فروچاله ها این باربه سراغ دریاچه مهارلو رفتند/ پای خشکسالی در میان است

به گزارش خبرنگار مهر، دریاچه مهارلو در ۱۵ کیلومتری شیراز روزگاری میزبان پرندگان زیادی مثل فلامینگو، آنقوت و... بود.

این دریاچه که در نزدیکی شیراز قرار دارد در زمان پرآبی یکی از جاذبه های طبیعی شیراز محسوب میشد.

خشکسالی این دریاچه را ظرف سالهای اخیر خشک کرد اما به واسطه ورود فاضلاب شهر شیراز همیشه اندکی آب در آن وجود دارد.

خشکسالی و برداشت بی رویه آب طی این سالها باعث شد بود که هرازگاهی در نقاط مختلف استان فارس پدیده فرو نشست یا فروچاله مشاهده شود که ازجمله آن در دریاچه ارژن یا نزدیکی تخت جمشید است.

اما اکنون این فروچاله ها به دریاچه مهارلو رسیده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) در خصوص فروچاله های شرق مهارلو به خبرنگار مهر گفت:  در پی دریافت خبر ایجاد درز و شکاف در نزدیکی روستای گشنه گان در شمال شرق و شرق دریاچه مهارلو، اکیپ کارشناسی مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) عازم منطقه شدند.

طهمورث یوسفی ادامه داد: در این راستا، بررسیهای مقدماتی و سابقه گزارشات ارائه شده به مرکز شیراز در خصوص ایجاد درز و شکاف در برخی مناطق دشتهای استان فارس (شکاف در روستای کوه سفید داراب، شکاف در نزدیکی آثار باستانی تخت جمشید و نقش رستم، شکاف در شمال دشت مرودشت و شول، شکاف در روستای دیندارلوی فسا، فروچاله در سورمق و فروچاله دشت ارژن و ...) در چند سال اخیر و بررسی کارشناسی آنها توسط سازمان زمین شناسی کشور، مشخص شد علت عمده این درز و شکافها، افت سطح آب زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه آبهای زیر زمینی، خشک سالی، ایجاد سدها و ... است و همچنین عوامل تکتونیکی و استخراج نفت و گاز در منطقه می تواند تشدید کننده این پدیده ( فرونشست)باشد. 

وی افزود: افزایش روزافزون بهره برداری از آبهای زیرزمینی به ویژه در حوضه هایی که با پهنه های آبرفتی و دریاچه ای تحکیم نیافته انباشته گشته اند، میتواند به نشست یا فرو ریزش سطح زمین منجر شود.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) گفت: از این رو بر جامعه امروزی لازم است که استفاده بی رویه از منابع طبیعی به ویژه آب، دست برداشته و به سوی استفاده عقلانی و مدیریت پایدار بهره برداری از منابع فسيلي روی آورد.

وی با اشاره به بالاترين افت سطح ايستابي آب در دشت هاي استان فارس نسبت به دیگر استانها بیان کرد: افت سطح ايستابي آب در دشت هاي استان نسبت به استان هاي ديگر و گزارشات متعدد دریافتی توسط سازمان زمین شناسی مرکز شیراز، این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم  در استان تلقی شده و راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت برای آن در نظر گرفته شود.

وی در خصوص محل تشكيل فروچاله هاي مهارلو گفت: این فروچاله ها درجنوب روستای گشنه گان قرار داشته و در برخی موارد عمق فروچاله ها بیش از دو متر است و بطور کلی شامل چندین فروچاله کوچک و یک فروچاله بزرگ همراه شکاف های متعدد در محدوده حدود ۳۰۰ متر مربع ایجاد شده است.

یوسفی با بیان اینکه محل فرونشست بر روی رسوبات آبرفتي دریاچه اي و در نزدیکی رخنمون های سنگی کوه احمدی ایجاد شده، اظهار داشت: رخنمون سنگی نزدیک فروچاله ها، واحد کربناتی آسماری – جهرم است و منشاء رسوبات آبرفتي منطقه  از رخنمون هاي پيرامون دشت و رسوبات دریاچه ای است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) گفت: بخش عمده رسوبات ریز دانه در حد رس، سیلت و ماسه های نمکی با ضخامت زیاد است و به سمت غرب ضخامت رسوب بیشتر شده و به سمت شرق به رخنمون های سنگی متصل شده، محل فروچاله نزدیک به رخنمون های سازند آسماری - جهرم ایجاد شده اند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وضعیت زمین شناسی این محدوده گفت: منطقه مورد بررسی بر اساس تقسیم بندیهای زمین شناسی در زون زاگرس چین خورده ساده واقع شده، این محدوده در محل پلانژ تاقدیس کوه احمدی واقع شده است.

وی با اشاره به اینکه گسل های موجود در منطقه شامل زون گسله بید زرد با سازوکار چپ بر و گسله های فرعی هستند، اظهار داشت: خشكسالي دهه اخير و برداشت های بی رویه آب در سالهای اخیر، گودال ها و حفرات بزرگ و تونل هايي در زیر سطح ایجاد كرده اند و با رشد اين گسيختگي ها به سطح بويژه در بخش هاي نزديك به كوهستان و يا جاهايي كه رخنمون سنگي نزديك سطح قرار دارند سبب ايجاد شكاف در سطح مي شود.

 یوسفی با بیان اینکه بیشترین فرونشست در بخشهاي مركزي دریاچه است که با تراكم رسوبات، نشست و حركات قائم به سمت پائين جبران می شود، بیان کرد: برداشتهای منابع فسیلی همچون نفت و گاز تاثیر مستقیمی بر ایجاد فرونشست دارد، البته اثبات هر کدام از این عوامل بر اساس مطالعات دقیق منتج خواهد شد.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) با اشاره به اینکه راستای شکاف های ایجاد شده، در محل گویای فرونشست به صورت فروچاله ای است و احتمال وجود پدیده کارست و انحلال در سنگ های کربناتی را بیشتر محتمل می کند، بیان کرد: چنانکه شکاف ها بصورت متقاطع و چندین فروچاله کوچك نیز ایجاد شده و با توجه به اینکه فرونشست پدیده ای مربوط به پوشش آبرفتی و کارستهای نزدیک سطح است بنابراين گسله های فعالی چون گسله بید زرد تنها تشديد كننده فرايند فرونشست هستند.

یوسفی در خصوص عوامل موثر در فرونشست محدوده مورد بررسی گفت: مهمترین عامل برداشت بی رویه آب با توجه به برداشت آب های زیر زمینی، خشکسالی های اخیر، سطح ایستابی پایین افتاده و  همین امر باعث خالی شدن فضای حفرات میان ذرات خاک شده و در نتیجه سبب تراكم خاك و نشست زمين مي شود.

وی با اشاره به اینکه نوع خاک بستر روستا در این موضوع دخیل است، افزود: جنس غالب خاک در منطقه ماسه های نمکی دریاچه ای است بنابراين این رسوبات دارای انحلال بالا و انتقال و تخلیه سریع در زیر زمین را دارد از این رو در محل رخداد  فرونشست بر اثر تخلیه آبهای زیر زمینی همراه با خروج دانه های ماسه ای و انحلال آنها، فضای مناسب برای ایجاد فرو نشست و فروچاله را ایجاد می کند.

یوسفی گفت: ميزان تغذیه منطقه (بارش سالیانه) در منطقه بارندگی سالیانه به حدی نبوده که برداشتهای آب را جبران کنند و بخصوص در ۱۰ سال اخیر با وقوع خشکسالی در استان، میزان تغذیه منابع زیرسطحی کاهش شدیدی داشته و همین امر تقویت کننده فرونشست و ايجاد گسیختگی زمین در دامنه ها و محل تغيير رخساره رسوبي است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) بیان کرد: وجود سازند های کربناتی در زیر بستر  محدوده رخداد فرونشست نزدیک به رخنمون سنگی سازند آسماری – جهرم است، این واحد استعداد زیادی در ایجاد کارست و یا غارهای آهکی دارد به همین دلیل تخلیه منابع آبی این غار های زیر زمینی عامل ایجاد فروچاله ها در سطح هستند.

یوسفی افزود: در بين عوامل مؤثر در ايجاد فرونشست در بررسی اولیه، بنظر مي رسد که برداشت بيش از حد مجاز از منابع آب زيرزميني و ويژگيهاي مهندسي رسوبات و عوامل تکتونيکي، عوامل اصلي ايجاد فرونشست هستند.

وی اظهار داشت: برداشت بيش از حد مجاز از منابع آبهاي زيرزميني را مي توان نتيجه سوء مديريت منابع آب در بخش برداشت از يك سو و از سوي ديگر به هدر رفتن حجم عظيمي از آب در نتيجه نادرست بودن شيوه هاي کشاورزي و مصارف صنعتي و شهري يا بطور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.

یوسفی گفت: آنچه در محدوده مهارلو روی داده است به نظر می رسد در درجه اول به برداشت بی رویه آب های زیرزمینی و در نتیجه افت سطح ایستابی مربوط است و ممکن است دلایل دیگری از جمله ساز و کارهای زمين ساختي و تخلیه منابع هیدروکربوری اين موضوع را تشديد كند که لازم است مطالعات دقیق زمین شناسی همراه با دستگاه های سنجنده دقیق  مدرن انجام شده و میزان تاثیر هر کدام از عوامل موثر بر فرونشست و وضعیت زیر سطحی آن مشخص شود.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) گفت: با توجه به وقوع فرونشست در دشتهای استان فارس و گزارشات متعدد دریافتی توسط سازمان زمین شناسی مرکز شیراز این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم  در استان تلقی شده و راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت در نظر گرفت.

وی تاکید کرد: بعنوان راهکار درا‌ز‌مدت بر مبناي تجربه ساير کشورها، چاره اي جز اصلاح روشهاي مديريت منابع آب وجود ندارد و تا فرصت باقي است بايد به سوي آن حرکت کرد اما تا آن هنگام و بعنوان راهکار فوري و اضطراري حداقل مي توان به جلوگيري از ادامه فعاليت از چاههاي حفر شده غيرمجاز که در بسياري موارد تعداد آنها از چاه هاي مجاز بيشتر است مبادرت کرد در غير اين صورت و با ادامه روند موجود، ضمن از دست دادن بخشهاي عظيمي از منابع آب براي هميشه، پديده هايي نظير فروچاله ها و فرونشست هاي ناحيه اي با ابعاد نامعلوم و با آسيبهاي جبران ناپذير، باز هم بوقوع خواهد پيوست.

یوسفی در خصوص راهكار كوتاه مدت نیز گفت: باید در محدوده وقوع مخاطره، مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی، GPR و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب- زمین شناسی انجام شود. كه در اين ميان مطالعات ژئوفيزيكي، GPR و رادار سريع ترين روش جهت شناسايي تونل هاي زير زميني و جهت توسعه آنها را انجام داد.