کتاب «اعراض و عرضیات در فلسفه ابن سینا» منتشر شد

 به گزارش خبرنگار مهر، کتاب اعراض و عرضیات در فلسفه ابن سینا(شرح مقاله سوم از الهیات شفاء) اثر آیت الله سید حسن سعادت مصطفوی که به کوشش مجید شمس‌آبادی حسینی کار تحقیق و نگارش آن صورت پذیرفته، از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) چاپ و روانه بازار نشر شد.

 کتاب "اعراض و عرضیات در فلسفه ابن سینا" به شرح مقاله سوم از الهیات شفاء پرداخته است. توضیح آنکه متافیزیک شاخه‌ای بنیادین از فلسفه به شمار می‌آید، ابن سینا این علم را الهیات می‌نامد و بخشی از کتاب شفاء را با بیانی استدلالی و دقیق بدین دانش مهم اختصاص داده است.

این بخش از شفاء که از آن به «کتاب الهیات شفاء»‌ یاد می‌شود ۱۰ مقاله دارد. این کتاب، نظامی منسجم و منظم از بحث‌های فلسفی و به‌ویژه متافیزیک ارائه می‌کند تا خواننده بتواند اساس و بنیان‌های تفکر و شناختش را نسبت به واقعیت مورد واکاوی و تبیین بیشتر قرار دهد. از این‌رو، کانون توجه بسیاری از فیلسوفان شرق و غرب بوده است.

در پیشگفتار این اثر به قلم مجید شمس‌آبادی حسینی آمده است: «شفاء» در زمره آن گونه کتابهاست که به علوم و بحثهای متعدد و بسیاری می پردازد. ابن سینا در این کتاب به طور مفصل مباحث متداول فلسفی را مورد بررسی قرار می دهد. همچنین خواننده را از مطالبی نو در حکمت بهره مند می سازد.

کتاب شفاء، موضوعاتی همچون منطق، ریاضیات، طبیعیات و الهیات را در بر می گیرد. هر کدام از این موضوعات، مجلد یا چندین مجلد را به خود اختصاص داده است. الهیات(متافیزیک؛ مابعدالطبیعه) هم که شاخه ای بنیادین از فلسفه به شمار می‌آید و از «موجود بما هو موجود» بحث می کند، در یک جلد فراهم آمده است

این کتاب مهم مورد توجه شمار زیادی از فیلسوفان ـ هم در مشرق زمین و هم در مغرب زمین ـ قرار گرفته است.

نوشته های شرح گونه، تعلیقات و حاشیه های فراوانی که بر این کتاب نگاشته شده است و حتی نقل قولهای بسیاری که فیلسوفان مسلمان در کتابهای خود از این کتاب شفاء می آورند، این اهمیت و کانون توجه بودن را نشان می دهد تا آنجا که این کتاب، ساختار برخی از کتابهای فلسفی را تحت الشعاع خود قرار داده است؛ همان گونه که در کتاب «تحصیل» بهمنیار و «بیان الحق بضمان الصدق» لوکری و «المباحث المشرقیه» فخر رازی به روشنی دیده می شود.

از شروح و تعلیقات شفاء، می‌توان به شرح‌های غیاث الدین منصور دشتکی، میرداماد، ملاصدرای شیرازی، آقاحسین خوانساری، محقق سبزواری، ملا اولیاء و ملامحمدمهدی نراقی اشاره نمود. همچنان که در دوره معاصر می توان از شرح ها و درسهای استاد مرتضی مطهری، مصباح یزدی و حشمت پور ـ که از آنها نیز برای تبیین دقیق تر مشکله های شفاء در این کتاب بهره برده ایم ـ نام برد.

همچنین تأثیر فلسفه ابن سینا و کتاب الهیات شفای او بر فلسفه غرب، به ویژه فیلسوفان قرون وسطی ـ از آلبرت کبیر تا توماس ـ و نوتومیستها، بر اهمیتش می افزاید.

ابن سینا می کوشد تا در مقاله سوم از الهیات شفاء، اعراض نه گانه و عرضی هایی همانند وحدت و کثرت را تبیین کند. بدین ترتیب این مقاله از ۱۰ فصل تشکیل می شود. این فصلها به ترتیب موضوعات زیر را در بر می گیرند: ۱- اشاره ای به مهمترین بحث‌های ۹ مقوله عرض، ۲- معانی و اقسام واحد، ۳- ماهیت واحد، کثیر و عدد، ۴- مقادیر، ۵- ماهیت عدد و انواعش، ۶- مداقه ای در رابطه کثرت و وحدت، ۷- تبیین عرض بودن کیفیات، ۸- بحث از علم با محوریت عرض بودن، ۹- کیفیات مختص به کم و ۱۰- مضاف.

اما عبارتهای ابن سینا در کتاب شفاء، بسیار پیچیده و فهم‌شان تا اندازه ای زیادی دشوار است و تبیینی دقیق و روشن می طلبد. اینک در این نوشتار می کوشیم تا بر نوشته های او در مقاله سوم از کتاب الهیات شفا پرتو افکنیم و راه را برای فهم بهتر و دقیق‌تر فلسفه ابن سینا بنمایانیم؛ زیرا اساسا برداشتی دقیق و تا اندازه توان ـ درست از کتاب شفای بوعلی ما را به فلسفه ای منسجم و کارا رهنمون می سازد.

این مهم را از سه طریق انجام داده ایم:

نخست اینکه در ابتدای هر فصل، متن انتقادی تصحیح شده ـ برگرفته از بهترین نسخه‌های تصحیح شده از الهیات شفاء ـ از همان فصل آورده ایم. در این راستا عمدتا از این سه کتاب استفاده شده است: الاهیات من کتاب الشفاء، الشفاء(الاهیات) و The Metaphysics of Healing. سپس آن را به ترجمه ای مزین ساخته ایم تا راه را برای پژوهشگران هموار کنیم.

دست آخر هم به شرح و توضیح مباحث این مقاله پرداخته ایم. در این راستا، اساس را توضیح استاد سعادت مصطفوی قرار داده ایم. هر چند که به طور ویژه در مطالب پیچیده و چند وجهه به برخی از نکات مهم در درسها، تعلیقات و شرح هایی که بر کتاب الهیات شفاء در دوره معاصر یا پیشتر نگاشته شده است ـ و بالاتر بدان ها اشاره گردید ـ نیز مراجعه شده است. برخی از این مآخذ را می توان با توجه به منابع آخر کتاب پی گرفت. همچنین از آنجا که چنین کتابهای پژوهشی‌ای، بایستی منظم و منسجم گردد تا منظومه فکری منظمی در ذهن خواننده کتاب شکل گیرد، به سازگاری مباحث، همخوانی و تطبیق با متن، عنوان بندی محققانه با توجه به تفسیر و توضیح عبارتها و نظم بخشی به مطالب اهتمام ورزیده شده است.