كداميك از فلاسفه و روانشناسان در اين كار بيش از همه روي شما تأثير گذاشته‌اند؟
جان ديويي، به جهت درك بسيار زياد او از كودكان، تأكيدش بر تفكر در كلاس، و تشخيص اهميت خلاقيت هنري در پرشور و پراحساس ساختن كودكان از لحاظ عاطفي. جاستون باكلر ، فيلسوف آمريكايي قرن بيستم، به جهت مطالعات مهم او در زمينة ماهيت قوة قضاوت آدمي، و همچنين به دليل كشف نقش قدرت قضاوت و تميز در تعليم وتربيت كودكان؛ لئو ويگوتسكي، روانشناس قرن بيستم روسي . وي ارتباط و وابستگي‌هاي بين موارد زير را تشخيص داد. ارتباط بين مباحثه هاي كلاسي و تفكر كودكان، ارتباط بين كودك و جامعه به واسطة معلم، و ارتباط بين زبان دنياي دوران بزرگسالي وهوش در حال رشد كودكان؛ ژان پياژه ، روانشناس قرن بيستم و متخصص تعليم و تربيت كه كار وي رابطه متقابل بين تفكر و رفتار را روشن ساخت؛ گيلبرت رايل، فيلسوف قرن بيستم انگليسي كه به تحليل رابطة بين زبان، تعليم و تربيت و خودآموزي پرداخت؛ جرج هربرت ميد ، فيلسوف و روانشناس اجتماعي آمريكا، كه آثار او تقريباً فقط به ماهيت اجتماعي نفس آدمي اختصاص دارد؛ و لويدويك ويتگنشتاين، فيلسوف بريتانيايي - اتريشي قرن بيستم، كه با حساسيت فوق‌العاده اي در خصوص روابط اجتماعي پيچيده‌اي كه با ظرافت‌هاي زباني بيان مي‌شود، به كندوكاو پرداخت.
امتيازهاي روش شما نسبت به ساير نظريه پردازانِ فلسفه براي كودكان چيست؟
من تلاش مي‌كنم به كساني كه كارشان تربيت معلمان براي تدريس در كلاس‌هاي درسي است، نشان دهم كه در مدارس ابتدايي، تعليم و تربيت بدون بهره‌بردن از فلسفه، دقيقاً به همان اندازه ناقص و عقيم است كه آموزش بدون بهره مندي از فلسفه در سطح ليسانس و فوق آن در دانشگاه مي‌تواند ناقص باشد. كودكان نياز دارند كه براي تمييز بين استدلال هاي معتبر و غيرمعتبر (منطق)، بين نظريه هاي شناختي تأييد شده و رد شده (معرفت شناسي)، و بين اَشكال قابل قبول و غيرقابل قبول قضاوت اخلاقي (اخلاق) و ... ، ملاك‌ها و موازيني بيابند. مناسب ترين راه براي انجام اين كار اين است كه تعليم و تربيت را با تمام پيچيد گي هاي كلانش نوعي تحقيق تلقي كنيم، و فلسفه را نيز نحوه اي از تحقيق در دورن اين نوع تحقيق. فقط از اين طريق است كه دانش آموزان مي‌توانند به تفكر براي خود در خصوص انديشة خود، ترغيب شوند . به عبارت ديگر تحقيق را مي‌توان جنسي دانست كه اَشكال مختلف فلسفه انواع آن هستند. از اين روست كه ما تحقيق‌هاي مختلفي همچون تحقيق اخلاقي، تحقيق زيبايي شناختي، تحقيق اجتماعي و غيره داريم.
امتياز ديگر اين روش اين است كه اشكال مختلف معرفت و درك ما را هماهنگ و سازگار مي‌سازد. كودكان مي‌آموزند كه مي‌توانند با روشي قابل اطمينان، به بسياري از سؤالاتشان بپردازند به شرطي كه اين سؤالات به عنوان موضوعاتي براي تحقيق فلسفي در نظر گرفته شوند. آنها همچنين در مي يابند كه دقيقاً همين روش در سرتاسر جهان در حال اجراست و طولي نمي‌كشد كه اين روش بنيادي آنها را قادر سازد تا به نحوي شفاف با ساير كودكان كه در برنامه اي مشابه در قاره‌ها و كشورهاي مختلف فعاليت مي‌كنند، ارتباط برقرار كنند.
براي اجراي اين برنامه چه شرايط، ابزارها و فضايي لازم است؟
براي پيشبرد اين برنامه در كلاس، معلم فقط به يك داستان براي هر كودك، به علاوه يك كتاب راهنماي آموزشي ويژة خودش نياز دارد. با وجود اين، معلم بايد براي يادگيري نحوة هدايت بحث فلسفي دوره‌اي را بگذراند. او بايد ياد بگيرد كه چگونه از تمرينات استفاده كند و مباحث را طرح نمايد و اينكه چگونه كودكان را به فكر براي خودشان و در مورد خودشان ترغيب كند. در اين دوره هاي آموزشي براي معلمان از كتاب فلسفه در كلاس درس (انتشارات تمپل) نوشته اينجانب و خانم شارپ نيز استفاده مي‌شود.
بچه‌هاي يك كلاس، به همراه معلمشان حلقه وار دور هم مي‌نشينند و رودر روي هم با يكديگر به مباحثه مي‌پردازند. شاگردان قسمت تعيين شده كتاب را با صداي بلند مي‌خوانند، البته نه بيشتر از يك پاراگراف در هر بار، (توزيع يكسان وقت هم در ميان كودكان كه پيامدها و استلزامات دموكراتيكي به همراه دارد نبايد فراموش شود). وقتي قرائت يك پاراگراف تمام شد معلم با اين سؤالات شروع مي‌كند: آيا در اين متن چيز مبهمي براي شما وجود دارد؟ آيا مي‌توانيد احساس خودتان را در قالب يك پرسش بيان كنيد؟ سپس معلم پرسش هر دانش‌آموز را روي تخته سياه مي‌نويسد و اسم دانش‌آموز را به همراه شماره صفحه و شماره سطرِ مورد بحث در كنار آن يادداشت مي‌كند. بعد از آن مي‌پرسد چه كسي مي‌خواهد بحث را آغاز كند. دست‌ها بالا مي‌رود و معلم يكي از دانش‌آموزان را انتخاب مي‌كند تا در مورد سؤالات نوشته شده روي تخته بحث را شروع كند. در لحظة مناسب، معلم ممكن است تمريني را در خصوص آن موضوع از كتاب كمك آموزشي مطرح كند. فرض كنيد كه سؤال شبيه اين است «آيا هري و بيل دوست هم هستند؟» به زودي كودكان شروع به درك اين نكته خواهند كرد كه مفهوم دوستي، مبهم يا دو پهلوست و يا هر دو ايراد را دارد و بدين ترتيب معلم مي‌تواند بحثي را در زمينه ماهيت دوستي مطرح كند. ( استلزامات اخلاقيِ رابطة دوستي مسلماً توسط دانش‌آموزان مورد توجه قرار مي‌گيرد.) بدين طريق كودكان با مفهوم دوستي آشنا و درگير مي‌شوند و پيشرفت كار مي‌تواند آنها را نه تنها در فلسفه بلكه در تمامي مطالعاتي كه در آنها با مفاهيمي سرو كار دارند كمك كند. اين روشي است كه فكر آنها را برمي‌انگيزد و تا زماني كه قابليت نقادي و خود انتقادي را در آنها پديد نياورد، آرام نمي‌گيرد. و اين به نوبة خود آنها را به خود اصلاحي سوق مي‌دهد.
به شرط اين كه معلم به طور مناسبي آموزش ديده و آماده باشد، كودكان احساس مي‌كنند كه در زمان اجراي اين برنامه، در خانه هستند و معمولاً آنقدر از آن لذت مي‌برند كه در پايان كلاس، اتمام كلاس برايشان ناگوار جلوه مي‌كند. اين امر بدين دليل است كه اين برنامه، آنها را ترغيب مي‌كند تا خودشان براي خودشان فكر مي‌كنند و ترجيحاً اجازه ندهند كه ديگران به جاي آنها و در مورد آنها فكر كنند. همچنين كودكان دوست دارند كه بتوانند افكار خود را به ديگران ابراز دارند و اگر لازم باشد از استدلال خود دفاع كنند و به يكديگر كمك كنند تا از استلزامات و پيامدهاي مفروضاتشان مطلع گردند.
آيا فلسفه براي كودكان، برنامه‌اي مناسب براي تمام كودكان جهان است؟
هر كودكي به لحاظ ذهني توانايي استفاده از زبان را داشته باشد استعدادِ آموزش ديدن در مدرسه و رشد را دارد و لذا توانايي نوعي از گفتمان و بحث فلسفي را نيز دارد. فلسفه زماني آغاز مي‌شود كه ما بتوانيم زباني را كه به كمك آن دربارة جهان سخن مي‌گوييم، مورد بحث و بررسي قرار دهيم، هدف اين نيست كه كودكان را به فيلسوفاني كوچك تبديل كنيم، بلكه اين است كه به آنها كمك شود تا تفكري بهتر ازقبل داشته باشند. البته كودكان هرچه بيشتر در رابطه با گوش دادن و صحبت كردن مهارت يابند، همانقدر سريع تر مي‌توانند با فلسفه‌اي انس گيرند كه به كار ذهني، فنون تفكر و استدلال‌آوري، داوري و قضاوت تأكيد دارد. اما اين برنامه كوشش مي‌كند تا از هرگونه استفاده از واژگان فني اجتناب ورزد.
آيا در مورد اهميت و ضرورتهاي اين برنامه، پيشنهادي براي متوليان آموزش و فلاسفه ايراني داريد؟
فلسفه براي كودكان يك برنامه اي آموزشيِ جهاني با هزينه‌هاي نسبتاً پايين است. اما اين امتياز تا حدي با لزوم پي‌گيري و دنبال نمودن آموزشهاي براي راه اندازي اين برنامه، تعديل مي‌شود. دقيقاً در ميان كشورهاي در حال توسعه است كه فلسفه براي كودكان مي‌تواند تحول قابل ملاحظه‌اي ايجاد كند. موارد زير، مراحلي است كه براي كشورهايي كه درصدد استفاده از فلسفه براي كودكان هستند توصيه مي‌شود :
(الف) نماينده يا نمايندگاني به مركز بين‌المللي آموزش فلسفه براي كودكان در مندهامِ نيوجرسي فرستاده شوند، كه هر سال در هفته آخر ماه مه ( اوايل خرداد) و مجدداً در دو هفته آخر اگوست ( اوايل شهريور) تشكيل مي‌شود. نمايندگان يا بايد فيلسوف باشند يا در فلسفه كلاس هايي ديده و دروسي را گذرانده باشند. همچنين بايد آماده باشند تا بعد از مراجعه به كشور خود معلمان آيندة P4C را آموزش دهند و حتي بلافاصله متون مربوطه را ترجمه كنند و انتشار آنها را پي‌گيري نمايند. (اين برنامه نمي‌تواند بدون وجود چنين ترجمه‌هايي انجام يابد) .
( ب) اولين گروه معلمان را براي تعليم در دوره‌هاي يك ترمي يا دو ترمي در قالب آموزش ضمن خدمت انتخاب شوند. (اين انتخاب بايد محدود به داوطلبان باشد).
(ج) براي بهينه كردن ارزيابي كمّي و كيفي تأثير اين برنامه بايد از متخصصان روانشناسي تربيتي كمك گرفته شود. (اين كار مي‌تواند يك سال يا دو سال بعد انجام گيرد تا اينكه اين برنامه بنحوي جا بيفتد).
( د) زماني كه برنامه تثبيت شد، بهتر است به پرورش دانشجوياني كه پيش زمينة فلسفي دارند بپردازيم تا آنها قبل از شروع خدمت به اين آمادگي دست يابند.
براي اين كه برنامه در كشورهاي در حال توسعه مانند ايران، اجرا شود نقطة شروع چه بايد باشد؟
در تعيين سلسله مراحل آغازين اين برنامه نكاتي چند وجود دارد كه بايد به آنها توجه نمود.
( الف) نماينده يا نمايندگاني كه به كنفرانس / كارگاهِ مندهام فرستاده مي‌شوند بايد به اندازه كافي با زبان انگليسي آشنا باشد و تا اندازه اي پيش زمينة فلسفي داشته باشند. اين افراد بايد پس از بازگشت به ايران ترجمة متون و نيز تعليم و آموزش معلمان را هدايت كرده و پيش ببرند.
(ب) گروهي از كودكان كه براي شروع برنامه برگزيده مي‌شوند بايد انتخابي و نمونه باشند. لازم نيست كه فقط كودكانِ تيزهوش را برگزينيد. اما شروع اين برنامه با گروه خاصي از كودكان همانند كودكاني كه از لحاظ احساسي و عاطفي دچار آشفتگي‌اند يا مثلاً كودكان ناشنوا، نيز مناسب نيست.
(ج) سطح سني دانش آموزان در ابتدا بايد بين 8 و 10 سال باشد. اين خود گوياي اين است كه برنامه بايد با كتاب پيكسي شروع شود، كتاب كمكي مربوط به مربي كه به همراه پيكسي است كتابي با عنوان در جستجوي معنا است . منظورم اين نيست كه گروه هاي سني ديگر با ساير برنامه ها حتماً نامناسبند، بلكه صرفاً اين است كه احتمالات موجود كتاب پيكسي را توصيه مي‌كنند. (بنابراين كتاب هري مي‌تواند براي گروه سني 11 الي 12 سال يا براي گروه سني 6 الي 8 سال مفيد باشد. اگر برنامه‌اي را بخواهيد كه تأكيدش بر مهارتهاي مربوط به تفكر، توجه و دقت در محيط را براي سنين 6 الي 9 سال باشد، شما بهتر است با كتاب كيو و گاس شروع كنيد) عملاً همه اين برنامه‌ها شامل تمرين در فنون تفكر و استدلالهاي اخلاقي است.
(د) طرحي كه تا بدين جا مطرح شد حداقل هزينه‌ها را دارد و به تأثيري خلاصه مي‌شود كه مي‌تواند روي يك جمعيت بزرگ بگذارد. البته ما خرسند ميشديم كه روند و پروسه بزرگتري را پيشنهاد كنيم، همچون پروسة ترويجي‌اي كه در اوكراين در دست داريم. در اين طرح به معلمان در زمينه فلسفه براي كودكان تعليم داده مي‌شود و نيز در سطح ليسانس دانشجوياني در زمينة تفكر انتقادي به تحصيل مشغولند. همچنين در آنجا گروه زبان انگليسي دانشگاه دولتي تعليم و تربيت كروفگراد به اين كار مشغول است و تعداد قابل توجهي از كادر دانشگاهي دو كشور مبادله مي‌شود. در حال حاضر اين برنامة ترويجي [در اوكراين] در سومين سال خود بسيار موفقيت آميز به نظر مي‌رسد.
(ه) بعد از تعليمي كه ايرانيان در كنفرانس/ كارگاهِ مندهام بدست مي‌آورند يكي از اولين كارهايي كه بهتر است انجام شود تأسيس يك مركز ايراني در زمينه فلسفه براي كودكان است. اين مركز مي‌تواند اسمي همچون مركز ايرانيِ توسعه و پيشبرد فلسفه براي كودكان داشته باشد. اين مركز، اقدام به ترجمة مواد درسي به زبان شما و تعليم معلمان مدرسه خواهد كرد و پروژه هاي تحقيقاتي را براي تعيين ميزان موفقيت اين برنامه در مدارس ايراني هدايت خواهد نمود. اگر بخواهيد مي‌توانيد مركزي را كه تأسيس مي‌كنيد تحت پوشش پژوهشگاه پيشبرد فلسفه براي كودكان در دانشگاه دولتي مونتكلير باشد. پرداخت هيچ نوع مبلغي براي اين كار مورد نياز نيست . هزينه اصلي شما مربوط به هزينه سفر و شركت در كنفرانس/ كارگاه مندهام خواهد بود. به غير از هزينة سفر هوايي، هزينة شركت در كنفرانس، معادل 1750 دلار براي دو هفته شركت در كارگاه اگوست و 1000 دلار براي 8 روز كارگاه ماه مِي است.
نظر شما