ناگفته‌هایی از معماری کاخ پاسال/ هزینه میلیاردی برای ۲سال سکونت!

به گزارش خبرنگار مهر، تنها خانه‌ تهران که در سال‌های پیش از انقلاب به سبک قصرهای ورسای فرانسه ساخته شد خانه‌ای است در خیابان جردن که بیش از یازده هزار متر مربع مساحت دارد.

بزرگی این خانه که تنها از روی برج سیاه روبه روی آن می‌شود حیاطش را دید، به حدی است که بسیاری از افراد آن را کاخ و یا بزرگترین خانه در تهران می‌نامند و از آنجا که پیش از انقلاب ساخته شده و در ساخت آن از مصالح گران قیمت بهره برده شده، اکنون این خانه را دارای شان ملی و یکی از خانه‌های تاریخی تهران می دانند. خانه‌ای که مالکیت آن در دست فردی به نام پاسال بود.

پاسال یک بهایی بود و بسیاری از افراد، این خانه را متعلق به حسین ثابت پاسال واردکننده تلویزیون ملی ایران می‌دانند. شکل و شمایل این خانه برای هیچ کسی جز افرادی  که زمانی در آن کار کرده‌اند و یا مالک فعلی آن بر کسی روشن نیست چون مالک فعلی آنقدر ثروتمند است که به کسی اجازه نمی‌دهد واردش شود. او قصد دارد تا در اولین فرصت این خانه را تخریب و به جایش یک برج تجاری بسازد ولی غوغای رسانه ای تاکنون توانسته جلوی کار او را بگیرد.

مخالفت با تصمیم این مالک مدتی است که نقل محافل شده در این میان تنها کسی که خوب یادش است چه اتفاقاتی هنگام ساخت خانه افتاد و چقدر از هنر ایرانی در تزئین آن استفاده شده، فردی به نام محمدطاهر ساریخانی است که وقتی ۲۵ سالش بود به عنوان کارگر منبت کار وارد قصر سفید پاسال شد.

هر اتاق کاخ یک کارگاه بود

ساریخانی حالا و پس از سال‌ها در گفتگو با خبرنگار مهر با مرور خاطراتش می گوید: همه فکر می‌کنند این قصر متعلق به حسین ثابت پاسال بوده در صورتی که مالک ایرج ثابت پسر حسین است. کارهای منبت کاری و گچ بری این قصر را به افراد سرشناس می سپردند. اکبر میقانی هم ظریف کاری انجام می داد استاد من و هاشم عسگری و چند نفر دیگر بود.

وی ادامه می‌دهد: شنیدیم سفارش منبت کاری یک خانه را در جردن گرفته است. رفتیم کمکش کنیم. هر روز ساعت ۷ صبح چهار فولوکس واگن پر از کارگر وارد ساختمان در حال تکمیل می‌شد. هر کدام از اتاق‌ها یک کارگاه بود برای خودش. نه اینکه فکر کنید کارگاهی با چند دستگاه معمولی که چند کارگر کار می‌کند. نه! می شد گفت یک کارخانه بود. تجهیزات و وسایل موجود هر کدامشان مثل یک کارخانه مجهز بود. یک سال هر روز آنجا کار می‌کردیم. حتی برج سیاه رنگی که شما می توانید واردش شوید و از طبقات بالایی آن عکس حیاطش را بگیرید، آن زمان کارگاه سنگ کاران و سنگ تراشان بود. اینجا کارگاه نجاری هم داشت.

ساریخانی هنرمند ۶۷ ساله ملایری است که در قلهک مبل سازی دارد. پدر او هم در کاخ سعداباد هم باغبان و هم راننده. کارهایی که ساریخانی انجام داده به حدی فاخر بوده که هنوز هم همان مبل‌ها را از خانه شخصیت‌ها و نامداران به مغازه او می‌آورند تا بازسازی و یا تعمیر کند مانند مبلی که برای سفیر یونسکو ساخته بود. او نه تنها در کارنامه کاریش، منبت کاری در کاخ پاسال را دارد بلکه در ساختمان ارباب هرمز که اکنون مرکز استراتژیک ایران شده نیز کار کرده آن هم به سبک تخت جمشید.

نمونه کارهایی از خانه اعلمی و نماینده یونسکو نیز به دستش رسیده و انجام داده. او حتی در ساختمان فرم که اکنون محل استانداری تهران است نیز ردپایی از هنرش را باقی گذاشته است. او می‌گوید: آن زمان شاید فقط ده منبت کار سرشناس بود و فقط برای تزئین در و دیوار و مبلمان از منبت کار استفاده می کردند. به همین دلیل وقتی وارد خانه شدیم روی چوب کار کردیم. طرح هایی را پیاده می‌کردیم که همگی از فرانسه می‌آمد. می گفتند طرح‌ها برگرفته از کاخ های فرانسوی هاست. هنوز چند تا از نقشه  آن طرح ها را برای یادگاری نگه داشتم. تا زیر سقف قاب سازی با چوب انجام شده است.

روزی ۵۰ هزارتومان حقوق می‌گرفتم!

یادم هست که زیر سقف بیرونی کاخ را از ورق مسی پوشاندند ورق‌های سرب هم لابه لای سنگ‌ها کار گذاشته می‌شد تا این ساختمان ضدزلزله باشد. همه طرح‌ها اگر چه از فرانسه می‌آمد اما همگی توسط هنرمندان ایرانی در همین کاخ اجرا شد. آن زمان روزی ۵۰ تومان حقوق می‌گرفتم. پنجشنبه و جمعه‌ها ایرج و پدرش می‌آمدند و به کارگرها سر می زدند و از روند کار مطلع می شدند.

ساریخانی به یاد دارد که دور تا دور اتاق خواب ایرج پاسال، کمد کار شده بود. وسط اتاق هم، سنگی بزرگ قرار داشت که از ۳۸۰ تکه سنگ رنگی با نقشی شبیه به گل وسط قالی تشکیل می‌شد تمام اتاق‌ها و حتی چارچوب درها با دست منبت کاری شد. ما تنها نبودیم. گچ کارها و سنگ کارها هم نقش و طرحی به جا گذاشتند.

مختصات ویژه یک کاخی که تنها دو سال ساکن داشت!

حیاط خانه پاسال آنقدر بزرگ است که در گوشه‌ای از حیاط، آلاچیق و وسط آن استخر کار شده است ساریخانی می‌گوید: یک سالن پذیرایی زیرزمین در حال ساخت بود که می خواستند دیوار حایل بین این سالن و استخر را با شیشه کار کنند. ما کارمان تمام شد و رفتیم. نمی دانم آن دیوار شیشه ای ساخته شده یا نه. فقط می دانم این همه هزینه در کاخ پاسال به مدت ۱۲ سال انجام شد ۱۲ سال همه با هم کاخ را ساختند. ولی ایرج و زن و بچه هایش فقط ۲ سال در آن زندگی کردند و پس از انقلاب اسلامی از ایران فرار کردند. 

وی ادامه داد: حتی یادم هست که فردی به نام معمار آتشی یک شومینه با چوب ساخت که فقط بابت آن ۶۰۰ هزار تومان دستمزد گرفت. این کاخ سینمای جداگانه و پارکینگ ماشین دارد. حتی وسعت آن بیشتر بود. باغ کاخ و چنارهایش الان به شهرک میثاق تبدیل شده و به جایش خانه ساخته اند. 

او بخشی از طرح‌های منبت به کار رفته روی چوب در و دیوار کاخ را نشان می‌دهد و می‌گوید: فردی به نام مستر شما پیرمردی ۶۵ ساله از فرانسه به کاخ آمد که به همه کارهای تزئینات داخلی ساختمان مشرف و مسلط بود. گچ کاری، منبت کاری و معماری هم می‌دانست. هر کجا مشکلی پیش می‌آمد مستر شما کارها را به راحتی انجام می‌داد.

پاسال موزه‌ای از هنر معاصر ایران است

در این کاخ ستون‌هایی کار گذاشته شد که کار سنگ تراشان بود. سنگ ها را دایره‌وار می‌بریدند و با تیشه نقش می‌دادند و با چرثقیل روی ستون قرار می دادند. آن زمان می گفتند اگر خانه ۷۰ متری ۷۰ هزار تومان قیمت دارد هر ستون این کاخ ۷۰ هزار تومان است. چون سنگ نمای به کار رفته در آن هم ارزش هنری داشت. "

آنطور که ساریخانی از شرایط موجود در زمان انقلاب برای ساخت و تزئینات داخلی این قصر تعریف می‌کند، مصالح و تزئینات بکار گرفته شده در کاخ پاسال هنر دست هنرمندان صنایع دستی است که به تنهایی آن را واجد ارزش هنری اعلام می کند مگر انکه صاحبان این قصر در سالهای اخیر این الحاقات و یا تزئینات را به تاراج برده باشند.

ساریخانی معتقد است که می شود این کاخ را موزه‌ای از هنر ایرانی و معاصر دانست. او می گوید: وقتی شنیدم می خواهند اینجا را خراب کنند خیلی دلم سوخت. ما منبت کاری های این کاخ را روی چوب بلوط که چوب سرسختی است انجام دادیم. هنرهای به کار رفته در آن کم نیست. میلیاردها تومان هزینه برایش شده، حیف است که خراب شود.