باید و نبایدهای نامگذاری معابر پایتخت/ نام های به یاد نماندنی

به گزارش خبرنگار مهر، یک روز نام فلکه اول و سوم تهرانپارس را تغییر می دهند، روز دیگر به دنبال تغییر نام معبری به نام بزرگ از دست رفته ای هستند. از شاعر و هنرمند تا سیاست مدار و دانشمند.

موضوع تغییر نام های معابر همیشه یکی از موضوعات پرچالش شورای شهر تهران بوده است. برخی از اعضای شورا معتقدند نباید نام قدیم خیابان ها را تغییر داد و کمیسیون نامگذاری شورا باید به دنبال نامگذاری معابر جدید یا بی نام باشد. دلیل این درخواست آنها استقبال سرد شهروندان تهرانی از برخی نامگذاری ها است. از سویی کمیسیون نامگذاری تاکید دارد بسیاری از این نامگذاری ها بر اساس درخواست خود شهروندان تهرانی است.  

بر اساس قانون نامگذاری میادین، معابر یا کوچه‌ها در شهر تهران بر عهده کمیسیون نامگذاری متشکل از ۳نفر از اعضای کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورا، مدیرکل روابط عمومی شورا و شهرداری و همچنین نماینده فرهنگستان زبان و ادب فارسی است.

اما به جز نام هایی که این کمیسیون بر معابر جدید می گذارد تجربه نشان داده که مردم چندان از تغییر نام های معابر استفبال نمی کنند و ترجیح می دهند بدون توجه به تغییر تابلوها از نام های قدیمی استفاده کنند.

محمدرضا حسن بیگی، تهران پژوه در این رابطه می گوید: نامگذاری خیابان ها، میدان ها، ورزشگاه ها، بوستان های شهری و... در همه جای دنیا، تابع مقررات و ضوابط خاصی است که این ضوابط حتی وقتی اولین خیابان ها در تهران قدیم ایجاد شد نیز رعایت می شد.

وی ادامه می دهد: فرمول کلی نامگذاری اماکن عمومی، در همه جای دنیا از این قرار است که به عنوان مثال نام یکی از مشاهیر شناخته شده و مورد اعتماد مردم را بر روی مکان می گذارند. مثل خیام، مولوی، حافظ، سعدی، سنایی، ابوسعید و... که در نامگذاری بعضی خیابان هایی قدیمی تهران رعایت شده است. یا نام تاسیسات و تجهیزاتی را که در آن منطقه و محله واقع است به عنوان اسم انتخاب می کنند. مانند خیابان چراغ گاز (چراغ برق بعدی و امیرکبیر فعلی)، برق آلستوم، سه راه چیت سازی، صابون پزخانه  و... که در گذشته به عنوان نام برخی مناطق تهران انتخاب شده است. گاهی نیز نام شخصیتی را که در آن منطقه سکونت داشت بر روی منطقه می گذاشتند. مثل اسماعیل بزاز (مولوی فعلی)، گذر تفی خان، گذر مستوفی، کوچه حاجی میرزا عمو (که از خوشنویسان معروف دوره قاجاریه بود)، میدان حسن آباد، صاحب جمع، یا بازارچه کربلایی عباسعلی، بازارچه نایب السلطنه، تیمچه حاجب الدوله، سقاخانه نوروزخان، بازار صحاف ها، چهارراه کنت و... و در مواردی بعضی تاسیسات شهری یا عمومی به نام محله نامیده می شد. مثل پارک جلالیه، استادیوم شیرودی، پارک بی سیم، باغ سنگلج (پارک شهر فعلی)، پادگان حشمته، ساعت تشکیلات و...

به اعتقاد این تهران شناس؛ در گذشته، چون اغلب اسامی خیابان ها و اماکن عمومی برای مردم معرفه بود و نسبت به آن شناخت قبلی داشتند، یه راحتی آن ها را به خاطر می سپردند و به کار می بردند و چنانچه اسمی هم تغییر می کرد، مردم بنا به درک قبلی شان، همچنان از اسم قدیم استفاده می کردند. به عنوان مثال بعد از آن که نام میدان حسن اباد به ملک المتکلمین تغییر یافت، هیچ کس را حداقل من ندیدم که از اسم جدید استفاده کند، یا نام میدان اعدام، اگرچه به میدان محمدیه تغییر یافت، هنوز همگان با عنوان میدان اعدام از آن یاد می کنند، یا نام جاده قدیم شمیران (دکتر شریعتی فعلی) را، هنوز بسیار کسان با عنوان جاده قدیم شمیران مورد اشاره قرار می دهند.

وی ادامه می دهد: در نامگذاری بعضی بزرگراه ها و خیابان های جدید، خوشبختانه این اصل رعایت شده. مثل بزرگراه ارتش و خیابان نیروی زمینی، که چون تاسیسات ارتش در آن ها واقع است، نامی برازنده به نظر می رسد، یا بعضی بزرگراه های جدید، چون در فرهنگ ذهنی مردم سابقه نداشته، امروزه به راحتی به کار می رود، نام بلوار کشاورز به جای بلوار الیزابت سابق به دلیل مجاورت با ساختمان وزارت وزارت کشاورزی انتخابی صحیح است و در یادها می ماند، اما مشخص نیست نام خیابان کارگر، به جای امیرآباد که یکی از روستاهای قدیمی تهران بوده، بر چه اساس انتخاب شده. آیا مثلا خانه کارگر در این خیابان واقع است؟ فعالیت کارگری زیاد و گسترده ای در آن جریان دارد؟

حسن بیگی می گوید: در مواردی نیز، تغییر نام های مکرر موجب شده مردم دچار سردرگمی شوند و به اجبار نام های سابق را به کار ببرند. به عنوان مثال می توان ایستگاه های مترو تئاتر شهر و میدان جهاد را یاد کرد که ابتدا به نام های ولیعصر و شهدای رسانه نامگذاری شده بود و پیش از آن که شهروندان به این نام ها عادت کنند، تغییر کرد.

مثال و شاهد فراوان است و متاسفانه شورای نامگذاری شهرها، بر اساس احساسات آنی، بدون در نظر گرفتن شرایط جامعه، سنت ها، عادات اجتماعی و به خصوص در نظر گرفتن احساسات جامعه، دست به تغییراتی در نام ها می زنند که مطابق با شرایط نیست. مضافا این که در مجاورات ایرانی، بیان کلماتی که بیش از دو سیلاب داشته باشد، دشوار است و به این جهت بسیاری از نام های چند سیلابی، به دلیل دشواری تلفظ، یا شکسته می شود، یا مردم ترجیح می دهند برای رهایی از این دشواری نام سابق را به کار ببرند.

مجتبی شاکری رئیس کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران در مورد نحوه نامگذاری، معابر و خیابان‌های پایتخت با بیان اینکه بنا به استناد بند ۲۴ ماده هفتاد و یک (۷۱) قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی شهر تهران «نامگذاری معابر، میادین، خیابان‌ها، کوچه و کوی در حوزه شهر و همچنین تغییر نام آنها» جزو اختیارات شورا است، می گوید: ترکیب کمیسیون نام گذاری شورای شهر تهران اعم از سه عضو شورا، مدیران روابط عمومی شورا و شهرداری تهران، نماینده بنیاد شهید و امور ایثارگران و نماینده فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که در هر جلسه به تناسب موضوع  مهم و هویت بخش از کارشناسان مربوطه نیز دعوت می‌شود تا در جلسات حاضر شوند.

او در مورد معیارهای انتخاب یک نام برای مکانی عمومی، می افزاید: معیار انتخاب نام برای مکانی در وهله اول به  درخواست و نظر اهالی آن محله یا کوچه و... بستگی دارد و باید بگویم کسب رضایت آنها برای ما جز اولویت‌ها است چرا که این مردم هستند که می‌خواهند سالیان سال در کوچه‌ای به این نام زندگی کنند و بر همین اساس رضایت مردم شرط اصلی است؛ از سویی دیگر شهروندان در محلات به تناسب کاربری کوچه، وجود یک خانواده یا چهره فاخر فرهنگی و...  و یا به بهانه رخداد و اتفاقی تاریخی و هنری خواهان تغییر نام معبر می‌شوند که درخواست خود را به شهرداری منطقه ارائه و پس از تایید به کمیسیون نام گذاری شورای شهر ارسال می‌شود.

به گفته شاکری، افراد دارای جایگاه حقوقی به مانند رئیس جمهور، رئیس مجلس، برخی از نمایندگان مجلس، نیروهای مسلح  و گروهی از دانشجویان به واسطه شخصیت حقوقی شان می‌توانند درخواست خود را برای تغییر نام و یا نامگذاری جدید مستقیما با کمیسیون نامگذاری شورای شهر مطرح کنند.

اماکن شهری اعم از کوچه و خیابان و میدان جزئی از خاطرات شهروندان محسوب می‌شود و آمد و شد هر روزه مردم از این معابر، آن‌ها را به بخشی از خانه و زندگی آن‌ها تبدیل کرده است و نمی‌توان با هر بهانه‌ و هر مناسبتی، نام پیشین را پاک کرد و نامی تازه بر آن گذاشت و از شهروندان نیز انتظار داشت که بلافاصله پس از تصویب، نام جدید را بپذیرند و به کار برند. معابر شهر تخته سیاه نیست که با پاک کردن یک نام و نوشتن نامی جدید، همه چیز به خوبی وخوشی تمام شود. اصرار برخی از مردم بر استفاده از نام‌های خاطره‌انگیز و مقاومت در برابر مصوبه‌های شوراهای شهری و روستایی، به خوبی گویای این موضوع است.