این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
به گزارش خبرنگار مهر، دوازده سال پیش برای نخستین بار مسئولان وقت اداره آب و فاضلاب نسبت به انجام تمهیدات لازم برای رویارویی با خشکسالی در شهرستان میامی که به سرزمین آفتابگردان ها و خوشه های طلایی گندم نیز شهرت دارد، اقدام کردند لیکن به نظر می رسد هنوز مردم و مسئولان در جدی گرفتن این هشدار ها مصمم نیستند.
هر چند اداره آبفار میامی، به دلایلی از اعلام تعداد چاه های این شهرستان امتنا می ورزد، لیکن می توان با نگاهی به آمار گذشته و بررسی رویداد های ثبت شده توسط اداره آبفار شهرستان شاهرود وجود بالغ بر ۴۰۰ حلقه چاه را براورد کرد.
این تعداد چاه در منطقه ای کشاورزی سبب شده است تا زمین ها و کشتزارهای شهرستان میامی به خصوص در بخش های غربی، تصویری فانتزی از پنیر های سویسی با سوراخ های فراوان را در ذهن افراد تداعی کند. نگاهی به عکس های هوایی منطقه نشان دهنده عمق فاجعه در حفر چاه های فراوان و در طول منطقه بسیار کوچک است.
در نهایت نکته مسلم این است که با این تعداد حفاری و برداشت فراوان آب، در کنار تراز منفی برداشت در مقایسه با ذخیره، قطعا شهرستان میامی را می توان در زمره نواحی مواجه با بحران آبی دانست.
نفوذ آب شور به چاه های آب در پی برداشت غیر اصولی از منابع زیرزمینی
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات آب و خاک کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان، با بیان اینکه برداشت غیر اصولی و بی رویه مردم برای کشاورزی علت پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی است گفت: این امر سبب نفوذ آب شور به اراضی اطراف و چاه های آب و در نتیجه شور شدن سفره های آب زیرزمینی می شود.
فرهاد تقی پور با اشاره به اینکه به علت خشکسالی و برداشت بی رویه، سطح آب چاه ها بسیار پایین می رود، بیان داشت: در این مناطق به علت کم شدن آب، زمین خشک شده و بعضا نشست می کند.
وی افزود: استفاده بیش از حد از آب چاه ها موجب پیشروی آب شور در زمین های اطراف آن و آلوده شدن آب های شیرین می شود.
این محقق در بخش آب و خاک، با بیان این نکته که وقتی دو منبع آب شور و شیرین در کنار یکدیگر باشند روی هم تاثیر متقابل می گذارند، خاطر نشان کرد: با کم شدن آب شیرین چاه ها و منابع زیرزمینی، آب شور که در سطح بالاتری قرار دارد، به منابع شیرین سرازیر شده و با شور کردن اراضی منطقه عملا کشاورزی را غیر ممکن می کند.
تقی پور پایین بودن راندمان مصرف آب در بخش های کشاورزی و صنعت، مصرف بی رویه آب در بخش های شرب و خانگی و کاهش کیفیت آب به دلیل آلودگی های صنعتی و کشاورزی را نیز از دیگر عوامل تهدید کننده آب های زیر زمینی عنوان کرد.
وی افزود: خشک شدن چاه ها، ویرانی روستاها و مهاجرت مردم، فرونشستن زمین و شور و بی مصرف شدن آب های زیرزمینی از جمله عواقب برداشت بی رویه آنها هستند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان، عدم حفاری، جابجایی یا کف شکنی غیر مجاز چاه و برداشت نکردن آب بیش از حد مجاز پروانه بهره برداری را یکی از راهکار های عملی برای رفع مشکل کم آبی دانست و گفت: یکپارچه سازی اراضی کشاورزی، افزایش میزان بهره وری مصرف آب و استفاده از روش های نوین آبیاری به همراه تغییر در الگوی کشت با هدف تولید محصولات با نیاز آبی کمتر و ارزش اقتصادی بیشتر، از دیگر راه های نجات آب هستند.
تعامل بسیار مطلوب مردم و مسئولان شهرستان میامی برای مقابله با بحران کم آب
فرماندار شهرستان میامی در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن اشاره به وضعیت اقلیمی و جغرافیایی این شهرستان، گفت: میامی به واسطه قرار گرفتن در گودترین منطقه شرق استان، با مشکلات آب شرب عدیده ای روبرو نیست اما به هر حال می بایست در راستای مدیریت منابع آبی دقت نظر به خرج داد.
احمد قاضی تعداد چاه های آب دارای مجوز شهرستان میامی را ۴۴۰ حلقه ذکر کرد و افزود: میانگین افت منابع آبی ۹۰ سانتی متر است اما در برخی مناطق این شهرستان آب در پنج متری نیز وجود دارد.
وی افزود: خوشبختانه به واسطه تعامل بسیار مطلوب بین دستگاه های اداری، اجرایی، خدماتی و مخصوصا مردم میامی، مشکل کم آبی در این منطقه کمتر احساس می شود که پدیده نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه های برقی و استقبال کم نظیر مردم میامی نمونه بارز آن است.
قاضی درباره روند نصب این کنتورها، گفت: هم اکنون از ۱۶۰ حلقه چاه برقی موجود در میامی تنها ۹ حلقه در انتظار نصب کنتور هوشمند هستند و مابقی این عملیات را انجام داده اند که توجه ویژه مردم شرقی ترین شهرستان استان، به این مقوله قابل تحسین است.
ضرورت اصلاح الگوی کشت برای مبارزه با خشکسالی
مقام عالی دولت در شهرستان میامی با اشاره به اینکه باید قدر آب شرب را دانست، گفت: هم اکنون اولویت اصلی دولت در استان سمنان، آبرسانی به انسان ها است اما معتقدیم روستاها بدون دام و کشت، روستا نیستند لذا باید به گونه ای مدیریت کرد که به همه بخش ها آبرسانی صورت بپذیرد.
قاضی با بیان اینکه مردم روستاهای میامی به صورت داوطلبانه استفاده از آب شرب برای آبیاری مزارع را مقطوع ساخته اند، بیان داشت: در بسیاری روستاهای میامی مردم، داوطلبانه از آب شرب برای مزارع و باغچه های خود استفاده نمی کنند که این مهم جای تشکر دارد.
وی ادامه داد: امروزه یک لیتر آب معدنی در بازار یک هزار تومان قیمت دارد حال آنکه دولت برای مصرف آب به حجم یک مکعب با ابعاد یک متر و با این حجم قابل توجه آب تنها ۳۰۰ تومان از مردم اخذ می کند این مهم نشان دهنده اهمیت آب مخصوصا در استان های خشک است که مردم میامی نشان داده اند با درک این مهم، آماده تعامل با دولت هستند.
رئیس شورای اداری شهرستان میامی همچنین درباره میزان تبخیر و هدر رفت آب گفت: امروزه در منطقه ما، به ترتیب بسطام، شاهرود، بیارجمند و در نهایت میامی وجود دارند که عمده میزان هدر رفت در میامی را نیز باید به فرسودگی لوله های انتقال آب شرب نسبت داد.
قاضی خاطرنشان کرد: شخصا معتقدم در شهرستان میامی می توان با اخذ اقدامات مدبرانه دربرابر خشکسالی ایستاد برای مثال در منطقه حسین آباد کالپوش با وجود سد نگهداری آب شرب، می توان گفت احداث مجتمع آبرسانی می تواند مشکلات عمده ای را درباره تامین آب شرب شهرستان رفع کند.
وی افزود: همچنین آگاهی رسانی می تواند یکی از مهمترین اقدامات در برنامه ریزی های مسئولان دولتی باشد که در این باره نیز آموزش برای نصب کنتور هوشمند، کلاس های آموزشی برای روستائیان، آموزش کشت های جایگزین و کم آب مانند گیاهان دارویی، تعامل با روحانیان و ائمه جماعات برای بیان تبعات مذهبی اصراف در مصرف آب شرب و ... به صورت جد پیگیری شده و می شود.
۸۸ درصد جمعیت شهرستان میامی روستا نشین هستند
مقام عالی دولت در شهرستان میامی همچنین با اشاره به جمعیت ۲۲ درصدی شهر نشین این شهرستان، گفت: میامی ۳۸ هزار نفر جمعیت دارد که ۸۸ درصد از این میزان در ۴۹ روستا ساکن هستند لذا توجه به تامین آب شرب در روستاها یکی از مهمترین دغدغه های دولتمردان در سرزمین آفتابگردان ها و خوشه های طلایی است.
قاضی با اشاره به هدر رفت آب در بخش کشاورزی، بیان داشت: با توجه به کاهش نزولات آسمانی، مشکلات عدیده ای برای منابع آبی مانند چشمه سارها، قنوات، چاه های نیمه عمیق و عمیق رخ داده که علاوه بر این موارد می توان به هدر رفت ۴۰ درصدی آب در بخش کشاورزی و همچنین تبخیر نیز اشاره کرد که مشکلات را دو چندان کرده است.
وی ادامه داد: همکاران ما در بخش آبفار همه سعی و تلاش خود را برای تامین آب شرب و کشاورزی در روستاها به کار می بندند اما با محدودیت های اعتباری و نیروی انسانی باید پذیرفت که اقدامات در این بخش دشوار است.
فرماندار شهرستان میامی همچنین با ذکر مثالی درباره مشکلات عدیده آب رسانی به روستاهای شهرستان میامی، گفت: برای مثال روستای ارمیان در ابتدا با مشکلات عدیده ای در بخش آب شرب مواجه بود که نسبت به حفر چاه در آن منطقه اقدام شد، لذا با صرف هزینه، وقت و نیروی انسانی در نهایت چاه جدیدالحفر، دبی مورد نیاز را نداشت و این مهم معطل ماند.
قاضی در همین باره توضیح داد: در چنین مواردی می بایست مجددا نسبت به حفر چاه اقدام کرد تا این بار به دبی مورد نیاز دست یافت و البته باید تاکید کرد جز این قبیل موارد، اقدامی دیگر نمی توان کرد.
وی ادامه داد: این مشلات را در بخش هایی از کلاته فرهنگ، عباس آباد و ... نیز مشاهده می شد که سالها با مشکل کمبود آب شرب روبرو بودند اما امروز با تعامل آبفار شهرستان میامی و منابع طبیعی و آبخیزداری خوشبختانه چاه های طبیعی موجود در منطقه در اختیار مردم قرار گرفته است.
کشت جایگزین یکی از راه حل های مبارزه با کم آبی
مقام عالی دولت در شهرستان میامی با اشاره به طرح های کشت گیاهان دارویی در کالپوش و یا باغات پسته در عباس آباد، گفت: کشت های جایگزین با مصرف آب کمتر مانند پسته و زعفران می تواند در دراز مدت برای رفع مشکل کم آبی بسیار موثر باشد.
قاضی خاطرنشان کرد: امروز در روستای کالپوش با برگزاری کلاس های ویژه برای کاشت و پرورش گیاهان دارویی خوشبختانه این فرهنگ نهادینه شده است که می توان با مصرف آب کمتر، بالاترین بازده را در بخش کشاورزی داشت اما معتقد هستیم این قبیل آموزش ها باید بیشتر اشاعه پیدا کند.
وی افزود: هم اکنون در یک باغ پسته می توان پس از چند سال، با استفاده از ۵۰ درصد آب مورد نیاز سایر محصولات، درآمدری ۳۰ تا ۱۲۰میلیون تومانی داشت که این دربرابر کاش گندمی که برای هر کیلو دو هزار لیتر آب مصرف می کند، رقمی بسیار در خور توجه محسوب می شود.
این مقام مسئول همچنین با اشاره به روش های نوین آبیاری، بیان داشت: در برخی مناطق مانند کوهان، نیاز آبی زراعت قطعا می تواند با انجام طرح هایی از قبیل آبیاری تحت فشار یا قطره ای و بارانی تامین شود امروزه خوشبختانه شاهد استقبال خوب کشاورزان منطقه از آبیاری های نوین هستیم که این امر نوید روزهای بهتر را در کشاورزی شهرستان میامی می دهد.
شوری آب چاه ها آغاز فاجعه ای بزرگ در میامی
رئیس اداره آب و فاضلاب شهرستان میامی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن جدی خواندن خطر کم آبی در میامی، گفت: بحران آب به عقیده بسیاری کارشناسان جدی است لذا این مهم در بخش کشاورزی میامی بیش از هر حوزه دیگری نمود پیدا کرده است چرا که حفر چاه های فراوان در زمین های کوچک جان مایه سفره های آب زیر زمینی میامی را گرفته است.
محسن حسین نیا خاطرنشان کرد: این مهم در کنار استخراج مداوم و عدم تزریق مناسب باعث اسفنجی شدن زمین و جذب آب به نقاط عمیق و در نتیجه شوری آب چاه ها شده است که این امر آغاز فاجعه ای بزرگ به شمار می آید.
وی افزود: مصارف غیر متعارف و غیر اصولی کشاورزی، کشت محصولات پرآب و کم بازده چاه ها را در خطر خشکی و شوری قرار داده است
این مقام مسئول درباره آینده چاه های شهرستان میامی، بیان داشت: متاسفانه با شرایط کنونی ممکن است در سال های آینده با خشک شدن چاه های شهرستان و بحران کم آبی مواجه باشیم.
حسین نیا با اشاره به لزوم اشاعه فرهنگ کشت های جایگزین در منطقه میامی، گفت: یکی از راهکارهای فرار از بحران کم آبی کشت های جایگزین کم آب و پربازده مانند زعفران و پسته است.
وی افزود: با اشاعه فرهنگ تغییر و اصلاح الگوهای کشت، آموزش درباره مصرف آب و نحوه آبیاری های نوین، الگوی مناسب کشت در فصول مختلف می تواند تا حد مناسبی در رفع بخش کوچکی از مشکلات ناشی از ۱۲ سال خشکسالی، تاثیرگذار باشد.
مردم و مسئولان مشکل کم آبی و خطر خشکسالی را جدی بگیرند
مدیر آبفار شهرستان میامی درباره راه حل های برون رفت از این بحران، خاطرنشان کرد: ابتدا می بایست واقعیت ها، مشکل کم آبی و خطر خشکسالی مخصوصا درباره چاه ها توسط مردم و مسئولان پذیرفته شود چراکه هر سال دبی آب موجود نسبت به سال گذشته کاهش چشم گیری دارد که باید جدی گرفته شود.
حسین نیا گفت: نکته بعد جلوگیری از مصارف غیر مجاز است برای مثال می توان گفت برداشت آب در شهرستان میامی تنه در تابستان با مشکل روبرو است و این درست در زمانی است که سفی جات و سبزجات خانگی رشد می کنند و مردم این ناحیه از آب آشامیدنی جالیزهای منازل خود را آبیاری می کنند ک این مشکل در زمستان نیست
وی ادامه داد: امیدواریم با کمک نهادهایی مانند آموزش و پرورش، روحانیت، فرمانداری، مسئولان، فرهنگ سازان و ... شرایطی مهیا شود که در نهایت مجبور به جیره بندی آب شرب نشویم.
این مقام مسئول با بیان اینکه مبارزه با خشکسالی تنها وظیفه آبفار نیست، گفت: همه نهادها در این بحران دخیل هستند، آموزش و پرورش، نهاد های فرهنگ ساز، روحانیان، سازمان تبلیغات اسلامی و صاحبان تریبون بسیار تاثیرگذار هستند لذا آبفار میامی با این بودجه و نیروی انسانی تنها موفق به انجام امور روتین اداری خود می شود و در انجام سایر امور همواره باز مانده است.
عمق چاه های آب میامی طی یک دهه به ۲۴۰ متر رسیده است
یکی از اهالی میامی که با وسعتی چشم گیر به کشاورزی مشغول است درباره مشکلات کم آبی در این شهرستان می گوید: مشکلات کم آبی در این ناحیه بسیار جدی است هرچند این معضل در زمستان کمتر نمود پیدا می کند.
علیرضا غلامرضایی در ادامه می افزاید: در زمانی که پس از پدر، به کشاورزی مشغول شدم نهایت عمق چاه های منطقه به ۱۲۰متر می رسید اما امروز و پس از گذشت دو دهه این عمق به بیش از ۲۴۰متر رسیده است که نشان دهنده عمق فاجعه است.
وی با تاکید بر اینکه شرایط کشاورزی بسیار سخت شده است ادامه می دهد: هر چند سازمان های کشاورزی وسیع منطقه با حفر استخر ذخیره سازی، چاه های فراوان و آبیاری آسیابی قطره ای مشکلات خود را مقطعی رفع کرده اند اما کشاورزان خرده پا متاسفانه با مشکلات فراوان اقتصادی و مالی روبرو هستند.
این کشاورز همچنین با بیان اینکه مردم و کشاورزان مشکل کم آبی را جدی نمی دانند، می گوید: امروز بهره برداری کشاورزی از حجم آب های منطقه بیش از ۹۰ درصد است که این حجم در مقیاس سطح زیر کشت میامی، بسیار زیاد است.
استقبال نامناسب بهره برداران از آبیاری قطره ای
یک کارشناس عمران و آب نیز درباره راه حل های برون رفت از مشکل کم آبی کشاورزان میامی، می گوید: می توان از بازیافت فاضلاب های خانگی مانند ظرف شویی و ... برای آبیاری باغچه ها، باغات و فضای سبز استفاده کرد همچنین با آبیاری های نوین، آموزش کشاورزان و کشت های کم آب بخشی از مشکلات را مرتفع ساخت.
سعید حاج محمدی که خود از سیستم آبیاری ارابه چرخشی به صورت قطره ای استفاده می کند، می گوید: با وجود اینکه شخصا اهل دهملا هستم، سال گذشته نسبت به کاشت چهار هکتار زمین پسته در میامی اقدام کرده ام چرا که معتقدم پس از سپری شدن شش سال بیش از هر شغل دیگری درآمد خواهم داشت.
وی می افزاید: اما تمام این شرایط بستگی به اقلیم، زمین، بارش و آب دارد که برای این مشکل نیز در زمین زعفران خود، از آبیاری ارابه ای استفاده کرده ام که شرایط بارش را بازسازی می کند.
این کشاورز می گوید: متاسفانه پس از یکسال، تنها هشت ارابه آبیاری در شهرستان میامی مشاهده کرده ام که این امر بسیار بد تلقی می شود.
حاج محمدی همچنین با اشاره به اسفنجی شدن زمین در اثر برداشت های بی رویه، گفت: خدا می داند که چه مقدار چاه غیر مجاز در شهرستان میامی وجود دارد و آمار ۳۰۰ تا ۴۰۰ چاه موجود تنها چاه های دارای مجوز را شامل می شوند لذا این امر و حفاری های متعدد باعث شده است زمین خاصیت نگهدارنده خود را از دست بدهد.
وی می افزاید: در برخی مناطق شهرستان میامی مخصوصا در مناطق جنوبی باید در عمق ۲۰۰ متری به دنبال آب گشت حال آنکه در همین منطقه و در بازه زمانی ده ساله در گذشته می توانستیم در ۴۵ متری به آب برسیم.
ضرورت جایگزینی لوله های پلیمری با فلزی
یکی از شهروندان میامی درباره مشکلات کم آبی این شهرستان می گوید: در سال های پیش یکی از کارشناسان اداره آبفار شهرستان شاهرود از خشکسالی و بروز مشکلات عدیده آن در منطقه سخن می گفت اما هیچگاه سخنان او برای مسئولان جدی تلقی نشد اما امروز همه با درک این اهمیت به تکاپو افتاده اند.
محمدرضا باقری با تاکید بر لزوم اخذ تدابیر مدبرانه توسط دولتمردان، ادامه می دهد: باید با انجام طرح های زودبازده و کم هزینه مشکلات کم آبی را بهبود بخشید امروزه تعویض لوله های فرسوده که توسط مسئولان بیان می شود، بسیار پر هزینه و وقت گیر هستند.
وی می افزاید: عمده خطوط لوله در میامی نیز مانند سایر نقاط شهرستان در عمق بالای ۱.۵ تا دو متر هستند همچنین این لوله ها به واسطه فلزی بودم بیشتر در معرض شکستگی و ترکیدگی قرار دارند، لذا هزینه تعویض و ترمیم آنها قطعا سر به فلک خواهد کشید پس می توان با نصب خطوط لوله جدید برای انتقال آب از محصولات پلیمری با دوام بالا و کم هزینه تر اقدام کرد اما نمی دانم چرا مسئولان به فکر نیستند.
این شهروند در پاسخ به این سوال که ایا در میامی قطعی و یا بی کیفیتی آب وجود دارد، می گوید: خوشبختانه قطعی چندانی در میامی نداریم اما در بسیاری مواقع مردم از میزان بالای کلر موجود در آب گلایه مند هستند.
باقری می افزاید: هم اکنون برخی شهروندان برای مصرف نوزادان و دیگر کودکان خود از آب معدنی استفاده می کند و جالب است بدانید این مشکل در روزهای شنبه و سه شنبه بیشتر به چشم می خورد.
وی می افزاید: اما عمده مشکلات باید در روستاها باشد، نگاهی به بافت روستایی شهرستان میامی نشان می دهد که بیش از ۸۰ درصد مردم این شهرستان در روستاها زندگی می کنند، پس قطعا مشکلات آب شرب در آن مناطق می بایست بیشتر باشد.
طرح های عمرانی می تواند در رفع مشکلات موثر باشد
یکی از اهالی روستای حسین آباد کالپوش نیز درباره وضعیت آب شرب این روستا، می گوید: در گذشته یکی از بدترین آب های شرب کشور در حسین آباد کالپوش وجود داشت ولی امروز خوشبختانه با تدابیر مسئولان در یکسال اخیر وضعیت آبرسانی به منطقه بهتر شده است.
روح الله کریمی با اشاره به وجود سد ذخیره آب در این روستا، بیان می کند: حال که سد ذخیره آب در روستایمان وجود دارد چقدر خوب است که مسئولان برای احداث مجتمع آبرسانی مانند دیگر روستاهای شهرستان اقدام کنند تا همان اندک مشکل موجود در آب شرب روستاهای منطقه مانند کالپوش، دشت شاد، نامنیک، سوداغلن و ... نیز رفع شود.
وی افزود: خوشبتانه در سال اخیر دید مسئولان استانی به این منطقه بسیار مثبت بوده است و از آب بی کیفیت و کمیت سابق، امروز آب بهداشتی و مناسبی در اختیار داریم لذا مقدار کمی این آب اندکی مشل ساز است که آن هم به امید خداوند با احداث مجتمع آبرسانی کالپوش رفع خواهد شد.
آب شرب دغدغه اصلی دولتمردان شهرستان میامی
در نهایت با بررسی همه مشکلات ناشی از خشکسالی دوزاده ساله موجود در استان سمنان، می توان دریافت وجه مشترک همه شهرها و روستاهای درگیر با این معضل طبیعی، عدم وجود نزولات آسمانی است که قطعا این مهم از دست همه مسئولان خارج است.
اما باید در نظر داشت امروز دیدگاه مسئولان ما می بایست از مدیریت منابع به سوی مدیریت مصرف سوق پیدا کند چرا که ما باید به این فکر باشیم که با موجودی مان باید چه بکنیم.
به نظر می رسد وجه مشترک همه مسئولان استانی در سمنان این است که آب اولویت نخست در سیاست های دولتمردان قرار دارد و البته بدون تعامل همه دستگاه های اجرایی، خدماتی، قضایی، نظامی و انتظامی در کنار مردم به عنوان بزرگترین سرمایه های نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، مبارزه با مشکلات کم آبی و خشکسالی بی نتیجه خواهد ماند.
نظر شما