خبرگزاری مهر- گروه هنر: گفتگوی ما با مجید ملانوروزی مدیر کل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد و رییس موزه هنرهای معاصر تهران درباره مسائل مختلف این حوزه حدود 2 ساعت به طول انجامید. او از همان آغاز با روی گشاده برای پاسخ به هر پرسشی در این حوزه اعلام آمادگی کرد و در طول مصاحبه نیز به دقت و بدون خستگی پاسخگوی همه موضوعات مطرح در این زمینه بود. اگر چه همچنان سوالات بسیار دیگری وجود دارد که به دلیل طولانی شدن این گفتگو، فرصت کافی برای مطرح کردن آنها وجود نداشت و طرح آنها به زمان دیگری موکول شد.
بخش اول این گفتگو به موضوع گنجینه آثار خارجی موزه هنرهای معاصر تهران و مباحث مرتبط با آن اختصاص داده شده است که پیش روی شما قرار می گیرد:
* یکی از موضوعات قابل بحث درباره گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران؛ تبادل آثار هنری با موزه های خارجی است. استراتژی شما در دوره مدیریت تان در این زمینه چیست؟
- بحث تعامل با موزه های خارجی را بیش از گذشته دنبال می‌کنیم و همان طور که در حکم من نیز وزیر ارشاد به عنوان بخشی از دیپلماسی فرهنگی ما را به انجام این مأموریت رهنمون کرده است، ما هم انجام آن را در دستور کار خود قرار داده ایم. در همین راستا از بدو ورود به این مجموعه تا امروز حداقل با 10 موزه معتبر جهان چه در ایران و چه در اروپا جلسه برگزار کرده‌ایم از جمله موزه‌های کشورهای آلمان، وین، سوئیس، ایتالیا و ...
بسیاری از موزه های معتبر دنیا خواهان به امانت گرفتن آثاری از گنجینه آثار خارجی موزه هنرهای معاصر تهران هستند که موزه‌های وین و سوئیس از آن جمله هستند.
ما دنبال این هستیم که از این فرصت ها به نفع هنر ایران استفاده کنیم و معتقدیم این که ما صرفا یک اثر خارجی را به کشور خارجی امانت بدهیم کار فرهنگی خاصی انجام نداده ایم، اما با توجه به این که آثاری از هنرمندان بزرگ دنیا را در اختیار داریم که موزه های دنیا خواستار آن هستند و از سوی دیگر دغدغه ما نیز ارائه و معرفی هنر ایران در آن سوی دنیاست، تلاش می کنیم که از رهگذر امانت سپاری آثار خارجی گنجینه، به هدف اصلی خود که نمایش و معرفی هنر ایران است هم دست پیدا کنیم.
* اگر موزه های خارجی صرفاً به دنبال امانت گرفتن آثار خارجی باشند و تمایلی برای برپایی نمایشگاه آثار هنر ایران نداشته باشند چه تصمیمی خواهید گرفت؟
- اگر امکان برپایی نمایشگاه برای ارائه و معرفی هنر ایران در این کشورها فراهم نشود، اجاره ای را بابت امانت سپاری آثار گنجینه خود خواهیم خواست که این اجاره به عنوان هزینه‌ای برای ارسال این اثر و احتمال نیاز به مرمت آن اثر در بازگشت مورد نظر ماست، ضمن این که این کشورها با بلیت فروشی و نمایش این آثار منبع درآمدی خواهند داشت که تلاش ما هم سهم داشتن در این درآمدزایی است.
این که ما یک اثر خارجی را به کشور خارجی امانت بدهیم کار شاقی نیست. ما آثار بزرگی داریم که موزه های دنیا خواستار آن هستند اما دغدغه ما ارائه هنر ایران در آن سوی دنیاست و به این منظور در تعامل با موزه های دنیا بررسی بیشتری می کنیم که بتوانیم در ازای امانت سپاری این آثار به موزه های خارجی، امکانی را برای نمایش آثار هنرمندان ایران در آن کشورها نیز فراهم کنیم در غیر این صورت باید اجاره ای را بابت امانت سپاری این آثار به ما بدهند که قبلا انجام نمی شده است و تنها هزینه های بیمه و حمل و نقل آثار از سوی کشور میزبان تقبل می شده است.
* در حال حاضر چه شرایطی برای امانت سپاری آثار خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر وجود دارد؟
- اولاً باید برنامه هر موزه با اثری که در اختیار موزه معاصر تهران است، همخوانی داشته باشد، ثانیاً موزه درخواست کننده باید معتبر باشد و اهمیت اثر موزه هنرهای معاصر تهران نیز در آن نمایشگاه دیده شود، همچنین سودی از این رهگذر عاید موزه هنرهای معاصر تهران و یا هنر ایران بشود.
* به نظر شما ترفند ارائه هنر ایران در کشورهای خارجی به بهانه امانت سپاری آثار خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر، رنگ اجرا به خود می گیرد؟
- اگر ما کاری از گوگن را به موزه ای در خارج از ایران امانت بدهیم، کار فرهنگی محسوب نمی شود، اگر چه یک تعامل فرهنگی است اما ما دنبال آن هستیم که هنر ایران را در آن سوی دنیا مطرح کنیم.
هنرهای تجسمی ایران جایگاه واقعی خود را در دنیا هنوز پیدا نکرده است، این در حالی است که سینمای ایران توانسته به این جایگاه دست پیدا کند. هنرهای تجسمی ایران بیشتر در فضای کشورهای حاشیه خلیج فارس، لندن و چنین کشورهایی مطرح بوده است در حالی که این جایگاه و شایستگی را دارد که مسئولیت بخشی از هنر شرق را به دوش بکشد همان طور که در این چهل سال اخیر این قابلیت را داشته و نشان داده است. اما به دلایلی که فضای سیاهی آن سوی دنیا بوده است، هنر تجسمی ایران به درستی در دنیا دیده نشده است و از سوی دیگر هنر تجسمی ایران به این دلیل که به صورت فردی کار شده هیچ گاه این شرایط را پیدا نکرده است که به صورت جمعی به عنوان هنر معاصر ایران در دنیا به نمایش درآید به همین منظور یکی از اهداف ما این است که در این تعامل با موزه های جهان بتوانیم هنر ایران را ارائه کنیم.
* بسیار هم عالی؛ امانت سپاری آثار خارجی گنجینه بهانه ای برای ارائه هنر ایران در دنیاست.
- بله. مأموریت ما این است. ما که نمی خواهیم هنر غرب را به غربی ها نشان دهیم اما این فرصتی است که با همه موزه های معتبر خارجی تعامل کنیم و از این شرایط استفاده کنیم.
* برای رسیدن به این هدف تاکنون به چه نتایجی رسیده اید؟
- برای برگزاری یک تور نمایشگاهی از هنر معاصر ایران با آلمانها صحبت کردیم و آن ها هم پذیرفته اند که البته این موضوع هنوز نیاز به هماهنگی دارد. به طور مثال در مدت زمانی که قرار است این آثار به آلمان ارسال شود باید با چندین موزه و گالری در این کشور هماهنگ شد تا بعد از پایان مدت زمان نمایش آثار در یک موزه یا گالری، این آثار بلافاصله به گالری و موزه دیگری در این کشور منتقل شود.
هدف ما هم این است که در این تور نمایشگاهی یک گالری به موزه هنرهای معاصر تهران و معرفی آن اختصاص داده شود و ضمن برپایی نشست های تخصصی و برنامه های جانبی در درآمدزایی این نمایشگاه نیز مشارکت داشته باشیم.
* در دوره مدیریت شما چه آثاری از گنجینه خارجی موزه برای امانت سپاری درخواست شده است و سرنوشت تابلو پیکاسو برای امانت سپاری به اسپانیا به کجا رسید؟
- تابلو «نقاش و مدلش» اثر پیکاسو از سوی موزه ای در اسپانیا درخواست شده که البته مشکل بیمه بین المللی آن حل نشد و با وجود آن که قرار بود بزرگترین نمایشگاه آثار پیکاسو در این موزه برگزار شود و ما هم با امانت سپاری این اثر توافق کرده بودیم اما نتوانستند با توجه به تحریم هایی که وجود داشت، مشکلات بیمه آن را حل کنند.
همچنین سوئیس نیز آثاری از تولوز لوترک و پل گوگن را درخواست کرده است که در این باره با سفارت سوئیس صحبت کرده ایم و تضمین این آثار را سفارت انجام می‌دهد و قول داده اند که مشکل بیمه آن را با یک بیمه معتبر اروپایی مرتفع کنند و اگر مساله بیمه و هزینه های جانبی این آثار از بسته بندی تا ارسال اثر حل شود، در این زمینه به توافق خواهیم رسید.
* برای قیمت گذاری این تابلوها و بیمه آنها چگونه عمل می کنید و این تابلوها با چه مبالغی بیمه شده اند؟
- هر اثری را بخواهیم امانت سپاری کنیم با بنیاد کریستیز در لندن مکاتبه می کنیم و با ارسال تصویر اثر، قیمت بین المللی آن را برای ضمانت بیمه ای آن دریافت می کنیم. تابلو لوترک 10 میلیون یورو قیمت گذاری شده و قیمت تابلوی گوگن هنوز اعلام نشده است.
هر قیمتی که از سوی کارشناسان بین المللی اعلام شود آن را به علاوه 50 درصد می کنیم چون ما قصد فروش نداریم و آنها هم این قیمت گذاری را برای بحث بیمه آن انجام می دهند.
* موضوع مرمت آثار خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران نیز از اهمیت بسیار برخوردار است و بنا بر همین اهمیت است که سخنان ضد و نقیضی درباره سلامت آثاری که امانت سپاری می شوند، مطرح می شود. از جمله تابلو جکسون پولاک که در دوره مدیریت قبلی موزه به ژاپن امانت داده شد و با توجه به ماجرایی که در توقیف این تابلو در گمرک ایران برای آن به وجود آمد بسیاری نگران سلامت این تابلو بودند و پس از آن نیز سخنانی درباره مشاهده ترک هایی روی این تابلو پس از بازگشت از ژاپن شنیده شد. تابلوهایی که تاکنون امانت سپاری شده اند اکنون چه وضعیتی دارند و چه اندازه در حمل و نقل ممکن است دچار آسیب هایی هر چند جزئی شوند؟
- معمولاً نباید این آثار در حمل و نقل آسیب ببینند و بیمه این آثار نیز به همین منظور صورت می گیرد. من ندیده ام که اثری از این موزه تاکنون آسیب دیده باشد. با این حال معتقدم که آثار فاخر موزه هنرهای معاصر تهران از جمله تابلو جکسون پولاک که مونالیزای موزه هنرهای معاصر تهران و گران ترین اثر این موزه است، نباید به امانت سپرده شود و مایلم که در دوره مدیریت من این اثر به هیچ کشوری امانت داده نشود، چون اثر فاخری است و همچون دیگر موزه های معتبر دنیا که برخی آثار منحصر به فرد خود را هیچ گاه امانت نمی دهند ما هم چندین اثر فاخر را در گنجینه این موزه داریم که نباید امانت سپاری شود. از جمله همین تابلو جکسون پولاک که نمونه آن در هیچ جای دنیا نیست و نمی توان آثار جدید از این هنرمند خریداری کرد بنابراین سیاست ما در این زمینه این است که چنین آثاری را امانت ندهیم.
* ترک های جزئی روی تابلوها را چه می کنید؟
- این ترک ها ربطی به انتقال و حمل و نقل آثار ندارد بلکه همه آثار در طول زمان ممکن است این ترکها را برداشته باشند، اما در جابجایی این اتفاق نمی افتد و شرکت های معتبر بیمه ای این موارد را ضمانت می کنند.
* برای مرمت این آثار چگونه عمل می کنید؟
- ما با بنیادهای رسمی این آثار در سراسر دنیا ارتباط برقرار می کنیم و با مشاوره و راهنمایی این بنیادها که بر این امور نظارت دارند، در موارد لزوم عمل می کنیم. مثلاً برای کار برنزی پوئودورو از خود آقای پوئودورو خواستیم که برای مرمت اثرش با ما همکاری کند و بنابراین یا با بنیادهای رسمی این هنرمندان و یا خود هنرمندی که در قید حیات است برای رسیدگی به این امور ارتباط برقرار می کنیم.
* آیا با بنیاد «دیلر» نیز برای مرمت آثار موزه، همچون دوره های گذشته در ارتباط هستید؟
- در دوره من ارتباطی با این بنیاد نداشتیم. شاید نیازی نبوده است.
* با توجه به این که چند دهه از زمان خریداری آثار خارجی این گنجینه می گذرد و با توجه به سیستم های قدیمی موزه در زمینه حفاظت از آثار گنجینه، ارزیابی شما از وضعیت کلی گنجینه چیست؟
- چون این آثار خیلی از گنجینه بیرون نیامده و در معرض هوای بیرون قرار نگرفته اند و بیشتر درون گنجینه حفاظت شده اند، به همین دلیل آسیب کمتری به آنها وارد شده است.
از سوی دیگر آثار گنجینه این موزه به نسبت موزه های تاریخی دنیا بسیار جدیدترند و حدود صد سال قدمت دارند همچنین با توجه به این که موزه هنرهای معاصر تهران به لحاظ نگهداری این آثار شرایط خوبی تاکنون داشته، هیچ یک از آثار آن آسیب جدی ندیده اند اما به هر حال در این زمینه نیازمند نظر کارشناسان مرمت آثار هستیم.
* ساختمان موزه نیز نیاز به مرمت دارد از جمله در قسمت تأسیسات. برای رفع مشکلات ساختمان موزه چه کاری انجام شده است؟
- به هر حال ساختمان موزه هنرهای معاصر تهران با امکانات و تکنولوژی 40 سال قبل ساخته شده است. امروز موضوع نور در نگهداری آثار هنری متفاوت از گذشته است و لازم است که از نورهای سرد برای استفاده در گنجینه های هنری استفاده کرد. همچنین فضای فیلترینگ تاسیسات هم بسیار مهم است که ما در این زمینه یک میلیارد تومان بودجه تأمین کرده ایم و در حال هزینه کردن این بودجه هستیم که این تأسیسات را به لحاظ برق و تهویه به روز کنیم.
در این زمینه همه قسمت های موزه که نیاز به مرمت و تعمیر داشته مورد بررسی قرار گرفته است و تاکنون نیز بخشی از ساختمان که از سمت باغ موزه رطوبت به آن رسیده و نمناک شده بود، در حال تعمیر هستیم و همچنین همه سیستم لوله کشی آن را عوض کرده ایم.
وضعیت کابل های برق هم بررسی شده و آن چه لازم بوده است عوض شده است. در حال تعمیر سیستم تهویه نیز هستیم که همه این امور با بودجه یک میلیارد تومانی که تامین شده در حال انجام است.
* فضای گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به نسبت آثاری که برای این موزه دارای اهمیت است و می تواند به آن اضافه شود، بسیار کوچک است. برای توسعه فضای فیزیکی گنجینه برنامه ای دارید؟ طرح گسترش فضای موزه و الحاق گذر فرهنگ و هنر به آن در دوره های مختلف مدیریت موزه مطرح بوده اما هیچ گاه به نتیجه قطعی نرسیده است، در دوره مدیریت شما به این موضوع پرداخته شده است؟
- گنجینه ما بسیار کوچک است و تنها گنجایش 200 اثر را دارد. بنابراین نیاز به توسعه دارد. در این زمینه هم به تازگی تفاهم نامه ای را با آقای قالیباف شهردار تهران در محل همین موزه منعقد کرده ایم که در آن به این نکته اشاره شده است که پارکینگ قبلی موزه هنرهای معاصر را که حالا «گذر فرهنگ و هنر» است، بتوانیم دوباره احیاء کنیم و با همکاری شهرداری منطقه 6 فضای دیگری را به کسبه گذر فرهنگ و هنر اختصاص دهند.
* مدتی پیش خبر پالایش گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران از برخی آثار غیر مرتبط مطرح شده بود. آثار این گنجینه آیا تاکنون پالایش شده است و موضوع پالایش تازه این گنجینه تا چه اندازه جدی است؟
- در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران حدود 3 هزار اثر هنری نگهداری می شود.
این گنجینه با ازدحام آثار بسیاری روبروست. در این سالها تابلوهای ایرانی زیادی برای نگهداری در گنجینه خریده و یا هدیه شده است و ما هم دنبال این هستیم که بر این ازدحام گنجینه دامن نزنیم و در این راستا حتی از هدایای بسیاری از هنرمندان به موزه معاصر خودداری کرده و نپذیرفته ایم.
به همین منظور پالایش گنجینه موزه لازم می رسد که بخشی از آن در دوره مدیریت علیرضا سمیع آذر انجام شد و آثار ضعیف تر از گنجینه پالایش شد که لازم هم بود این کار انجام شود چرا که برخی از این آثار در شأن موزه هنرهای معاصر تهران نبوده و در دوره های مختلف به موزه هدیه شده است.
به این دلیل که تنها متولی هنرهای تجسمی در کشور در سالیان گذشته فقط موزه هنرهای معاصر تهران بوده است و موسساتی چون موسسه توسعه هنرهای تجسمی وجود نداشت، به همین دلیل همه آثار به گنجینه موزه هدیه داده می شد که البته برخی از این آثار در شأن موزه هنرهای معاصر تهران نبود و به همین منظور این پالایش صورت گرفته است.
* بحث تبادل آثار هنری گنجینه موزه معاصر با آثاری که در اختیار میراث فرهنگی کشور است به کجا رسید؟
- آثار هنری چون ذوقی است و نمی توان خیلی روی آن قیمت گذاشت، بنابراین هر زمان قرار باشد پالایشی صورت بگیرد، در کنارش حاشیه هایی هم درست می شود که شاید مطلوب فضای هنری نباشد.
اما معتقدم که دو ارگان دولتی که دستشان در یک جیب است، می توانند فرصتی فراهم کنند که استفاده بهینه از امکانات یکدیگر داشته باشند به طور مثال ما آثار هنر معاصر و مدرن بسیاری را در موزه های میراث فرهنگی کشور داریم از جمله آثاری از سهراب سپهری، ابوالقاسم سعیدی، اردشیر محصص و ... که جای چنین آثاری در موزه هنرهای معاصر تهران است چراکه این موزه محل نمایش آثار هنر معاصر است و مخاطبان و مرمت کاران خاص خود را دارد، از سوی دیگر ما هم در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران آثاری را داریم مثل شاهنامه شاه طهماسب که اگر چه در شرایط خوبی نگهداری می شود، اما برای به نمایش گذاشتن آن نه شرایط آن را داریم نه مرمت کاران و کارشناسان خاص آن را در اختیار داریم و همچنین مخاطبان این موزه نیز کسانی نیستند که برای دیدن آثار تاریخی همچون شاهنامه شاه طهماسب مراجعه کنند و بهتر است که چنین آثاری در جای مناسب خود مثل موزه رضا عباسی نگهداری شود.
بنابراین احساس کردیم که می توان تعاملی در این زمینه داشت که هم آثار هنر معاصر ایران و هم آثار تاریخی در جایگاه مناسب خود به خوبی دیده شود و در این راستا پیشنهاد کردیم که این موضوع کارشناسی شود و اگر شرایط آن فراهم شود، بتوانیم از این امکان استفاده کنیم و این تبادل را انجام دهیم.
* در زمان های مختلف سخن از قیمت گذاری آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران مطرح می شد، به نظر شما چقدر این موضوع عملی است و آیا لزومی برای انجام آن احساس می کنید؟
- قیمت گذاری آثار گنجینه کار بیهوده ای است چرا که هر روز قیمت آثار هنری بالاتر می رود، برپایی یک نمایشگاه، انتشار یک مقاله و یا یک اتفاق هنری می تواند این قیمت ها را بالا و پایین بیاورد. امروز تابلو جکسون پولاک بالاست، فردا ممکن است به مناسبتی کاری از گوگن قیمتش افزایش بیشتری پیدا کند و گران تر از کار پولاک شود. این که ما کل آثار گنجینه را کارشناسی و به دقت و جزئیات قیمت گذاری کنیم شاید درست نباشد اما هر اثری را بخواهیم امانت سپاری کنیم، حتماً با بنیاد کریستیز در لندن مکاتبه خواهیم کرد تا قیمت روز آن را برای بیمه داشته باشیم.
ادامه دارد...
