبی این استان یعنی زاینده رود، آورد طبیعی 800 میلیون مترمکعب در سال داشته و از سوی دیگر، میانگین بارندگی آن از حدود 130 میلیمتر تجاوز نمی‌کند ولی در چنین شرایطی بیشترین سکونتگاه‌های صنعتی کشور در این استان مستقر شده است.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور تصریح کرد: صنایعی مانند فولاد و سیمان که در شمار پرمصرف ترین صنایع از نظر مصرف آب قرار دارند، باید در مراکزی استقرار یابند که از یک منبع آب دائم یا آب مازاد برخوردار باشند، در صورتی که بیلان و تراز آب در استان اصفهان همواره منفی بوده و همواره میزان برداشت آب بیش از میزان ذخیره شده است.

وی تصریح کرد: با یک سری سازه‌های مهندسی، تمهیدات مدیریتی و ویژگیهای خاص اصفهان، رقم 800 میلیون مترمکعب آورد سالیانه رودخانه زاینده‌رود با احداث دو تونل دوبرابر شده ولی با این وجود دو سال پیاپی است که زاینده رود به اصفهان نمی‌رسد و در باغ بهادران خشک می‌شود.

خطر نشست زمین در کمین اصفهان

این کارشناس محیط زیست، خطر وقوع نشست زمین به دلیل خشکی رودخانه در اصفهان را جدی دانست و افزود: امسال حدوداً چهارمین سالی است که میزان برداشت دشت اصفهان، بیش از میزان تغذیه آن بوده که اگر این روند ادامه پیدا کند، با فرایندی به نام افت آب زیرزمینی روبرو می شویم.

وی تصریح کرد: اگر این افت زیرزمینی با شتاب زیاد ادامه پیدا کند، پدیده‌ای به نام نشست زمین گریبانگیر اصفهان می‌شود یعنی سفره های آب زیرزمینی خالی شده و لایه های بالایی زمین به یکدیگر می چسبند و چون این لایه‌ها، آب درون را از دست داده اند، سدهای زیرزمینی یا همان سفره‌های زیرزمینی گنجایش خود را از دست داده و باعث نشست زمین می‌شوند.

درویش به عواقب ناگوار نشست زمین اشاره کرد و افزود: وقتی زمین نشست پیدا کند ما حتی اگر بتوانیم چند تونل دیگر نیز بزنیم و آب را از کارون به اصفهان منتقل کنیم، سفره های زیرزمینی دیگر گنجایش ذخیره آب را ندارند و بیشتر هرزآب تولید کرده و نرخ فرسایش زمین را افزایش می دهیم.

وی گفت: این اتفاقی است که متاسفانه در استان های فارس، همدان، خراسان و حتی اردبیل رخ داده و من خطر وقوع آن در اصفهان را نزدیک و جدی می بینم.

بدهکاری بوم شناختی سرزمین قابل جبران نیست

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با اشاره به افزایش جمعیت شهر اصفهان گفت: با وجود این‌که سرانه آب در دسترس در اصفهان از سرانه آب ایرانیان کمتر است، ولی در چنین استانی شاهد نرخ میزان اشتغال 6 الی 7 برابر میزان کشوری هستیم و این مسئله استان اصفهان را به عنوان یکی از مهاجرپذیرترین استانهای کشور تبدیل کرده است.

وی تصریح کرد: این مسائل ممکن است در کوتاه مدت نشان دهنده توانایی مدیریتی بخشی باشد ولی در درازمدت به بهای از بین رفتن پایداری اکولوژیکی سرزمین تمام می شود.

درویش اثرات از بین رفتن پایداری اکولوژیکی سرزمین را غیرقابل جبران دانست و افزود: این مسئله به بهای بدهکاری بوم شناختی سرزمین تمام می شود که اثراتی به مراتب بدتر از بدهکاری یا ورشکستگی اقتصادی دارد.

وی تصریح کرد: اگر کشور یا استانی با ورشکستگی اقتصادی مواجه شود، با تمهیدات مدیریتی درست و تزریق پول می‌توان مشکل را حل کرد ولی اگر در منطقه ای زمین نشست پیدا کند، بیابانزایی به مرحله آخر برسد و سفره‌های آب زیرزمینی به شدت افت پیدا کند، آن منطقه دیگر نمی‌تواند به شرایط نرمال برگردد.

تخریب محیط زیست شادابی مردم را کاهش می‌دهد

این کارشناس محیط زیست، ارزش زاینده رود را برای استان اصفهان ‌غیرقابل اندازه گیری و ارزش گذاری دانست و اظهار داشت: زاینده‌رود هویت فرهنگی، معنوی و تاریخی استان اصفهان است و خشک بودن این رودخانه تاثیرات همه جانبه ای در این منطقه می گذارند.

وی به آمارهای ارائه شده از سوی مسئولین شهری اصفهان اشاره کرد و افزود: این آمارها نشان می‌دهد میزان تخلفات رانندگی در اصفهان در سال 1390 به طرز معناداری افزایش یافته و یا گزارش هایی رسیده که نشان می‌دهد نرخ طلاق در استان اصفهان افزایش پیدا کرده است که دلیل رشد این آمارهای منفی، فاصله گرفتن از شاخص سرزمین شاد است.

درویش به شاخص Happy Planet Index یا شاخص سرزمین شاد در محیط زیست اشاره کرد و افزود: بر اساس این شاخص، سرزمینی که نتواند توانمندی‌های اکولوژیک خود را حفظ کرده و محیط مناسبی برای زیست جانوری و گیاهی فراهم کند و شادابی را به حوزه جانوری و گیاهی تزریق کند، به همان ترتیب نخواهد توانست که این شادابی را به مردم خود تزریق کند.

وی به رتبه ایران از نظر شاخص سرزمین شاد اشاره کرد و افزود: ایران در سال 2006 رتبه 67 را در بین کشورهای سرزمین شاد داشت که در سال 2009 شاهد سقوط 14 پله‌ای ایران به رتبه 81 بودیم.

این فعال محیط زیست در خصوص دلایل این سقوط رتبه اظهار داشت: این مسئله همزمان با افزایش شتاب گرفتن توسعه بدون در نظر گرفتن مسائل زیست محیطی رخ داده است.

وی تصریح کرد: این مسئله در اصل 50 قانون اساسی توسط نخبگان و خردمندان این کشور در اوایل انقلاب اسلامی ایران پیش بینی شده بود و در این اصل گفته شده "حفظ محیط زیست لازمه حیات اجتماعی رو به رشد مردم ایران است".

درویش اظهار داشت: این اصل مترقی قانون اساسی ایران است که در زمانی تصویب شد که بسیاری از کشورها درک درستی از مسائل محیط زیست نداشتند و اکنون این اصل در استان اصفهان مصداق پیدا کرده و وقتی با فرآیند تخریب محیط زیست در این استان مواجه شده‌ایم، می بینیم آمار بزهکاری افزایش یافته و شادابی مردم کاهش یافته است.

حق‌آبه زیست محیطی زاینده رود فراموش شده است

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به حق‌آبه زیست محیطی رودخانه زاینده رود اشاره کرده و افزود: حق‍آبه ای به نام حق‍آبه محیط زیستی وجود دارد که طبق این حق‍آبه، در بدترین حالت باید 15 درصد آورد هر رودخانه دائمی در هر نقطه کره زمین مختص جاری شدن آب در آن رودخانه و حفظ پایاب و تالاب پایین دست باشد.

وی تصریح کرد: متاسفانه این حق‍آبه در بیلان دهی وزارت نیرو دیده نشده و هیچ وقت اشاره ای به حق‍آبه طبیعی محیط زیست نمی شود و اتفاقی که در دریاچه ارومیه افتاد نیز به دلیل عدم رعایت حق‍آبه طبیعی دریاچه در سازه‌های ایجاد شده برای توسعه بود که متاسفانه اکنون در اصفهان نیز همین اتفاق افتاده است.

درویش با بیان اینکه عدم توجه به مسائل زیست محیطی ممکن است اثرات فرامنطقه ای داشته باشد افزود:در تالاب هور العظیم نیز همین اتفاق افتاد و رژیم صدام حسین، با احداث نهر پنجم مسیر رودخانه دجله و فرات را تغییر داد که منجر به خشک شدن تالاب هورالعظیم شد و این مساله، فاجعه　ای ایجاد شد که اثرات آن 20 استان کشور ما از خوزستان تا مازندران را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.

وی در خصوص مطالبه این حق‌ابه از وزارت نیرو گفت: مسئولین اداره کل محیط زیست استان اصفهان بارها این درخواست را مطرح کرده اند ولی به گفته یکی از مدیران سازمان آب منطقه ای اصفهان، حتی اگر 20 میلیون مترمکعب آب نیر در پایین دست اصفهان رها شود، هیچ گونه آبی به تالاب گاوخونی نمی رسد زیرا کشاورزان پایین دست از این آب استفاده می کنند و نمی گذارند آب به پایین دست برسد.

این فعال محیط زیست عنوان کرد: متاسفانه وضعیت به گونه ای شده که برخی از کشاورزان آنچنان دچار فقر شده اند که کلیه های خود را برای تامین زندگی می‌فروشند که در چنین شرایطی، صحبت کردن از حق آبه زیست محیطی سخت تر شده و محلی از اعراب ندارد.

گاوخونی چند گام تا هورالعظیم

درویش با اشاره به معضلات جانبی خشک شدن آب زاینده رود، تاکید کرد: خشک شدن زاینده رود اصفهان، ما را با معضل بزرگی به نام خشک شدن تالاب 700 کیلومتر مربعی گاوخونی مواجه کرده که این به معنی ایجاد یک چشمه تولید گردوخاک در شرق اصفهان است.

وی افزود: گاوخونی دو سال است کاملاً خشک شده و فقط در اسفندماه سال گذشته، اندکی از مساحتش نم دار شد، ولی اکنون کاملا خشک است و به اعتقاد من گاوخونی شرایطی به مراتب بدتر از هورالعظیم داشته و امکان بروز یک فاجعه زیست محیطی در این منطقه وجود دارد.

جاری شدن موقت آب میلیون‌ها قطعه ماهی را تهدید می‌کند

این فعال محیط زیست، جاری شدن موقت آب را مانند مسکنی برای دردهای زاینده رود دانست و افزود: این جاری شدن به دلیل پایان فصل کشاورزی و به دست آمدن آب مازاد به وجود آمده است ولی نباید فراموش کرد با جاری شدن موقت این آب مازاد، میلیون ها قطعه ماهی در عرصه حدود 230 کیلومتری رها می‌شوند که با قطع شدن دوباره آب، این ماهی ها از بین خواهند رفت.

وی تصریح کرد: حل ریشه‌ای مشکلات در گرو اصلاح برخی روندهای موجود است و مشکل زمانی حل می شود که راندمان کشاورزی از 35 درصد کنونی به نرمال جهانی برسد و به اعتقاد من استان اصفهان با سطح دانش و نیروهای متخصص از این توانایی برخوردار است.

درویش در پایان یادآور شد: اصفهان باید با پتانسیل‌های موجود به سمت کشت گلخانه ای، کاهش ضایعات غذایی در بخش کشاورزی، توسعه اکوتوریست حرکت و با قدرت اقتصادیو سطح دانش مناسب، اصفهان می‌تواند به قطب تولید انرژی الکتریکی با استفاده از انرژی خورشیدی در کشور تبدیل شود.

....................

گفتگو: ایمان حجتی