فرهنگ شهادت در «قاب‌های بهشتی»/ عکس‌هایی که به عطر شهدا متبرکند

به گزارش خبرنگار مهر، «قاب های بهشتی» دو سال است برای عکاسانی که در حوزه پاسداشت یاد شهیدان فعالیت می کنند، جشنواره ای ترتیب می دهد و امسال سومین دوره این جشنواره دوم خرداد‌ماه برگزار می شود. چندی پیش داوری عکس های جشنواره توسط مجید ناگهی، مسعود زنده روح کرمانی و محمدحسین حیدری به پایان رسید.

سومین دوره از این جشنواره باعث شد گفتگویی با داوران و متولیان این جشنواره داشته باشیم و از آنها درباره حال و هوای جشنواره، آثار رسیده جایگاه و اهمیت این جشنواره بپرسیم؛ جشنواره ای که شاید جای آن در میان حوزه های مختلف هنری که به دوران جنگ، دفاع مقدس و فرهنگ شهادت می پرداختند حس می‌شد.

موضوع شهادت را باید در قالب یک فرهنگ دید

مسعود زنده روح کرمانی رئیس انجمن عکاسان ایران و داور جشنواره «قاب های بهشتی» درباره ارزیابی خود از آثار این جشنواره، توضیح داد: ابتدا باید این را بگویم که تولیدات عکاسان ما بسیار زیاد است اما عکس های خوب بسیار کم داریم و این موضوعی است که ما سال هاست با آن درگیر هستیم.

وی با اشاره به اینکه شهادت با خود نوعی فرهنگ را به همراه دارد، گفت: موضوع شهادت با مرگ عادی تفاوت دارد چون در پس آن یک فرهنگ و یک اعتقاد وجود دارد. ممکن است عکس ارسالی به این جشنواره از کادر و تکنیک های خوبی برخوردار باشند اما این نگاه متفاوت به موضوع شهادت در آنها باید عینیت داشته باشد در واقع برای موضوع متفاوت باید نگاهی متفاوت داشت. البته عکس هایی هم بود که عکاس به حریم درونی زندگی خانواده شهدا وارد شده بود که باز هم روی آن نیز کم کار شده بود.

زنده روح به دیجیتالی شدن عکس ها در زمانه حاضر اشاره و بیان کرد: با این شیوه هر کسی می تواند به سهولت به عکاسی بپردازد و اندیشه خود را پشت دوربین قرار دهد که این خوب است اما آنچه که دیده می شود این است که شما احساس می کنید بیشتر دوربین عکاسی می کند تا اندیشه عکاس.

داور جشنواره «قاب های بهشتی» با اشاره به شناخت کم نسل جوان با فرهنگ شهادت عنوان کرد: به نظرم نسل جوان آشنایی لازم با این فرهنگ را ندارد. من می توانم احساس کنم که وقتی گفته می شود شخصی شهید شده است یعنی چه اما آیا یک جوان ۲۰ ساله هم می تواند این درک را از شهادت داشته باشد.

وی در ادامه سخنان خود بیان کرد که باید از طریق المان های این فرهنگ مثل پلاک، نام یک شهید و مقبره های شهدا به درون اندیشه و فرهنگ شهدا وارد شد و اتفاقات درونی آنها را دید.

شهادت را از نگاه خانواده ای ببینند که بعد از ۲۵ سال چند پاره استخوان برایش می آید 

محمدحسین حیدری قائم مقام انجمن عکاسان دفاع مقدس یکی دیگر از داوران جشنواره، درباره نظر خود از عکس های این دوره از جشنواره بیان کرد: ما در این یادواره دو نوع نگاه داریم؛ یک نگاه حرفه‌ای و یک نگاه شهروندی که البته در عکس ها در این دو نوع نگاه تفاوت چندانی وجود نداشت و بیشتر در نوع کیفیت و رزولوشن آثار، تفاوت ها را احساس می کردیم که نشان دهنده این است که عکاسان حرفه ای با نگاهی که لازمه این موضوع بوده است، به آن نگاه نکرده اند. بخشی از این مساله به شناخت از موضوع باز می‌گردد. به طور مثال باید شهادت را از نگاه خانواده ای ببینند که بعد از ۲۵ سال چند پاره استخوان برایش می آید و باید بتوان نگاه این خانواده را منتقل کرد.

حیدری با اشاره به اینکه شناخت موقعیت ها و حوزه های مختلف عکاسی از لازمه های کار حرفه ای است، گفت: کسی که می خواهد در حوزه عکس های یادواره شهدا و بزرگداشت آنها کار کند باید به همان اندازه که برای عکس های خبری، مستند و اجتماعی شناخت کسب ‌می‌کند و نوع ارتباطات را در خانواده های این افراد نیز پیدا کند.

داور جشنواره عکس «قاب های بهشتی» بر لزوم شناخت فرهنگ دفاع مقدس در عکاسی مرتبط با این موضوع تاکید کرد و گفت: باید دانست که رزمندگان در جبهه ها چه شرایطی داشته اند، از چه اعتقادی برخوردار بوده اند و یا چگونه اسیر شده اند. باید بدانیم در آن فرهنگ چه المان هایی شاخص بوده است و بعد آن نشان ها را در عکس ها منعکس کنیم.

حیدری با اشاره به اینکه بخشی از ارتقای سطح کیفی عکس ها در حوزه دفاع مقدس متوجه داوران است، یادآور شد: ما  باید به افرادی که در این حوزه عکاسی می کنند آدرس هایی بدهیم که بدانند به چه سمتی بروند و آگاهانه در این مسیر حرکت کنند. اگر این نشانه ها و آدرس ها درست آموزش داده شود عکس های جشنواره می توانند الگویی برای سایر جشنواره ها باشند.

وی اضافه کرد: ما باید در این زمینه آموزش هایی بدهیم اما بخش زیادی هم به عکاسان بازمی گردد که به دنبال شناخت این حوزه بروند. باید یه طور مثال بتوانند تفاوت نگاه بک نفر را که براساس اعتقاد جنگیده است تا سربازی که در کشوری دیگر به جنگ رفته است نشان دهند، یا تمایزی را بین یک شهید و یک فرد عادی که از دنیا رفته است به نمایش بگذارند در غیر اینصورت با دیدن عکس ها هیچ احساس خاصی به بیننده منتقل نمی شود.

حیدری به عکس های حوزه جنگ در کشورها و فرهنگ های دیگر اشاره و بیان کرد: اگر به عکس های جنگی نگاه کنیم، می بینیم که سلاح و مهمات المان های مهم این عکس ها هستند اما المان های اصلی در عکس های ما روابط و فرهنگ میان افراد است و سلاح به عنوان شاخصه اول وجود ندارد. بنابراین همین جریان باید در عکس های دفاع مقدس هم جاری و ساری باشد.

آیین بزرگداشت و یادمان شهدا بیشتر مورد توجه مسئولان و هنرمندان باشد

مجید ناگهی استاد عکاسی و یکی دیگر از داوران این دوره درباره ارزیابی خود از آثار رسیده گفت: عکاسان باید توجه کنند که در موضوعاتی چون آیین بزرگداشت شهدا می توانند به سراغ مکان های متفاوتی برای ثبت لحظه ها بروند تا زوایای حسی تر و درونی تری از سوژه خود را به تصویر بکشند اما در اینجا احساس می شد که آنچه را که در وهله اول به چشم عکاس آمده، ثبت شده است و عکاس از موضوع خود فراتر نرفته است. البته بعضی از عکس ها هم نگاه زیبایی شناسانه‌ای داشتند و لحظات بهتری را خلق کرده بودند بودند.

داور جشنواره «قاب‌های بهشتی» به سایر موضوعات در حوزه عکاسی اشاره و بیان کرد: موضوع یادمان شهدا از جمله مسائلی است که هم عکاس و هم متولیان یک جشنواره باید به آن توجه داشته باشند تا پردازش های هنری بیشتری شکل بگیرد. البته این مواجهه سطحی با موضوعات را ما در مراسم هایی چون تاسوعا و عاشورا هم داریم که دلیل عمده این ساده انگاری تا حد زیادی به دیجیتالی شدن عکاسی ها بر می‌گردد.

ناگهی با اشاره به دوره عکاسی آنالوگ عنوان کرد: در آن زمان افراد کمتری می توانستند به حرفه عکاسی وارد شوند و اتفاقا این افراد تلاش و اندیشه بیشتری داشتند و دیجیتالی شدن عکاسی یکی از آفت های این زمان است.

وی با بیان اینکه باید در عکاسی از موضوعاتی چون یادمان شهدا نوعی آشنایی زدایی صورت بگیرد، توضیح داد: شاید از این حیث پرداختن به موضوعات پیش پا افتاده بسیار سخت تر باشد. عکاسی دیجیتال این امکان را به همه داده است که بتوانند عکاسی کنند اما باید اقدامات دقیق تری از جمله در هنگام فراخوان صورت بگیرد تا آثاری از هر نوع سطح در چنین جشنواره هایی شرکت نکنند. به طور مثال باید نوعی فرهنگسازی در این زمینه انجام شود و یا نوعی سرمایه گذاری صورت بگیرد تا چند نمونه الگو از عکاسان توانمند از طرف متولیان جشنواره برای ارجاع جوانان شرکت کننده فراهم شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود پیرامون آثار این دوره جشنواره بیان کرد: فکر می کنم تا حدی برخورد سطحی با موضوع شهدا شده بود، البته ما عکس های مطلوبی هم داشتیم که از برخورد ظاهری با موضوع شهدا فراتر رفته بودند و عکاس برای درک بهتر فضا تلاش بیشتری از خود نشان داده بود.

المان های بومی ما از دفاع مقدس در حال از بین رفتن هستند

در ادامه سعید آلادپوش رییس جشنواره «قاب های بهشتی» درباره جایگاه این جشنواره که امسال سومین دوره آن برگزار می شود، توضیح داد: در حوزه دفاع مقدس ژانرهای مختلفی را می توان برای کار تعریف کرد که به نظرم تاکنون به قسمت های حماسه ای بیشتر پرداخته شده است. افرادی همچون شهید آوینی به ثبت تصاویر مستند بسیاری در این جریان پرداخته اند اما با پایان جنگ برای انتقال ارزش ها و پیام های موجود به اندازه کافی کاری صورت نگرفته است.

وی درباره ثبت المان هایی که امروز از شهدا به یادگار مانده است، تاکید کرد: امروز در زمینه های مختلف آنقدر با بمباران اطلاعات رو به رو هستیم که شاید اگر ابزار مناسبی برای انعکاس این ارزش ها وجود نداشته باشد مردم به آنها توجه نمی کنند. اینها حوزه هایی است که ما باید به آنها می پرداختیم و از جمله آن راه اندازی جشنواره ای بود برای ثبت یادگارها و یادمان هایی که از شهدا و رزمندگان به جا مانده است. این المان ها و نشان های عاطفی به مرور زمان کمرنگ می شود اگرچه که ممکن است عده ای بیایند و نشان هایی را بسازند و خلق کنند اما هیچ گاه به اندازه سندهای حقیقی و مستند کارایی نخواهد داشت. خوب است که ما این مستندات را حفظ کنیم چراکه بسیاری از این نشان های بومی ما در حال از بین رفتن هستند.

آلادپوش خواستار توجه سایر نهادها به این جشنواره شد و گفت: ما هنوز به آن نقطه ایده آل نرسیده ایم که بتوانیم المان های بومی سراسر کشور را به تصویر بکشیم البته تاکنون پیشرفت خوبی داشته ایم اما با توجه به اینکه خود ما هم دیر به این موضوع پرداخته ایم کمی عقب هستیم و من امیدوارم بتوانیم با کمک دستگاه های زیربط، مردم و عکاسان اطلاع رسانی کنیم تا در دوره های بعد بتوانیم آرشیوهای غنی تری جمع آوری کرده و به عنوان سندهای تاریخی برای دفاع مقدس باقی بگذاریم.

رییس جشنواره «قاب های بهشتی» اضافه کرد: ما همچنان بسیاری از عکس ها و فیلم های انقلاب ۵۷ از رسانه های خارجی خریداری می کنیم. این نوعی ضعف است چراکه رسانه هایی که در آن زمان حضور داشتند حتی اگر هم تمایلی به انقلاب نداشتند باید در حفظ و ثبت آن تلاش می کردند زیرا همه لحظه هایی که ممکن از از نظر شخصی خوشایند و ناخوشایند بیایند بخشی از تاریخ یک ملت است. اکنون ما باید برای بدست آوردن سندهای آن دوران به آرشیوهای خبرگزاری های خارجی مراجعه کنیم. 

وی در پایان به تغییرات و اضافه شدن بخش های دیگری به جشنواه «قاب های بهشتی» در دوره های بعد اشاره کرد و گفت: در دوره های بعد بخش های جنبی و حتی حوزه های دیگر جشنواره راه بیفتد و شاید بخش پوستر به جشنواره اضافه شود. البته لازمه همه اینها جلب حمایت و تامین مالی است چون این جشنواره در بخش خصوصی اجرا می شود و از هیچ بودجه عمومی برخوردار نیست. پیشرفت جشنواره هم نیاز به یک دبیرخانه دائمی دارد که آن هم به منابع مالی نیاز دارد و با وجود دبیرخانه دائمی نظم و انسجام کارها بیشتر خواهد شد.

عکس های ارسال شده به جشنواره متبرک به عطر شهدا هستند

همچنین محسن محمدی دبیر این جشنواره از حضور عکاسان مختلف در آن گفت و بیان کرد: استقبال عکاسان با گرایش های مختلف در دوره سوم جشنواره «قاب های بهشتی» نشانگر اهمیت پرداختن هنرمندان عکاس به موضوع پاسداشت یاد شهیدان است. قطعا جشنواره قاب های بهشتی و انتخاب آثاری که داوران پسندیده اند، می تواند مولف تاثیرگذاری برای کسانی باشد که علاقمند به ثبت لحظات و حالات در حوزه شهدا و خانواده های معظم آنان هستند.

وی درباره کیفیت آثار رسیده بیان کرد: طبیعی است که ثبت حال پدران و مادران شهدا در کادر دوربین و بیان احوال درونی آنها کار دشواری است. یک فرد غیر حرفه ای یا حتی یکی از اعضای خانواده در لحظه درد دل مادر با قاب عکس فرزند شهیدش، صحنه ای را ثبت می کند که شاید این عکس دارای ویژگی های حرفه ای یک عکس ایده آل نباشد اما بیانگر حال یک مادر چشم به راه است و قطعا تاثیرگذار خواهد بود.

دبیر جشنواره «قاب های بهشتی» عنوان کرد: به اعتقاد من داوری عکس هایی با این مضامین به مراتب سخت تر از موضوعات دیگر است چرا که سوژه ها با سوژه های معمولی فرق دارند و همه چیز تحت الشعاع از خودگذشتگی جوانانی است که برای حفظ خاک و ناموس ایستادگی کردند و جان دادند و به نظرم عکس های ارسال شده به جشنواره همه متبرک به عطر شهدا هستند.

وی در پایان گفت: جشنواره «قاب های بهشتی» به هیچ جریان و گروهی وابسته نیست و از دل برآمده است و با تمام کم لطفی و نبود حمایت های مجموعه هایی که برای این موضوع تاسیس شده اند، با افتخار به کار خود ادامه خواهد داد. امسال هم چون دوره های گذشته مراسم اهدای جوایز و افتتاح نمایشگاه در روز دوم خرداد ساعت ۱۷ در فرهنگسرای اندیشه با حضور خانواده معظم شهدا و مسئولین فرهنگی برگزار خواهد شد.

گزارش از فاطمه حامدی خواه