خبرگزاری مهر - گروه استانها: فروچاله‌ها چندی است مهمان ناخوانده دشت‌های فارس شده‌اند، فروچاله‌هایی که اغلب ناشی از فعالیت‌های انسانی بوده و از کشاورزی و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی نشأت گرفته‌اند.
اخیراً فروچاله‌ای به عمق ۸۰ متر در منطقه «ایج» ایجادشده که باعث شد محققان سازمان زمین‌شناسی ضمن بررسی ابعاد آن، نسبت به خطرات احتمالی ریزش اطراف فروچاله نیز هشدار بدهند.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه فروچاله مذکور در شهرستان استهبان به وجود آمده است، گفت: رشد جمعیت همراه با گسترش بی‌رویه بهره‌برداری از آب در حوزه کشاورزى و صنعت، با اثرات نامطلوب زیادى هم ازنظر کمى و هم کیفى منابع آب همراه بوده است.
طهمورث یوسفی بابیان اینکه باید از استفاده بی‌رویه منابع طبیعى به‌ویژه آب جلوگیری شود، گفت: پدیده فرونشست ممکن است به‌صورت نشست تدریجی یا ناگهانی سطح زمین و به هر دو علت طبیعی یا براثر فعالیت انسان ایجاد شود.
وی با اشاره به اینکه این پدیده می‌تواند آسیب جدی به واحدهای صنعتی و منازل مسکونی وارد کند، افزود: کارشناسان مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب برای بررسی علل وقوع فروچاله در منطقه «ایج» شهرستان استهبان به همراه کارشناس ستاد بحران استان و مسئولان شهرستان حضور یافتند.
یوسفی اظهار داشت: پس از بازدید از منطقه، پارامترهای مختلف ازجمله وضعیت ساختاری و زمین‌شناسی مهندسی منطقه بررسی و درنهایت با توجه به اطلاعات برداشت‌شده و تصاویر ماهواره‌ای، تحلیل زمین‌شناسی آن انجام شد.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) بیان کرد: در سالهای اخیر در دشت‌های مختلف کشور به‌ویژه در دشت‌های استان فارس شاهد وقوع گسیختگی زمین بوده‌ایم که در این راستا دشت‌های مرودشت، بیضا، داراب، فسا و استهبان علاوه بر رخ‌دادن پدیده فرونشست دچار گسیختگی زمین نیز شده‌اند و در دریاچه مهارلو شیراز، ارژن، سورمق و حال در «ایچ» استهبان همراه با فرونشست فروچاله‌های انحلالی - ریزشی ایجادشده است.
یوسفی بابیان اینکه این فرونشست در طول جغرافیایی ۵۴ درجه و ۱۰ دقیقه و ۱۴ ثانیه و عرض جغرافیایی ۲۸ درجه ۵۷ دقیقه و ۹ ثانیه (منطقه فروچاله) در جنوب غرب شهر «ایج» و جنوب شهرستان استهبان در استان فارس قرار دارد، اتفاق افتاده است گفت: محل فروچاله در دامنه کوهستان و بر روی رسوبات کوهپایه‌ای است.
در منطقه ایج به‌طور ناگهانی سطح زمین با قطر تقریبی ۲۰ متر و عمق نزدیک به ۸۰ متر فروکش کرد وی در خصوص زمین‌شناسی منطقه اظهار داشت: منطقه ایج بر اساس تقسیم‌بندی‌های زمین‌شناسی در پهنه زاگرس واقع‌شده، ساختار کلی منطقه شامل ساختمان‌های طاقدیسی بزرگ است و با توجه به تکتونیک فعال و با شکستگی‌های محلی، لایه‌های سنگ آهکی بسیار خردشده و بلوک‌های بزرگ با مرزهای گسل در منطقه ایجادشده است.
وی ادامه داد: خردشدگی و گسلش دارای بلورهای دوباره متبلور شده منجر به تشدید پدیده انحلال و ایجاد غارها و تونل‌ها زیرزمینی در منطقه شده است.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) گفت: دشت ایج یک دشت پایین افتاده است که توسط پرتگاه‌های گسلی احاطه‌شده و محل فروچاله در حاشیه نقطه‌ای از این پرتگاه‌ها ایجادشده است.
وی ادامه داد: با بازدیدهای به‌عمل‌آمده وجود فروچاله‌های کوچک و گسیختگی‌های طویل در حاشیه این پرتگاه‌ها مشاهده‌شده که گویای فرونشست شدید در دشت ایج بوده و در هشت سال اخیر رخ‌داده است.
یوسفی با اشاره به اینکه برداشت‌های بی‌رویه آب در سالهای اخیر در این منطقه سبب تشدید پدیده انحلال و نهایتاً ایجاد فروچاله در این منطقه شده، بیان کرد: با توجه به فرونشست سطح دشت بخش‌های دامنه‌ای نیز به علت تفاوت در نرخ فرونشست، شکاف‌های طویل و عمیقی را در حاشیه دشت شکل داده است.
یوسفی در خصوص وضعیت فروچاله در این منطقه اظهار داشت: ابعاد فروچاله بر اساس بازدید انجام‌شده ۸۰ متر و قطر نزدیک به۲۰ متر در اراضی باغی ایجادشده است.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) ادامه داد: در بخش‌های شرقی فروچاله شکاف‌های طویل و متعدد و در بخش شمالی آن فروچاله های کوچک و شکاف‌های طویل با عمق زیاد ایجادشده که بیشتر این شکاف‌ها و فروچاله‌های کوچک مربوط به سالهای قبل است، حتی شرایط به‌گونه‌ای بوده که زمین سمت شمال محدوده فروچاله در سالهای قبل به دلیل وجود شکاف‌های عمیق و وجود فروچاله‌های کوچک قابل‌کشت و یا درختکاری نبوده و در زمان آبیاری آب‌ها در این شکاف‌ها فرومی‌رفته است.
پدیده فرونشست باید به‌عنوان یکی از مخاطرات مهم و بحران در استان تلقی شده و راهکارهای بلندمدت و کوتاه‌مدت برای آن در نظر گرفت یوسفی بیان کرد: در بخش‌های غربی و جنوبی این منطقه در سالهای گذشته در دامنه کوه شکاف‌های عمقی، عریض و طویل ایجادشده است.
وی در خصوص چگونگی تشکیل فروچاله بیان کرد: علت ایجاد این حادثه بیشتر به دلیل عواملی همچون افت سطح سیالات زیرزمینی و انحلال تشکیلات زیرسطحی است.
یوسفی گفت: تغییر کاربری زمین، زهکشی خاک‌های آلی ازجمله عوامل دیگری هستند که می‌توانند در ایجاد پدیده فروچاله ایج مؤثر باشند همچنین شرایطی مانند فرآیندهای زمین ساختی و پویایی گسل‌ها در منطقه، بارندگی، وجود عوارض توپوگرافی، نفوذ ریزش‌ها و یا رواناب‌های اسیدی، انحلال تشکیلات سطحی و وجود لایه‌های نامقاوم در تشکیلات رسوبی زیرین، منجر به توسعه پدیده فرونشستی و ایجاد شکاف و فروچاله شده است.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) بیان کرد: در منطقه ایج به‌طور ناگهانی سطح زمین با قطر تقریبی ۲۰ متر و عمق نزدیک به ۸۰ متر با شیب دیواره‌ای نزدیک به قائم فروکش کرده است.
وی گفت: با توجه به خیس بودن بدنه فروچاله، همچنین وجود قنات‌های قدیمی در نزدیکی آن و شبکه گسلی متراکم و خردشدگی در این قسمت، هدایت آب‌های زیرزمینی و سطح تراز آن به سمت فروچاله و نهایتاً به سمت دشت ششده فسا (به سمت جنوب) است.
وی با اشاره به اینکه در کف این فروچاله آب در جریان است، اظهار داشت: در حال حاضر نیز ریزش زیرسطحی همراه با صدای مهیب ادامه دارد البته با توجه به اینکه ایجاد گودال ایج سریع و ناگهانی بوده می‌توان چنین استنباط کرد که در هنگام شکل‌گیری این فروچاله سطح زمین دارای آثار شکاف و فروچاله‌های بسیار کوچک بوده که آن‌هم سالانه توسط کشاورزان تسطیح می‌شده، این گودال بزرگ ابتدا با ریزش لایه‌های زیرسطحی شروع‌شده و پس از ۱۰ سال به سطح نزدیک شده و زمانی که ضخامت بالایی گودال ضعیف شده به‌یک‌باره به لایه‌های سطحی به زیر ریزش کرده است.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) گفت: بر اساس آثار و شواهد سطحی در پیرامون این گودال براثر زلزله و یا پایان مقاومت رسوبات سطحی احتمال ریزش بخش‌های دیگر به‌ویژه بخش شمالی آن وجودارد.
وی پیرامون عوامل تشدید انحلال در زیر سطح رسوبات آبرفتی و ایجاد کارست‌های بزرگ در لایه‌های سنگ‌آهک در منطقه ایج بیان کرد: برداشت بی‌رویه آب‌های زیرسطحی، وجود شکستگی‌ها و خردشدگی‌های ناشی گسل‌ها، روان آب‌های اسیدی، هدایت جریان آب‌های سطحی و زیرسطحی توسط شیب توپوگرافی و وجود قنات‌های قدیمی، تغییر کاربری زمین و... باعث ایجاد این فرونشست شده است.
وی اظهار داشت: فرونشست از شمار مخاطرات زمین است که به‌صورت آرام و خزیده با متراکم شدن رسوبات به دلیل خالی شدن سفره آب زیرزمینی و ریزش‌های زیرسطحی شروع‌شده و یا با خالی شدن سفره‌های آب‌های فسیلی سبب تخریب سقف رسوبات به درون حفره‌های زیرزمینی می‌شود و درنهایت نشست سطح دشت و یا شکل‌گیری فروچاله ها را در پی دارد.
یوسفی افزود: با توجه به آرام بودن این رخداد، معمولاً آثار سطحی ناشی از فرونشست و یا فروچاله در سطح زمین ظاهرشده و وجود خطر را نشان می‌دهد، در محدوده دشت ایج آثاری چون شکاف‌های طویل، عریض و عمیق در دامنه‌های کوه و دشت ظاهرشده و حتی در محدوده فروچاله بزرگ ایج فروچاله‌های کوچک‌تر و شکاف‌های عمیق دیده‌شده است.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) گفت: بنابراین زمین هشدار خود را با علائم سطحی نشان داده است و به دلیل بی‌توجه‌ای از وجود علائم زمین، بازهم با تغییر کاربری زمین سبب تشدید در پدیده فرونشست و ایجاد فروچاله شده‌ایم که می‌توان آن را بزرگترین فروچاله انحلالی نامید.
وی در خصوص دیگر مخاطرات ایجاد این فرونشست بیان کرد: درصورتی‌که ریزش‌های زیرسطحی در وسعت زیاد رخ دهد می‌تواند زلزله‌هایی با بزرگی کم تا متوسط ایجاد کند و یا به‌صورت عکس آن، رخداد زلزله در منطقه می‌تواند ریزش‌های زیرسطحی ایجاد و گاهی شدت انحلال را بالابرده و زمان ایجاد فروچاله‌ها را نزدیک‌تر کند.
یوسفی تصریح کرد: این پدیده در دشتی ایجادشده که بیشتر چاه‌های آب از رسوبات آبرفتی گذر کرده و از لایه‌های آهکی و یا کارست‌های زیر رسوبات آبرفتی برداشت آب انجام می‌شود که گویای خالی شدن سفره‌های آبرفتی و همچنین سفره‌های کارستی کم‌عمق بوده و در حال حاضر از عمق نزدیک به ۲۲۰ متر آب برداشت می شودکه از این عمق تنها نزدیک به ۴۰ متر آن را رسوبات آبرفتی و ۱۸۰ متر در لایه‌های آهکی است که گویای برداشت چندین سفره متوالی آب‌های زیرزمینی در ۱۰ سال اخیر است.
وی ادامه داد: با توجه به بررسی تصاویر رادار منطقه نرخ فرونشست در برخی قسمت‌های دشت بیش از ۲۴ سانتی‌متر در سال است که می‌تواند پیامد مخاطره‌آمیز شدیدتری نیز ایجاد کند.
وی با اشاره به اینکه تعیین حریم خطر فروچاله ایج، حداقل ۳۰۰ متر به سمت شمال، ۲۰۰ متر به سمت جنوب و ۱۰۰ متر به سمت غرب و ۱۵۰متر به سمت شرق گودال علامت‌گذاری شده، افزود: در این راستا باید از عبور وسیله‌های سنگین در این محدوده‌ها جلوگیری و از عبور افراد تا فاصله ۱۰ متری گودال ممانعت شود.
وی تأکید کرد: با توجه به وقوع فرونشست در دشت‌های استان فارس و گزارش‌های متعدد دریافتی توسط سازمان زمین‌شناسی مرکز شیراز این پدیده باید به‌عنوان یکی از مخاطرات مهم و بحران در استان تلقی شده و راهکارهای بلندمدت و کوتاه‌مدت برای رفع آن در نظر گرفت.
نظر شما