احوال کتاب بعد از نمایشگاه/ کتابفروشی‌ها به اغما رفتند

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران روز ۲۵ اردیبهشت امسال به پایان رسید و آن طور که در آمارها اعلام شد، ۱۱۰ میلیارد تومان کتاب در این نمایشگاه به فروش رفت. این دوره از نمایشگاه کتاب تهران به دلیل جابه جایی مکان برپایی و رفتنش به مجموعه شهر آفتاب، در کانون توجه قرار داشت و همگان منتظر بودند تا نتیجه این جابه جایی را ببینند.

در نهایت و پس از بازه زمانی ۱۰ روزه نمایشگاه، نتیجه انتقال نمایشگاه به شهر آفتاب، مثبت ارزیابی شد. مجتبی عبداللهی معاون خدمات شهری شهردار تهران میزان حضور علاقه‌مندان و فروش کتاب را در نمایشگاه امسال با یک رشد ۲۵ درصدی توصیف کرد.

اما موضوع مورد بحث در این گزارش، بررسی نمایشگاه امسال با دوره های پیشین نیست چون تجربه سال های گذشته و امسال نشان داده نمایشگاه در هرجایی برپا شود، از آن استقبال به عمل خواهد آمد. نکته مهم این است که هرسال از ابتدای نوروز تا برپایی نمایشگاه شاهد یک اقبال عمومی نسبت به کتاب هستیم که در نتیجه آن، بازار کتاب رونق خوبی می گیرد و نقطه اوج این رونق، نمایشگاه کتاب تهران است. اما همان تجربه سال های پیشین نشان داده که پس از پایان کار نمایشگاه، این بازار دچار رخوت و رکود می شود. رخوت مذکور در کتابفروشی ها و بازار نشر، تقریبا تا زمان برپایی دانشگاه ها و مدارس در مهرماه ادامه پیدا می کند.

گزارش پیش رو، در پی بررسی این فضا در سال جاری و روزهای پس از نمایشگاه بیست و نهم است. برای تهیه این گزارش به سراغ چند نمونه از کتابفروشان بازار کتاب خیابان انقلاب، خیابان کریم خان و فروشگاه مرکزی شهر کتاب  رفته ایم تا ضمن جلوگیری از اطناب و به درازا کشاندن مطلب، بررسی اجمالی و مختصری بر حال و هوای این روزهای بازار کتاب داشته باشیم.

فروشگاه نشر ققنوس، یکی از کتابفروشی های بازارچه کتاب در خیابان انقلاب و روبروی دانشگاه تهران است که فروشنده آن می گوید: در حال حاضر وارد خردادماه شده ایم و خردادماه هم که هیچ وقت ماه خوبی برای کتاب نبوده است.

حتی اگر نمایشگاه کتاب نباشد، کتابفروشی ها در خردادماه خلوت می شود

این فروشنده می گوید تنها برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت نیست که موجب رخوت بازار کتاب در خردادماه می شود. حتی اگر نمایشگاه کتاب هم برگزار نمی شد، برگزاری امتحانات مدارس و دانشگاه ها و تعطیلاتی که از پی این امتحانات می آید، دلیل کمی برای نزول سطح فروش کتاب در خردادماه نیستند. سال های گذشته، نمایشگاه در روزهای میانی اردیبهشت برگزار می شد ولی امسال زمان برگزاری کمی عقب تر افتاد و منتهی به روزهای پایانی اردیبهشت و روزهای آغازین خردادماه شد.

مسئول فروشگاه ققنوس و همچنین دیگر کتابفروشانی که در بازارچه کتاب و راسته انقلاب مشغول به کتابفروشی هستند، می گویند کتابفروشی های روبروی دانشگاه تهران، روزهای آرام و خلوتی را طی می کنند و هفته دیگر که ماه مبارک رمضان شروع شود، به واسطه روزه بودن مراجعه کنندگان و همچنین گرمی هوا، مراجعه به کتابفروشی ها کمتر هم خواهد شد.

یکی از فروشندگان کتاب در کتابفروشی آیلار واقع در خیابان کریم خان زند درباره استقبال خریداران کتاب از این کتابفروشی می گوید: پیش از شروع نمایشگاه وضعیت فروش کتاب در فروشگاه ما، متوسط بود. یعنی اگر بخواهم بین قبل، زمان برگزاری و بعد از نمایشگاه یک مقایسه داشته باشم، می توانم بگویم پیش از نمایشگاه وضعیت فروشمان متوسط بود. هرچه به زمان برگزاری نمایشگاه نزدیک تر می شدیم، فروش بیشتر می شد و مراجعه به کتابفروشی آیلار رشد داشت.

این کتابفروش در ادامه گفت: زمان برگزاری نمایشگاه هم در یک کلام توصیفی، بسیار خوب بود و مراجعه به کتابفروشی مان بسیار زیاد شد. علتش هم این است که ما، هم کتاب های درسی و هم غیردرسی را می فروشیم. همچنین مانند دیگر کتابفروشی ها، هم کتاب های انتشارات خودمان و هم ناشران دیگر را می فروشیم. در نتیجه به دلیل نزدیکی فصل امتحانات، بسیاری از دانشجویان با توصیه و معرفی دوستانشان به کتابفروشی مان سر زدند.

طبق حرف های کتابفروش فروشگاه آیلار و کتابفروشان خیابان کریم خان، می توان منحنی مراجعه به کتابفروشی های این پاتوق خرید کتاب در تهران را به این صورت توصیف کرد: از ابتدای سال تا پیش از برپایی نمایشگاه کتاب، روند رو به رشد و صعودی. رسیدن منحنی به نقطه اوج و ماکسیمم خود در زمان برپایی نمایشگاه میزان مراجعه و خرید. و در نهایت طی کردن یک روند کاهشی و نزولی از روزهای پس از نمایشگاه.

مژگان امجد مدیر شهر کتاب مرکزی

در همین حال، مژگان رئیسی امجد مدیر فروشگاه مرکزی شهر کتاب که در خیابان شریعتی و به دور از پاتوق های کتاب فروشی تهران قرار گرفته، به خبرنگار مهر گفت: بالاترين عدد پرفروش ترين كتابمان در ۱۰ روز نمايشگاه، عدد ۳۸ و مربوط به كتاب‌های كودك بوده است؛ عددی كه معمولا در پايان يك هفته كاری به دست می آيد. بعد از آن هم، كتاب‌های ادبيات داستانی و مجلات، پرفروش‌ترين آثار بخش کتابفروشی شهر کتاب مرکزی بوده‌اند.

شهر کتاب در ایام نمایشگاه به طور ملموس خلوت بود

وی در ادامه این گفتگو، گفت: در اين ايام، فروشگاه به طور ملموسی خلوت بود و حجم سفارش كتاب به يك سوم مواقع عادی كاهش پيدا كرده بود. همين ميزان سفارشات، مربوط به كتاب‌هايی بود كه در حوزه ادبيات داستاني منتشر شده و با اقبال بيشتری نزد مخاطبان مواجه بوده‌اند.

امجد ادامه داد: مجموع كتب فروخته شده مان در ایام برپایی نمایشگاه، هفت هزار ۶۲۰ نسخه بود كه در مقايسه با روز اول تا دهم فرودين امسال، با فروش ۱۴ هزار نسخه كتاب، كاهش چشمگيري به حساب مي‌آيد‎. تقريبا می توانم بگویم فروش كتاب در روزهای نمايشگاه، نسبت به ايام عادی به نصف تقليل پيدا كرد.

مدیر شهر کتاب مرکزی گفت: البته ميزان رفت و آمد علاقه مندان كتاب پس از ايام نمايشگاه تغيير چندانی نكرده ولی در روزهای پايانی هفته يعنی پنج‌شنبه و جمعه‌، رفت و آمد به شهر كتاب بهبود پيدا كرده و فروشگاه، به اصطلاح شلوغ است. ولی از نظر ميزان فروش، تغيير چندانی به چشم نمی آيد و حتی می توان گفت كه فروش پايين‌تر هم آمده است. میزان فروش شهر کتاب مرکزی در روزهای بعد از نمایشگاه، هفت هزار و ۱۵۹ نسخه بوده است.

محمود آموزگار رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران

محمود آموزگار رئیس رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران هم در گفتگویی که درباره همین موضوع با خبرنگار مهر داشت، گفت: نکته اصلی این است که نمایشگاه کتاب، تبدیل به پیشخوان بزرگ و موقتی شده و با توجه به یارانه هایی که دولت به نادرست می دهد، یک رقابت نابرابر در این حوزه ایجاد شده که متاسفانه با حذف کتابفروشی از چرخه نشر، در مدت برگزاری نمایشگاه، شاهدش می شویم.

وی افزود: چنین شرایطی مانع از این می شود که بازار نشرمان ریخت و قواره درست خود را پیدا کند. به این ترتیب همواره اتکای بیشتری به دولت و آن یارانه ها پیدا می کند و نهادهایی که در ترویج مطالعه بین مردم موثرند، از این چرخه حدف می شوند. باید یقین داشته باشید که نصف بیشتر کتاب هایی که توسط مردم خریداری می شود، با تصمیم از پیش گرفته شده، خریده نمی شوند و این توانایی ها و دانش و اطلاعات فروشنده های کتاب است که خریدار را ترغیب به خرید می کند.

آموزگار در ادامه این گفتگو درباره نمایشگاه کتاب تهران گفت:فکر می کنم واقعا نمایشگاه باید در جای واقعی خودش بایستد. منتهی نمایشگاه، عمدتا به اتکای یارانه ها، تا حد زیادی فضای نشر ما را تحت تاثیر قرار داده و ناشران هم به نقدینگی زمان نمایشگاه احتیاج دارند و متاسفانه نمی شود با یک تصمیم آنی، کاربری نمایشگاه را تغییر داد. ولی خوب است که مسئولین وزارت ارشاد این آسیب را ببینند و جهت گیری شان به سمتی باشد که نمایشگاه در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد.

دسترسی مردم به کتاب باید در طول سال ممکن باشد نه فقط زمان نمایشگاه

رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره رخوت بازار نشر در ایام پس از نمایشگاه گفت:درست مشابه این وضعیت را در نمایشگاه های کتاب استانی می بینیم.این وضعیت دقیقا برای کتابفروشی های استانی به وجود می آید. به طور کلی اگر فلسفه نمایشگاه،ایجاد دسترسی برای مردم باشد، به نظرم باید به عنوان یک موضوع موقتی به آن نگاه کرد و درست در کنارش تلاش شود تا امکان دسترسی مردم به کتاب فراهم باشد. در نمایشگاه بیست و نهم، نگرانی ریزش مخاطب وجود داشت ولی این اتفاق نیافتاد و به نظرم، بازدیدکنندگان استانی و شهرستانی سهم بیشتری از حضور در نمایشگاه داشتند. این مساله نشان می دهد که دولت در طول سال، امکان دسترسی مناسبی را به کتاب، برای مردم به ویژه مردم شهرستان ها فراهم نکرده است.

آنچه در کل می توان از این سخنان و مواضع، درباره خلوتی و رخوت بازار نشر در خردادماه و اواخر بهار هر سال استنباط کرد، مجموعه ای از عوامل را شامل می شود که برپایی نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت ماه و پایان سال نیمسال تحصیلی دوم دانشگاه ها و پایان کار مدارس از جمله مهم ترین دلایل آن هستند.

با توجه به سخنان کتابفروشان، می توان نتیجه گرفت که بخشی از این رخوت در بازار نشر طبیعی و متناسب با شرایط اجتماعی است اما با بررسی سخنان رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران باید گفت برای حل مشکل، در ساختار نمایشگاه کتاب تهران تجدید نظر کرد که البته کاری سهل و ساده و زودگذر نخواهد بود.