خبرگزاری مهر، گروه استانها – مونا محمدقاسمی: استان گلستان که به دلیل تنوع قومیتی مشهور به رنگین‌کمان اقوام ایران‌زمین است مردمانی از قومیت‌های مختلف با آداب‌ورسوم متفاوت و پوششی رنگارنگ را در دل خود جای‌داده است.
پوشش هر قومیت نشان اصالت و فرهنگ بر خواسته از سرزمینشان و درواقع هویتشان است. اقوام متعددی که در این استان زندگی می‌کنند شامل ترکمن‌ها، فارسی‌زبانان، سیستانی‌ها، بلوچ‌ها، ترک‌ها (آذربایجانی و قزلباش)، کردها، تاجیک ها، مازندرانی و قزاق‌ها هستند.
در اینجا به بررسی پوشش محلی هر یک از قومیت‌های گلستان می‌پردازیم.
پوشاک سنتی ترکمن‌ها
پوشش و لباس ترکمن‌ها را در وهله اول می‌توان به دودسته سنتی و امروزی تقسیم کرد. پوشش سنتی یا قدیم تا قبل از تلاش‌های رضاخان برای یکدست کردن شکل لباس در ترکمن‌صحرا و کل ایران استفاده می‌شد و پوشش جدید که تداول آن به دوره بعد از یکدست شدن شکل لباس مربوط بوده و تا حال حاضر تداوم دارد.
پوشش سنتی لباس‌های ترکمنی از مواد گوناگونی چون ابریشم، پوست، کتان و پنبه فراهم می‌شد. البسه اصیل ترکمنی اعم از مردانه و زنانه از جنس ابریشم بود. در مبحث لباس‌های سنتی، پوشاک مردان وزنان باهم تفاوت‌های کمی داشت.
لباس‌های مردان را می‌توان به چهار قسمت تن‌پوش، شلوار، کلاه و کفش تقسیم کرد.
تن‌پوش‌ها
دون (don): لباس اصیل تركمنی ردای بلندی بود كه از ابریشم دوخته می‌شد و تا زیر زانوان می‌رسید و «دون» نام داشت. دون بنا به رنگ و نوع بافت بر دو نوع بود. اگر از ابریشم کاملاً قرمزرنگ دوخته می‌شد، «قیزیل‌دون» یا «قیرمیز دون» و اگر از ابریشمی دوخته می‌شد كه رنگ آن متمایل به زرد بوده و بافت پارچه آن یكنواخت نبود، درواقع اگر رنگارنگ و راه‌راه بود «قار مادون» نام داشت. بر حاشیه دون، نوارهای سوزن‌دوزی از نوع آلاجا «دو نخ تافته سیاه‌وسفید یا تیره و روشن» وجود داشت كه به زیبایی این لباس می‌افزود. بر كمره دون كمربندی از شال گاه آراسته به نقره می‌بستند كه به آن قوشاق و یا «تیرمه شال» می‌گویند.
چأكمن: بالاپوشی است بلندتر از کت‌های كنونی كه از كرك شتر تهیه می‌شود. چأكمن تهیه‌شده از كرك ظریف و مرغوب را «اینچه چأكمن» و چأكمنی را كه از كرك زبر تهیه می‌شود «یوغین‌چأكمن» می‌نامند.
ایچمك: یا پوستین كه در هوای سرد استفاده می‌گردد و بنا به نوع پوستی كه از آن تهیه می‌شد، انواع مختلفی داشت. پوست به‌کاررفته در ایچمك دباغی‌شده و سپس با انواع مواد طبیعی به رنگ زرد درآورده می‌شود.
كوینك: پیراهنی ساده و فاقد یقه بود و یا یقه‌ای كوتاه و مدور و بدون دكمه داشت با آستین‌هایی بلند كه به‌جای دكمه، بندهایی در آن به كار می‌رفت. پیراهن دیگری نیز دوخته می‌شد كه آن‌هم ساده، منتها دارای یقه كج یا كناری بود. این یقه با سوزن‌دوزی‌های مفصلی زینت داده می‌شد و سرآستینش نیز گلدوزی شده بود.
شلوار: شلوار مردانه عبارت از تنبان گشادی بود که رشته‌ای پنبه‌ای لیفه آن را تشكیل می‌داد و سر آن را گاه با «هوتاز» یا منگوله می‌آراستند این شلوار «بالاق» نام داشت.
کلاه
تلپك: کلاه‌پوستی با پشم‌های نسبتاً بلند كه انواع گوناگون داشت كه عبارتند از دوومه تلپك، بوخار تلپ، شیپیرما تلپك.
بؤروك: یا عرقچین كه غالباً با نقوش گوناگون سوزن‌دوزی می‌شد و در برخی لهجه‌ها «تاخیا» یا «تایخا» خوانده می‌شد.
چكمه
اصلی‌ترین پاپوش مردان چكمه‌های بلند چرمی با نوك برگردان بود که در تركمنی نیز «چكمه» نام داشت. چاریق، دولاق و چپك انواع مختلف چکمه‌های ترکمنی است که مورداستفاده مردان ترکمن قرار می‌گیرد.
لباس زنان
لباس‌های زنان تركمن بسیار متنوع است. این نوع تنوع علت و فلسفه خاصی دارد كه با دوره‌های سنی آنان مرتبط است. همچنین زنان و دختران تركمن از لباس‌هایی با زیورآلات گوناگون استفاده می‌كنند كه تنوع جالب‌توجهی دارد. لباس زنان ترکمن هم نیز به چهار دسته تقسیم می‌شود.
تن‌پوش‌ها
زنان تركمن پیراهن‌های ابریشمین می‌پوشیدند كه غالباً به رنگ قرمز بود و «قیرمیز كؤینك» نام داشت و در قسمت یقه و سرآستین سوزن‌دوزی می‌شد.
بالاق یا شلوار
انتهای پاچه شلوار زنانه سوزن‌دوزی مفصلی داشت كه به اسامی گوناگونی خوانده می‌شد. ازجمله «دویه كله» ، «سكدیرمه چویچه» ، «ایكی‌حورمان» و غیره كه به ترتیب از پایین تا نزدیكی ساق پا را تشكیل می‌داد.
کلاه و روسری
بؤروك یا عرقچین روی این كلاه گرد و صاف (بدون برجستگی) بود و دختران آن را با زینت‌آلات نقره‌ای ازجمله پولكی و قبك‌ها می‌آراستند. دختران غالباً بؤروك را بر سر گذاشته و از روسری استفاده نمی‌كردند.
در میان برخی از طوایف روسری‌هایی به نام «چأشو» رواج داشت كه خود بر چند نوع است از قبیل: «اریش چأشو»، «المینچه چأشو»، «آتلاز چأشو»، «قارتما چأشوو»، «چأشو چارقد» كه عموماً به روسری مربعی شكل و ابریشمین اطلاق می‌شود.
در میان برخی از ترکمن‌ها نیز روسری بر دو قسم بود: یكی نسبتاً ضخیم با سوزن‌دوزی مفصل كه به آن»كورته» می‌گفتند و دیگری بافته‌ای از ابریشم نازك كه «قینگاچ» نام داشت و این روسری خود بر دو نوع «قیرمیزی قینگاچ» و «كله‌لی قینگاچ» بود.
کفش
كفش زنان تركمن را غالباً هنرمندان محلی می‌دوختند. كفش‌هایی نظیر گل میخ‌لی، قیرما كفش با نوك برگردان و پاشنه‌ای بلند در میان آنها استفاده می‌شد.
پوشش بلوچ و سیستانی
مردان بلوچ همچون مردان سیستانی، لباس ساده و بلند به همراه دستاری که عموماً سفید است بر تن دارند گفتنی است نوع بستن دستار در مناطق مختلف بلوچستان تفاوت‌هایی دارد. آنچه بیش از همه جلب‌توجه می‌کند تغییراتی است که به لحاظ گذشت زمان و هم‌جواری با کشور پاکستان و افغانستان در دوخت و برش لباس‌ها ایجادشده است.
در روزگاری نه‌چندان دور مردان وزنان از پاپوش سواس« sovas» که از الیاف نخل وحشی به نام داز«daz» ساخته می‌شد استفاده می‌کردند. پوشاک زنان و دختران از زیبایی ویژه‌ای برخوردار است. در دوخت و تزیین لباس‌های زنانه از هنر منحصربه‌فرد سوزن‌دوزی و پریوار دوزی بلوچ استفاده می‌شود که هنر سوزن‌دوزی روی پیش‌سینه، سرآستین، جیب بلند در جلو و همچنین حاشیه شلوار در پایین خودنمایی می‌کند.
دستار زنان بلوچ، روسری مستطیل شکلی است که توسط هنر بلوچی و پریوال دوزی تزیین می‌شود. باید گفت آنچه زیبایی پوشاک زنان بلوچ را کامل می‌کند زیورآلاتی از طلا و جواهر است که ساخت آن نیز یکی از هنرهای سنتی و اصیل منطقه است.
زنان سیستانی علاوه بر لباس سنتی و روزانه خود، نوعی لباس نیز جهت اعیاد و جشن‌ها تدارک می‌بینند که در نوع خود هنرمندانه و زیباست. از مشخصات لباس روزمره زن سیستانی، نوعی سوزن‌دوزی است که در حاشیه یقه و سرآستین لباس به کار می‌رود و در محل به آن «سیاه دوزی» گویند. این لباس از پیراهن و شلوار گشاد تشکیل می‌شود. بلندی پیراهن تا پایین زانو و دور کمر آن چین‌دار است.
زنان سیستانی نیز دستاری مستطیل شکل بر سر می‌بندند. پوشاک جشن‌ها و مراسم شاد که امروزه کمتر از آن استفاده می‌شود متشکل از شلواری پرچین، پیراهنی تا بالای زانو با دو چاک از دو طرف است.
پوشش ترک‌ها
پوشش ترک‌زبان‌ها فرم و شکل پوشاک زنانه آذری اکثریت قریب به‌اتفاق شامل پیراهن بلند، دامن چین‌دار بلند و چارقد (روسری بزرگ) می‌شود. رنگ‌های به‌کاررفته در پوشاک زنان اغلب رنگ‌هایی با زمینه روشن و گل‌دار است و نوع پارچه، دوخت، تزیین و انواع پوشاک آذری از تنوع چشمگیری برخوردار است.
لباس زنان و مردان به سه بخش سرپوش، تن‌پوش و پاپوش تقسیم می‌شود.
پوشش مازندرانی
پوشاک زنان مازندرانی در رنگ‌های شاد و زیبای طبیعت به‌طور کامل پوشیده و جذاب است، اما باگذشت زمان و کمرنگ شدن تاریخ شفاهی بومیان سرزمین طبرستان، استفاده از انواع پوشاک سنتی اعم از چادر، چاقچور، نیم ساق، روبند، نقاب، چارقد، شلیته و تنبان، کمرنگ‌تر شده است.
پوشاک مردان هم‌بسته به نوع کار، کشاورزی یا دامداری، در فصل‌های گرم یا سرد، دارای تنوع بوده و علاوه بر کاربردی بودن دارای طراحی و رنگ‌بندی مختص مردان است.
جامه(جِمه)، شلوار(تامون)، قِبا یا کولک، شولا، بوشلوق و… از لباس‌های سنتی مردمان مازندران است که در حال حاضر کمتر دیده می‌شود. پوشاک زنان مازندران شامل لچک، روسری، پیراهن، جلیقه، شلیته کوتاه، شلوار، جوراب پشمی، کفش و چادر است.
علاوه بر قومیت‌های مختلفی که در استان گلستان زندگی می‌کنند هر شهرستان نیز لباس منحصربه‌فرد خود را دارد. یکی از این شهرستان‌ها رامیان است. دستان هنرمند زنان رامیانی سال‌هاست که با بهره‌گیری از رنگ‌های طبیعت در کمال یکرنگی، رنگین‌کمانی از لطافت و زیبایی به نمایش می‌گذارند.
پوشش ترک ها قزل باش رامیان
زنان اصیل قزلباش رامیانی از زمان‌های دور لباس مزین به سکه و یراق از جنس ابریشم سرخ به تن می‌کنند که هنر دست توانایشان و ثمره تلاش و همتشان است که تعدادی از آنها را شرح می‌دهیم.
کوینک: زنان پیراهن قرمزرنگ از جنس ابریشم دستباف می‌پوشند دور مچ، یقه و چاک پیراهن را با الیاف ابریشم الوان نواردوزی می‌کنند، به این نوارهای رنگین دستباف «جهک» می‌گویند. جهک مانند پارچه ابریشم در کارگاهی به نام چالا بافته می‌شود یقه پیراهن گرد، آستین‌بلند که با جهک تزیین‌شده و انتهای پیراهن به رنگ سبز ریشه دوزی شده است.
کلته: دختران تا قبل از ازدواج کلاهی به نام کلته بر سر می‌گذارند که تمام سطح آن با الیاف الوان ابریشمی دست‌دوزی شده است قسمت جلویی آن سکه دوزی و با جهک نواردوزی می‌شود این کلاه همراه با روسری ابریشمی قرمزرنگ استفاده می‌شود زمانی که خواستند پیوند زناشویی ببندند کلته را برداشته و سربندی از جنس ابریشم با زمینه قرمز ساده با حاشیه‌ای به رنگ سفید، بنفش، سبز و سرخ به نام باش کالاخه به‌صورت نیم تاجی بر سر می‌کنند به‌عنوان سمبل ازدواج.
یاقلق: دستمال ابریشمی پرنقش‌ونگاری با دنباله چین‌دار و بلند روی آن به سر می‌گذارند و آن را دور گردن می‌پیچند.
دامن پرچین: دامنی پرچین از جنس ابریشم اغلب به رنگ قرمز آستردار که ده سانتی‌متر انتهای دامن جهک دوزی می‌شود این شلیته زیبای ابریشمی با نوار دست‌بافی در کنار جمع می‌شود.
چارشو: چادرشبی است قرمز از جنس ابریشم با طرح چهارخانه که زنان رامیانی به دور کمر می‌پیچند.
قوپا: جواهری دست‌ساز از منجوق‌های رنگین، برگرفته از طرح‌های طبیعت زیبا که همچون الماسی بر لباس با توجه به خصوصیات ویژگی‌هایی که دارد یکی از نمونه‌های عینی و مجسم فرهنگ هر جامعه است که به‌عبارت‌دیگر همواره بخشی از فرهنگ هر جامعه در لباس‌های آن قوم و ملت نهفته است که نشانه‌ای از پایبندی، علاقه و اعتقاد آنان به آداب‌ورسوم و گوشه نومال زنان خودنمایی می‌کند.
یاخالق: پیش جامه‌ای است برای تزیین روی پیراهن که به گردن آویخته می‌شود از چهار ردیف جهک تشکیل‌شده، مابین آنها سکه دوزی می‌شود درگذشته از سکه‌های نقره در یا خالق استفاده می‌شود.
قویماق: نوعی گردنبند که برای تزیین روی پیش جامه توسط زنان با مونجق‌ها و مهرهای رنگین بافته‌شده، سی سکه با نخ دولا در انتهای بویماق استفاده می‌شود.
لباس محلی قزاق های ساکن در گلستان
قزاق ها مردمی مهاجر از کشور قزاقستان هستند که به دلیل فشارهای استالین به ایران مهاجرت کردند و اکنون یکی از اقوام ایرانی به شمار می روند. قزاق‌محله نام محله‌هایی در سه شهر گرگان، گنبد کاووس و بندر ترکمن در استان گلستان است که محل‌های اصلی سکونت و زندگی این گروه از مردم قزاق در ایران به شمار می‌روند.
لباس‌های سنتی قوم قزاق در استان گلستان در چنان اوجی از زیبایی قرار دارند که با وجود گذشت زمان؛ جنس، طراحی و دوخت منحصربه‌فردشان توجه بسیاری از طراحان لباس را به خود جلب می‌کند. گویی سری در این همه ظرافت و زیبایی نهفته است که زنان قزاز ایرانی به تن می کنند.
جنس، مدل و رنگ‌آمیزی لباس‌های سنتی قزاق با آب‌وهوای متغییر و شرایط زندگی کوچ‌نشینی مردمان این منطقه متناسب است. این لباس‌های راحت، ساده و بادوام در سرمای شدید و گرمای طاقت‌فرسا کاربردی اند. جدا از دسته‌بندی کلی لباس‌های زنانه، مردانه و بچه‌گانه؛ لباس‌های سنتی قزاق از نظر مکان و زمان استفاده نیز طبقه‌بندی می‌شوند.
لباس‌های میهمانی معمولاً با طراحی پیچیده‌تر و از جنس مخمل خواب‌دار باارزش، کرپ، ماهوت، ساتن، ابریشم، پارچه ابریشمی گل برجسته و دیگر پارچه‌های گران‌قیمتند و به هنرمندی با نخ‌های ابریشمی، نقره‌ای و طلایی گلدوزی و با مرجان و مروارید و عقیق تزئین شده‌اند.
نكته جالب در مورد دوخت لباس‌های سنتی و محلی قزاق، برش خاصِ آنهاست که از نظر بسیاری از طراحان جهان بسیار اسرارآمیز و زیباست.
زنان قزاق از قدیم الایام از لباس سنتی خود با زیورآلات خاص استفاده می نمودند، آنها جلیقه ای بلند از جنس جیر روی پیراهن بلند که بیشتر از پارچه های کتان سفید است می پوشند، لباس های آنان نیز با نخ های رنگین ابریشمی و اغلب با رنگ قرمز شرابی سوزن دوزی می شود.
علاوه براین زنان و دختران قزاق گاه کلاهی خاص به جای روسری بر سر می نهند. این کلاه از جنس پارچه های نخی آهاردار و دارای تزئینات گلدوزی شده با رنگ های قرمز، نارنجی، آبی و سبز می باشد که به صورت گوش روی سر بسته می شود، قسمت جلوی کلاه را روی پیشانی می بندند و آن را از پشت سر گره می زنند.
جلیقه روی لباس نیز از جنس پارچه جیر است و آسترنخی دارد و با یراق های طلایی، آئینه و مروارید تزئین می شوند.
چکمه چرمی یا «تیک» نیز از اجزای لباس زنان قزاق بوده که در قدیم نقره کاری می شد.
نظر شما