مهران مملو از خاطرات دفاع مقدس برای کاروانهای راهیان نور

به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، شهرستان مهران در باختر ایلام واقع شده است این شهرستان نگین سبز ایران نام گرفته است و پس از سه دهه در انزوا بودن اینک مهران می تواند برای همیشه صبح صادق را بر سرزمین هزار و یک شب بتاباند.

بیش از چند دهه مرز بین المللی مهران در منتهی الیه باختری کشور و در جنوب شهر ایلام به رغم 220 کیلومتر مرز مشترک با عراق و کمترین فاصله یک شهر مرزی تا بغداد در انزوا و فراموشی به سر می برد و حاصل این انزوا بیش از سه دهه رکود اقتصادی بود.

نام مهران در دوران هشت سال دفاع مقدس بر سر زبان ها افتاد. این گذرگاه تاریخی از دیرباز معبر و ممر مراودات تاریخی مردمان دو سوی مرز بوده و حاصل این مراودات گسترده نزدیکی فرهنگی و پیوندهای خانوادگی و سرمایه‌گذاری های مشترک بر اراضی مستعد و نخلستان های پرثمر منطقه است.

مرز مهران مناسب ترین و بهترین راه برای فعالیت های توریستی و زیارتی همچنین یکی از مناسب ترین و مطمئن ترین مناطق برای فعالیت اقتصادی است.

شهر مرزی مهران حدود 12 کیلومتر تا نقطه صفر مرزی فاصله دارد و کمتر از 20 کیلومتر با شهرهای کرد تبار بدره و زرباطیه عراق فاصله دارد و به عنوان حاقه اتصال مرکز استان ایلام با مرکز استان واسط و بغداد عراق در طول قرن ها مهمترین گذرگاه ارتباطی مردمان دو سوی مرز بوده است.

در بخش مرکزی مهران مخاذن نفت و گاز طبیعی کشف شده و چاه هایی در آن حفر شده است.

دشتهای مهران به خاطر پیوستگی‌کوه و دشت با یکدیگر دارای اهمیت استراتژیکی و تاریخی است.

این شهرستان از سه بخش مهران، صالح آباد و ملکشاهی تشکیل شده و بخش صالح اباد در دشت وسیع هیژدانه واقع شده و در سال های پر باران یکی از مناطق حاصل‌خیز استان محسوب می شود.

شهر مهران ۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۵ براى بار دوم به دست ارتش عراق اشغال شد.

بار اول که همزمان با هجوم سراسرى به میهن اسلامى بود، عراق در مهر ۱۳۵۹ وارد مهران شد و آن را اشغال کرد اما زمانى که عراق در پایان سلسله عملیاتهاى بزرگ آزادسازى مناطق اشغالى به دست رزمندگان اسلام، شهر خرمشهر را از دست داد، در یک عقب نشینى سراسرى از باقیمانده خاک کشور (نه تمام آن) شهر مهران را نیز خالى کرد و بر روى ارتفاعات شمال و جنوب شهر در داخل خاک ایران مستقر شد.

شهر تخلیه شده مهران به دلیل تسلط دشمن، براى نیروهاى خودى قابل استفاده نبود تا اینکه در عملیات والفجر ۳ شهر مهران و ارتفاعات مشرف بر آن کاملاً آزاد شد.

پس از عملیات والفجر ۸ ، ارتش عراق در جریان اجراى استراتژى دفاع متحرک (که از ۱۵ فروردین ۱۳۶۵ آغاز شد) بار دیگر شهر مهران را اشغال کرد.

این اقدام بیشتر با هدف بازسازى روحیه شکست خورده ارتش عراق و جلوگیرى از اجراى عملیات بعدى جمهورى اسلامى به عمل آمد. علاوه بر این، تبلیغات سیاسى براى پیروزى در مهران از نظر تحت الشعاع قرار دادن عملیات فاو در محیط خارجى نیز مورد توجه تصمیم گیرندگان حکومت عراق بود.

هنگام حمله عراق، نیروهاى زیادى در خطوط پدافندى منطقه مهران حضور نداشت، اما به نظر مى رسید پس از تک هاى عراق به محور دربندیخان (۱۵ فروردین ۱۳۶۵)، سومار (۲۲ فروردین ۱۳۶۵)، فکه (۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۵) و حاج عمران (۲۴ اردیبهشت ۱۳۶۵) که به جز حاج عمران، در تمام تک هاى پیش از آن، به طور کامل موفق بود، بایستى آمادگى نسبى براى مقابله با حمله عراق تدارک مى شد، اما چنین نشد و عراق توانست شهر را تصرف کند.

در پى آن بلافاصله نیروهاى تیپ امیرالمؤمنین (ع) از لشگر ۵ نصر (سپاه پاسداران)، در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۵ در منطقه نمه کلان بو با دشمن درگیر شدند و پس از چند روز نبرد، تیپ ۲۱ امام رضا (ع) و لشگر ۴۱ ثارالله (ع) (از سپاه پاسداران) در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۵ ارتفاعات ۳۰۷ ،۳۱۰، ۳۴۵ ، ۳۳۰ و تپه رضا آباد از مجموعه ارتفاعات نمه کلان بو را آزاد کردند.

حمله یگانهاى سپاه در این محور با این هدف انجام گرفت که از استقرار عراق بر روى ارتفاعات حساس منطقه و تسلط بر تنگه کنجان چم جلوگیرى کنند.

در این درگیریها ۷۰ تن از رزمندگان سپاه شهید، ۶۶۶ تن مجروح، ۱۳۳ تن مفقود و هشت تن اسیر شدند. در حمله عراق و تصرف شهر نیز از نیروى زمینى ارتش ۹ تن شهید، ۱۸۰ تن مجروح، ۹۸ تن مفقود شده و ۴۰ تن به اسارت دشمن درآمدند.

علاوه بر این، بیشتر تجهیزات و سلاحهاى سنگین و نیمه سنگین یگانهاى ارتش از جمله توپهاى ۲۰۳ میلى مترى و شمار زیادى تانک، نفربر و خودرو به غنیمت دشمن درآمد.

ضرورت آزادسازى مهران

پس از اشغال مهران، ارتش عراق خود را براى تک در مناطق دیگرى آماده کرد و احتمال داده مى شد سومار و قصر شیرین نیز به دست دشمن سقوط کند که چنین رویدادى قابل پذیرش نبود و ضرورت داشت این تلاش دشمن به گونه اى مقتضى خنثى شود. افزون بر این، حضرت امام نیز به طور مکرر مسئله شهر مهران را پیگیرى مى کردند، لذا طرح ریزى عملیات آزادسازى مهران به سرعت آغاز شد.

طرح مانور

پس از ساعتها بحث و گفتگو درباره طرح مانور و راهکارهاى حمله به مواضع دشمن، سرانجام دو محور براى عملیات در نظر گرفته شد، جاده ایلام - مهران و باغ کشاورزى و جاده دهلران - مهران و ارتفاعات قلعه آویزان به طرف شهر و غرب قلعه آویزان.

اجراى این طرح عملیاتى بیش از ۳۰ گردان نیرو نیاز داشت اما چنین توانى آماده نبود.

از سوى دیگر، تأخیر در اجراى عملیات، ضایعاتى در پى داشت، لذا طرح مانور بر اساس ۳۰ گردان مورد توجه فرماندهان سپاه قرار گرفت. مدتى بعد در سمینار فرماندهان نظامى سپاه در باختران، طرح مانور عملیات بار دیگر بررسى شد و فرمانده سپاه درباره ضرورت سرعت در اجراى عملیات گفت: «امام تأکید دارند قضیه مهران به سرعت حل شود.»

در نهایت مقرر شد بدلیل کمبود نیرو و وجود استحکامات دشمن، محور باغ کشاورزى حذف و از محور قلعه آویزان و یالهاى آن رودخانه گاوى تلاش قوى ترى انجام شود.

سه مرحله براى تحقق اهداف عملیات در نظر گرفته شد: مرحله اول تأمین ارتفاعات قلعه آویزان تا روستاى امامزاده سید حسن که مهم ترین محور حمله محسوب مى شد و تأکید فرماندهى کل سپاه بود. مرحله دوم تأمین انتهاى ارتفاعات حمرین تا شیار میگ سوخته و در امتداد آن و تأمین روستاهاى بهین بهروزان و هرمزآباد. مرحله سوم، تصرف خاکریز والفجر ۳ که از روستاى فرخ آباد تا زیر ارتفاعات ۲۲۳ قلعه آویزان امتداد داشت.

نیروى زمینى سپاه پاسداران فرماندهى عملیات را به عهده داشت و قرارگاه نجف نیز با شش لشگر، سه تیپ و یک گردان مستقل زرهى مأمور آزادسازى شهر مهران بود.

در مجموع سپاه با ۳۴ گردان پیاده، ۹ گردان ادوات و تیپ زرهى ۳۸ ذوالفقار و یک گردان زرهى، عملیات کربلاى ۱ را آغاز کرد.

عراق پس از تصرف مهران، یگانهاى بیشترى را در منطقه مستقر کرد. شهر مهران و اطراف آن تحت مسؤولیت لشگر ۱۷ زرهى از سپاه دوم عراق بود که با تیپهاى ۴۴۳ ، ۷۰۵ و ۴۲۵ پیاده از آن دفاع مى کرد. علاوه بر این، تیپهاى ۷۰ زرهى، ۵۹ مختلط و ۵۰۱ پیاده در احتیاط نزدیک و تیپ یک کماندویى کمى عقب تر در احتیاط قرار داشتند. در مجموع دشمن در این منطقه داراى ۴۲ گردان پیاده و شش گردان زرهى بود.

شرح عملیات

از غروب دوشنبه ۹ تیر ۱۳۶۵ که رزمندگان به سوى دشمن حرکت کردند، تیربارهاى دشمن در میان ناباورى بشدت کار مى کردند و منورها نیز آسمان منطقه را روشن کرده بود، اما ساعتى بعد مشخص شد این اقدام دشمن نه از روى هوشیارى و آگاهى از عملیات، بلکه تنها به دلیل یک حساسیت کاذب بوده است.

پس از آن، عملیات در ساعت ۲۲ و سى دقیقه با رمز «یا ابوالفضل العباس ادرکنى» در حین غافلگیرى دشمن (در مناطق سومار، قصر شیرین و...) آغاز شد. در این حمله، خط دشمن در اکثر محورها بدون مشکل خاصى، شکسته شد. تنها در محور لشگر ۲۵ کربلا واقع در ارتفاعات قلعه آویزان که استحکامات دشمن زیاد بود، حرکت نیروها کند شد، با این حال یک ساعت بعد در این محور نیز خط شکسته شد.

همزمان با شروع عملیات، تیپ ۴ لشگر ۲۱ حمزه نیروى زمینى ارتش به همراه نیروهایى از تیپ امیرالمؤمنین (ع) از لشگر ۵ نصر (سپاه) در محور باغ کشاورزى تظاهر به تک و با اجراى آتش توپخانه و تیر مستقیم، دشمن را به خود مشغول کردند.

حمله موفق یگانها و پیشروى آنها موجب شد صبح عملیات علاوه بر هدفهاى مرحله اول حدود یک سوم از منطقه مرحله دوم نیز تصرف شود.

صبح عملیات، تحرک حساب شده و مهمى از دشمن مشاهده نشد. مسأله اى که براى فرماندهان عملیاتى غیر منتظره و مشکوک به نظر مى رسید، این بود که تنها تیپ ۱ کماندویى سپاه چهارم با نیروها درگیر شد که آن هم منهدم شد. همچنین نیروهاى احتیاط عراقى در محور امامزاده سید حسن پاتک کردند که نیروهاى لشگر ۲۷ محمد رسول الله (ص) آن را دفع کردند.

با روشن شدن هوا، عملیات با سرعت بسیارى ادامه یافت، زیرا فرماندهان یگانها با مشاهده وضعیت دشمن درصدد برآمدند پیش از آنکه دشمن خود را بازیابد، کار را یکسره کنند. این تدبیر و اقدام بموقع موجب شد تا پایان روز اول، بسیارى از هدفهاى مرحله دوم تصرف شود.

در شب دوم عملیات، باقیمانده هدفهاى مرحله دوم تصرف شد و قبل از پایان یافتن شب، رزمندگان بر قسمتى از زمین مرحله سوم نیز مسلط شدند. در جریان عملیات شب دوم، خبرهاى مختلفى از عقب نشینى دشمن در محور باغ کشاورزى، تپه هاى غلامى و پاسگاه دراجى مى رسید که فرماندهان را شگفت زده کرده بود. صبح روز دوم مشاهده شد که بیشتر نیروهاى دشمن در این محورها عقب نشینى کرده اند.

از صبح زود روز دوم عملیات در تمام محورها ادامه یافت و رزمندگان با روحیه اى مضاعف به پیشروى ادامه دادند. از محور باغ کشاورزى خبر رسید دشمن با سازمانى از هم گسیخته در حال عقب نشینى است. لذا رزمندگان با سرعت معبرى از میان میدان مین باز کرده به کمک تعدادى از نیروهاى ارتش، سوار بر نفربر و بدون درگیرى قابل توجه، وارد باغ کشاورزى شدند و حدود صد تن از نیروهاى پراکنده دشمن را به اسارت درآوردند. لشگر ۱۰ سیدالشهدا (ع) نیز با حضور در پشت باغ کشاورزى تعداد دیگرى از نیروهاى دشمن را اسیر کرد.

افزون بر این، رزمندگان که در شب گذشته تا پشت دیوارهاى شهر پیش رفته بودند، از دو محور شهر را دور زده و به سوى روستاى فرخ آباد و روستاى رستم آباد پیشروى کرده و با پاکسازى و تصرف آنها، در غرب مهران ضمن الحاق، به احداث خاکریز پرداختند. این اقدام موجب شد بدون درگیرى، شهر مهران محاصره شود.

پس از آن رزمندگان اسلام حوالى ظهر از چند محور وارد شهر شدند، درحالى که دشمن قبل از آن شهر را تقریباً خالى کرده بود. سرانجام تا غروب آفتاب شهر به طور کامل پاکسازى شد.

عملیات در شبهاى سوم، چهارم، پنجم و ششم نیز با هدف حضور روى ارتفاعات سرکوب و محورهاى دیگرى که باید تصرف مى شد و نیز تشکیل خط مناسب پدافندى، ادامه یافت.

از این پس، محورهاى پاسگاه دراجى، باغ کشاورزى، تپه هاى غلامى، فرخ آباد و بویژه ارتفاعات قلعه آویزان محل درگیرى رزمندگان اسلام و دشمن بود. یگانهاى خودى تلاش فراوانى براى تصرف مواضع برتر ارتفاعات قلعه آویزان به کار بستند.

سرانجام، در روز ششم عملیات، لشگرهاى ۲۷ حضرت رسول (ع) و ۱۰ سیدالشهدا (ع) موفق شدند یالها و قله اصلى این ارتفاع را تصرف کنند. بدین ترتیب، عملیات کربلاى ۱ با تأمین و تصرف ۱۰۰ درصد هدفهاى مورد نظر پایان یافت.

در این عملیات در مجموع ۴۰ هزار تن از رزمندگان خودى در برابر ۷۰ هزار نیروى دشمن قرار گرفتند.

در عملیات کربلا ۱ (تا ۱۶ تیر ۱۳۶۵) حدود ۷۰ تن از رزمندگان اسلام شهید و چهار هزار و ۵۰۰ تن از آنان مجروح شدند.

بیشترین ضایعات مربوط به لشگرهاى ۲۷ حضرت رسول (ص) و ۴۱ ثارالله (ع) بود.

مطابق نظر کارشناسان اطلاعاتى سپاه، در این عملیات بیش از سه هزار و ۴۰۰ تن از نیروهاى دشمن اسیر و مفقود و حدود ۱۰ هزار تن از آنان کشته و یا زخمى شدند. همچنین ۱۱۰ تانک و نفربر و تجهیزات زیادى از دشمن منهدم شد و ۶۹ تانک و نفربر، ۶۴ خودرو، ۸دستگاه مهندسى و تسلیحات و تجهیزات دیگرى به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد.

هم اکنون این شهرستان با این همه خاطرات دفاع مقدس منتظر کاروانهای راهیان نور در سراسر کشور است.

شهرستان مهران در درازای جغرافیایی 46 درجه و 10 دقیقه و پهنای جغرافیایی 33 درجه و 7 دقیقه و در بلندی 155 متری از سطح دریا قرار دارد. مهران در کرانه چپ رود کنجان چم قرار گرفته و با مرز عراق بیش تر از چند کیلومتر فاصله ندارد. مهران از شمال به ایلام، از خاور به دهلران، و از باختر و جنوب به عراق محدود است. 

مهران در ساحل رودخانه کنجان چم واقع شده و با مرز عراق بیش از چند کیلومتر فاصله ندارد. محل کنونی مهران در گذشته، منصور آباد نام داشت که در سال 1309 هجری شمسی با تصویب فرهنگستان ایران، مهران نامیده شد.

این شهر همانند شهرهای مرزی دیگر کشورمان در ابتدای جنگ تحمیلی به دست عراقی ها افتاده ویران شد، اما سرانجام در سال 1365 به دست نیروهای رزمنده ایران به آغوش میهن بازگشت و در جریان بازسازی های پس از جنگ دوباره آباد شد.

در سال های اخیر این شهر "نگین سبز ایران" نام گرفته است.