«خریط» طلای زرد تالاب/ خشکسالی تولید را کاهش داد

به گزارش خبرنگار مهر، خریط( kherayt) یکی از محصولات ارزشمند و کمیاب تالاب های استان  که حتی نام آن برای بسیاری از کارشناسان کشاورزی نا آشناست و تنها مردمی بومی مناطق جنوب خوزستان به ارزش بالای آن واقف هستند به گونه ای که زمانی این محصول به عنوان پذیرایی با ارزش جلو میهمانان عزیز و با ارزش گذاشته می شد.

در نقاط مختلف کشور محصولات غذایی بی نظیر هستند که تنها مردم بومی همان منطقه آنها را می شناسند و مورد استفاده قرار می دهند. محصولاتی که شاید اکنون و با ورود انواع محصولات شیرینی مضر نظیر کیک ها، شکلات ها و تنقلاب وجود آنها در سفره میزبانی نوعی کثر شان به شمار می رود ولی واقعیت این است که سالم بودن مردمان قدیم نسبت به جامعه فعلی گواهی بر این مدعاست که محصولات گذشتگان ارزش غذایی بالایی دارد.

یکی از این محصولات، ماده ای غذای به نام خریط است که مردم بومی تالاب های خوزستان به خصوص اعراب این استان به آن علاقه وافری دارند. خریط یک ماده خوراکی زرد رنگ است که از یک گیاه موجود در تالاب به نام بردی (پاپیروس) تهیه می شود. بردی با طولی در حدود شش متر در تالاب ها می روید و به صورت نیزار بخشی از پوشش گیاهی تالاب محسوب می شود.

گرفتن خریط از نیزار

در بالاترین قسمت بردی، کاکلی وجود دارد که حاوی ماده مطلوب یا همان خریط که در مراحل اولیه رنگ آن سبز متمایل به زرد است. بسیاری بر این عقیده اند علت نامگذاری این محصول بومی که فقط در شهرهای جنوب خوزستان و توسط مردم هورنشین تولید می شود؛ همان نحوه کندن آن از شاخه های بردی و جدا کردن قسمت اصلی آن است.

این بخش از گیاه بردی که خریط را از آن می گیرند در صورت تاخیر به علت خاصیت پودری که دارد در اولین وزش باد شدید در هوا پخش می شود. نام این محصول بیشتر برای افرادی که زندگی در کنار تالاب را تجربه کرده اند آشناست، در سال های اخیر که شاهد خشک شدن تالاب های استان بودیم، تولید این محصول که حکم طلای زرد را برای هورنشینان دارد به شدت کاهش یافته است.

 قیمت این محصول که در چند سال اخیر با از بین رفتن قسمت اعظم تالاب های خوزستان، کمیاب و در برخی مناطق نیز نایاب شده، از حد معمول فراتر رفته و با عبور از مرز ۱۰۰ هزار تومان دیگر کمتر کسی به خودت جرات خرید این ماده را می دهد.

وضعیت اسفناک تالاب ها استان بسیاری از حیوانات نادر، پرندگان، ماهیان بومی و محصولاتی مرتبط با  این اکوسیستم را به خطر انداخته و کمیابی و نایابی خریط هم متاثر از وضعیت کنونی تالابها است.

صادق صوفی یکی از اهالی بومی تالاب شادگان در خصوص این ماده می گوید: خریط ماده ای که از نیزار های موجود در تالاب گرفته می شود. نی های موجود در تالاب دو بخش دارند که هر دو بخش آن خاصیت خوراکی دارند.

صوفی می افزاید: قسمت سفلی نی که به آن رگ نی و ریشه نیز گفته می شود شبیه به جمار نخل است که باز هم خاصیت خوراکی داشته و طعمی شبیه به نیشکر دارد و قسمت فوق هر نی مثل هسته است و در آن خریط قرار می گیرد.

وی عنوان می کند: اسم خریط هم احتمال می رود در همان موقع با توجه به نحوه برداشت از نیزارها و معنای عربی آن از سوی بومیان انتخاب شده است.

رونق خریط در گذشته
 
این شهروند شادگانی بیان می کند: خریط زمانی در شادگان یک محصول ثانویه بعد از خرما محسوب می شد ولی بعد از بین رفتن تالاب شادگان، این محصول به ندرت در بازار یافت می شود.

صوفی می گوید: مشکلات محیط زیستی همچون: خشک شدن تالاب، ورود فاضلاب های شهری و روستایی و ورود پساب های مزارع نیشکر باعث شده که حیات زیست در تالاب دورق به وضعیت بحرانی برسد.

وی با اشاره به بحران محیط زیستی در مناطق مجاور هور می افزاید: این بحران محیط زیستی نه تنها به کاهش این ماده ارزشمند در تالاب ها منتهی می شود بلکه باعث مهاجرت بسیاری از پرندگان از این تالاب و از بین رفتن ماهیان بومی نظیر شبوط، بنی و... همچنین متضرر شدن مردم منطقه شده است.

صوفی عنوان می کند: با رها شدن پساب شرکت های نیشکر در تالاب و از بین رفتن نیزارها، ماهیانی زیادی نیز از بین رفتند که برای کمبود ماهیان در تالاب با رها کردن ماهیان مهاجری چون تیلاپیا که خود بر معضلی دیگر برای تالاب شده است باز هم بر مشکلات هور افزودند.

صوفی در پایان با اشاره به گرانی ناشی از کمیاب شدن خریط می افزاید: کمیاب شدن خریط بر قیمت آن نیز بی اثر نبوده به طوری که فقط در طی دو سال این محصول با قیمت ۱۵۰ هزار تومان در بازار به فروش می رسدکه خرید آن نیز برای اقشار متوسط و ضعیف سخت است.

شیوه تهیه خریط

قسمه اسلام دوست یکی دیگر از زنانی که تجربه زندگی هور را دارد در گفتگو به شیوه تهیه این ماده بعد از برداشت اشاره می کند و می گوید: زندگی در هور زیبایی هایی داشت که نمی توان درصدی از آن را در زندگی شهری دید. همه چیز در هور زیبا و وصف نشدنی است حتی منتظر شدن هور نشینان برای برداشت و پخت خریط که حال دیگر کمتر کسی می داند این محصول در کجا تهیه می شود.

اسلام دوست عنوان می کند: هور نشینان بعد از گرفتن ماده اولیه خریط آن را برای مراحل بعدی آماده می کنند. بعد از گرفتن ماده اولیه خریط از هور که بیشتر شبیه دانه های ذرت است، دانه های آن را جدا کرده و زیر آفتاب می گذارند تا خشک شود.

اسلام دوست بیان می کند: حداقل زمان لازم برای خشک شدن این دانه ها یک روز کامل است، بعد از خشک شدن آن را در یک پارچه تمیز و نازک که سوراخ های کوچکی داشته باشد می گذارند و بعد از غربال کردن در ظرف بزرگ آب قرار می دهند بدون اینکه هیچگونه تماسی با آب داشته باشد.

وی می افزاید:  تا یک چهارم ظرف را از آب پر کرده و در ظرف هم پارچه ای می کشند برخی نیز در ظرف را گل می گیرند یا با خمیر می پوشانند که بخار به بیرون از ظرف نرسد که در آن ماده اولیه خریط قرار دارد، بعد از آن ظرف را تا مدت زمان مشخصی حرارت می دهند که بخار آب موجود در آن به پارچه برسد.

وی با اشاره به مراحل پایانی تهیه این ماده تصریح می کند: بعد از حرارت دادن دوباره، آن را در معرض آفتاب قرار می دهیم که خشک شود، بعد از این محصول نهایی خریط است که به بازار عرضه می شود.

لازم به ذکر است این محصول در تالاب های عراق نیز یافت می شود و مردم عراق از دیرباز این ماده را از بردی می گرفتند و در تاریخ این کشور آمده است که خریط غذای مردم دو تمدن بابل و سومری بوده است.

در جنوب کشور عراق به خصوص در دو شهرستان میسان و بصره، خریط دارای بازار خوبی است و اطبای این کشور برای درمان برخی بیماری ها چون مشکلات تنفسی، عفونت مجاری ادرار، ناراحتی های ریه و حنجره این ماده را به بیماران خود توصیه می کنند که در صورت بیشتر شناخته شدن آن در کشورمان نیز می توان به خواص دارویی و مفید خریط پی برد.

اگر چه دیگر با وجود تالاب هایی که هر روز رو به نابودی می روند تا چند سال دیگر اثری از این ماده ارزشمند باقی نخواهد ماند و دیگر نیازی به بحث و کاوش بیشتر در این رابطه نیست.

اکنون البته اغلب می توان این ماده با ارزش غذایی را در بازار عبدالحمید اهواز و بازارهای محلی شهرهای شادگان، هویزه و بستان خریداری کرد و به علت داشتن طرفداران بی شمار، این ماده با سرعت بالایی به فروش می رسد این در حالی است که زمانی نه چندان دور این ماده به راحتی در اغلب بازارهای شهرهای جنوب خوزستان قابل تهیه بود.

گزارش: آمنه سواری