نقاط خاطره انگیز انقلاب در پایتخت/ سندی که به فراموشی سپرده شد

خبرگزاری مهر، گروه جامعه:خاطره ها در حافظه این شهر می مانند. از کنار هر نقطه ای که بگذریم خاطرات زنده می شود. انگار که همین حالا دارد اتفاق می افتد. کافی است که در حال و هوای همان زمان باشیم. صدای فریادها را می شود شنید. صدای نفس هایی که به شماره افتاده است. بوی خون می آید. داغ دستان خونی بر روی دیوارهای این شهر هنوز تازه است. «مرگ بر» هایی که بر تن این دیوارها نقش بسته را می شود خواند حالا حتی اگر دیوارها هم ریخته باشند و دیوارهای تازه ساخته باشند، کافی است که بخواهیم در همان حال و هوا نفس بکشیم. آن وقت تغییر چهره تهران در این سال ها هم نمی تواند این خاطرات را از ما بگیرد.

هرچند قرار بود این خاطرات برای تهران حفظ شود اما به نظر می آید سندی که ۹ سال پیش در سالگرد سی سالگی انقلاب برای حفظ نقاط خاطره انگیز تهران به فراموشی سپرده شده است.

یکی از مهم ترین نشانه های انقلاب در این شهر «برج آزادی» است. وقایع سرنوشت ساز انقلاب، عمدتاً در مناطق دیگری در تهران ورق می خوردند، اما اجتماعات و راهپیمایی های عظیم مردمی در روزهای سرنوشت ساز انقلاب در مسیر منتهی به میدان آزادی و ثبت و ضبط این وقایع تاریخی توسط دوربین های عکسبرداری و فیلمبرداری سبب شد یکی از نخستین نشانه های ذهنی ایرانی ها از انقلاب اسلامی اجتماعات مردمی پای برج آزادی باشد. کتاب های زیادی در سرتاسر دنیا با موضوع انقلاب اسلامی منتشر شده که بسیاری از آنها تصویر برج آزادی را بر جلد خود دارند.

یکی دیگر از نقاط خاطره انگیز شهر «میدان انقلاب» است و مجسمه خاطره انگیزی که سال ها در کنار میدان جا خوش کرده است.

استوانه ای که تاریخ انقلاب را روایت می کند، ‌یکی از جدی ترین عناصر یادمانی انقلاب در تهران است که خاطره های مشترکی حول آن به هم گره خورده. میدان انقلاب نه تنها هر روز محل رفت و آمد تعداد زیادی از مردم است، بلکه وقایع مهم تاریخی از جمله وقایع مقارن با انقلاب بیشتر در حول و حواشی این میدان اتفاق افتاده. اینها همه باعث شده که این مجسمه، ‌اهمیتی فراتر از یک اثر هنری پیدا کند و تبدیل به یک نماد شهری خاطره انگیز شود.  

کمیته مشترک ضد خرابکاری آن سال ها و «موزه عبرت» امروز نیز یکی از نقاط خاطره انگیز این شهر است. خاطرات تلخ و دردناک انقلاب مربوط به این گوشه از شهر است.

احمد مسجدجامعی درباره این زندان می گوید: این زندان در سال ۱۳۱۱ به دستور رضاشاه توسط آلمان‌ها با کاربری زندان ساخته شد.

عضو شورای شهرتهران با اشاره به اینکه سازه این ساختمان فلزی و ضد زلزله است، اضافه می کند: این ساختمان در سال ۱۳۱۶ فعالیت خود را با نام توقیف گاه، آغاز و بعد نام زندان موقت شهرداری و در ادامه نام زندان زنان به خود گرفت.

او با بیان اینکه از سال ۱۳۵۰ تا سال ۱۳۵۷ به دستور محمدرضا شاه و به پیروی از انگلیس‌ها این ساختمان، زندان مخصوص ژاندارمری، ساواک و ارتش شد تا افرادی که علیه امنیت عمومی کشور اقدام می‌کردند در آنجا زندانی  می شدند، می گوید: کمیته مشترک ضدخرابکاری ساواک- شهربانی ۸۶ سلول ۲ در یک متر و نیم داشت که با ۲ بند عمومی حدود ۲۰۰ زندانی را در خود جای می‌داد و در روزهای پرحادثه انقلاب همچون ۱۷ شهریور بیش از ۸۰۰ فرد در آن زندانی می‌شدند.

مسجدجامعی توضیح می دهد: در این شکنجه گاه ۸۴۴۲ نفر زندانی بودند که ۵۵۰ نفر آنها خانم بوده و از تعداد مجموع نیز ۵۷ نفر زیرشکنجه ساواک جان خود را از دست دادند. شخصیت‌های بزرگ انقلاب اسلامی نیز در این زندان شکنجه شده و زندانی بوده‌اند.

عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه امروز این شکنجه گاه کاربری موزه پیدا کرده است می گوید: موزه عبرت برگ روشنی از تاریخ انقلاب اسلامی را به مردم نشان داده و تصویر سازی های صورت گرفته در موزه به صورت واضح بیننده را به روزهای قبل از انقلاب و تلاش‌های صورت گرفته برای جان گرفتن انقلاب می‌برد.

به جز این مکان های  آشنا، ۳۰ نقطه تهران برای حفظ خاطرات انقلاب شناسایی شده بود. سندی هم برای حفاظت و بازسازی آثار و بناها و اماکن انقلاب اسلامی تنظیم شده بود. هرچند بعد از ۱۰ سال کمتر کسی از عاقبت این سند خبر دارد.

 یکی از این پهنه‌هایی که در این سند به آن اشاره شده، پهنه «خیابان ایران» بود. در ابتدای این خیابان خانه بزرگ و تاریخی است که اتفاقات نادری در آن رخ داده است به طور مثال نخستین سرود مشروطیت درخانه حاج امین‌الضرب خوانده شد. یا در آنجا تعداد زیادی اسناد مشروطیت را می‌توان یافت.

«منزل مرحوم دکتر یحیی مهدوی» پسر حاج امین‌الضرب هم همان جا بود. این خانه ارزش‌های تاریخی غیر از رویدادهای مهم با خود به همراه دارد حتی در جریان انقلاب اسلامی قبل از سقوط نظام شاه آنجا جلساتی بوده است که مثلا دکتر صدیقی را برای پذیرش نخست‌وزیری دعوت کرده بودند، آن بنا به لحاظ تاریخی و رویدادها و به دلیل شخصیت علمی معتبری مثل یحیی مهدوی که در آنجا بوده است و به دلیل کتابخانه‌ای که دارد و اسناد درجه یک محل مهمی است.

در انتهای این خیابان «دانشکده هنرهای دراماتیک» است، زمانی که امام در آنجا مستقر شدند آنجا دانشکده بوده است و خیلی از مدارس و مراکز آموزش عالی هم در آنجا بود که  مقام‌ معظم رهبری مدتی در آنجا سکونت داشتند، همچنین «منزل مرحوم رجایی و آقای هاشمی و منزل آقای طالقانی» و خیلی از شخصیت‌های تاثیرگذار در انقلاب اسلامی در آنجا بوده است.

 مراکز آموزشی در آنجا زیاد بوده است و محل استقرار امام بود و دولت بازرگان در آنجا معرفی شده است و نخستین فعالیت رسانه‌ای یعنی رادیویی که با برد محدود در اختیار انقلاب بود و نخستین تصاویری که در تلویزیون انقلاب اسلامی دیده شد در حوزه شبکه محدود در آنجا طراحی شد و خاستگاه خیلی از نهادها بوده است مجموعه این شرایط اقتضا می‌کند که این‌جا حفظ شود.

«خانه مـرحوم حاج امین‌الضرب» که یادآور مشروطیت است همچنین محل استقرار امام در مدرسه علوی و رفاه یادآور انقلاب اسلامی است همه این‌ها یک مجموعه مهمی است که باید حفظ شود. طراحی ما بر این پایه بود که دانشکده هنرهای دراماتیک تبدیل به موزه هنرهای انقلاب اسلامی شود.

پهنه دیگری که در این سند آمده است، «منطقه جماران» است که به لحاظ طبیعت زیبایی که دارد یکی از نقاط ارزشمند طبیعی است و قنات‌های زیادی در آنجا بوده است و دسترسی به آب دربند داشته به نوعی حق‌آبه داشته است، باغ‌های خیلی مهمی مثل باغ امیرسلیمانی و مرحوم خسروشاهی و باغ زاهدی هم شامل می‌شود.

پهنه رودکی شامل «تالار وحدت» تا «تئاتر شهر» که نمادی از نشانه‌های فرهنگی و هنری انقلاب اسلامی بود. «فرودگاه مهرآباد» نقطه خاطره انگیز دیگری است که تهرانی را به یاد انقلاب می اندازد و یادآور صحنه استقبال یکپارچه گروه‌های مردمی از امام بوده است.

تصاویری هم از مدخل ورودی فرودگاه از آن زمان موجود است که امام آمدند صحبت کوتاهی کردند و سرود «خمینی ‌ای امام» اجرا شد و پس از آن وارد فضای عمومی شهر شدند.

دومین نقطه بهشت‌ زهرا است که یادآور نخستین سخنرانی امام بعد از ورود به ایران در ۱۲ بهمن ۵۷ بود، این هم ظرفیت نمادسازی‌های متعددی دارد.

«تپه‌های قیطریه» یکی دیگر از نقاط خاطره انگیز این شهر است. در این مکان نخستین نماز عید فطر خوانده شد و همچنین میدان شهدا که بعد در میدان شهدا یا ژاله قدیم سرودهایی در گرامیداشت آن خوانده شد.

«خیابان پیروزی» هم یکی دیگر از مکان های خاطره انگیزانقلاب است، این نقطه از پایتخت محل درگیری نیروی هوایی با افسران گارد شاهنشاهی بود.

در این لیست همچنین می توان «پیچ شمیران» یا «خیابان تنکابن» که محل شروع راهپیمایی‌ها بود داریم چون در آن زمان آیت‌الله طالقانی از آنجا به جمع تظاهرکنندگان می‌پیوستند و حرکت به سمت میدان شهیاد و۲۴ اسفند آغاز می‌شد را اضافه کرد.

 یکی از تصاویر آشنای انقلاب ساختمانی نیمه کاره است که در ابتدای «خیابان اسکندری» قرار داشت. به دلیل مستحکم بودن و وجود تصاویر زیاد از مردم که در طبقات این ساختمان قرار می‌گرفتند و از آنجا نظاره می‌کردند و از نظر فنی و مهندسی هم شاخص است، تجمع عموم مردم در اینجا انجام می‌شد.

«چهارراه سیروس» و «مسجد جامع تهران» هم می توان به لیست مکان های خاطره انگیز انقلاب اضافه کرد. «میدان شاه» یا قیام که قیام ۱۵ خرداد در آنجا شکل گرفت، این منطقه که نزدیک منزل طیب بود قیام‌های مردمی و گروه طیب آنجا انجام می‌شد. همچنین میدان ارگ که به دلیل تظاهراتی که در آن انجام شده بود در خرداد ۴۲، امام‌زاده‌ای که شهدای ۱۵ خرداد در آن دفن هستند امام‌زاده سیدملک خاتون در منطقه ۱۵ و نقاط دیگر فراموش شده‌اند. بسیاری از این نقاط  دیگر شباهتی با گذشته ندارند و می توان گفت تهران بیشتر نماده های خاطر انگیز خود را از دست داده است اما هنوز این نمادها در خاطره جمعی مردم این شهر باقی مانده است.