پله هشتم؛ تمرین مهربانی/ نورافشانی به سبک یتیم‌نوازی

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: ‬ در روز هشتم از ماه تزکیه و تربیت، و در ادامه آبادانی قلب، لازم است مهربانی را تمرین نه، بلکه عادت خود کنیم. کسی که می‌خواهد از رحمت و مهربانی پروردگارش بهره‌مند شود لازم است دل خود را به مهربانی کردن خو دهد. مگر نه این است که باید رحم کنی تا مورد ترحم قرار بگیری. برای این منظور، چندین نمونه را تمرین کرده و در پایان، راهکار کلی نیز ارائه می‌شود. باید به همه کسانی که نیازمند ترحم و مهربانی هستند، مهربانانه و عاشقانه مهر ورزید. در این میان، یتیمان از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند تا جایی که امام علی (علیه‌السلام) به‌عنوان دلسوزترین افراد نسبت به یتیمان، در آخرین لحظات عمر شریف خویش و یکی از عبارت‌های وصیتشان می‌فرمایند: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُم‌‏؛ [۱] خدا را خدا را درباره یتیمان، آنان را گاهی سیر و گاهی گرسنه مگذارید، مباد که در کنار شما تباه شوند.» مهم است که در ماه مبارک رمضان که ما انتظار مهربانی خدا را داریم، خود نیز نسبت به کسانی که دست مهربان پدر یا مادر را بر سر ندارند مهربانی ورزیم تا خدا نیز دست لطف و رحمتش را بر سر ما بکشد. چنان‌که امام علی (علیه‌السلام) در بیان دیگری فرمودند: «ارْحَمْ تُرْحَم‏؛ [۲] مهربانی کن تا با تو مهربانی شود.»

لذا از خداوند می‌خواهیم که ما را برای همیشه مهربان و دلسوز نسبت به یتیمان قرار دهد و می‌گوئیم: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ رَحْمَةَ الْأَیْتَامِ؛ [۳] ای خدا در این روز مرا ترحم به یتیمان نصیب فرما.» امام صادق (علیه‌السلام) درباره لطف به یتیمان می‌فرمایند: «مَا مِنْ عَبْدٍ یَمْسَحُ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ یَتِیمٍ تَرَحُّماً لَهُ إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِکُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛ [۴] بنده‏ای نیست که دستش را بر سر یتیمی از روی ترحّم بکشد مگر اینکه خداوند عزوجل در برابرهر تار موی یتیم، نوری در قیامت به او می‌‏دهد.» پس با مهربانی به یتیم، این ما نیستیم که به او لطف می‌کنیم بلکه به خاطر اوست که لطف خدا شامل ما می‌شود.

اطعام با طعم نور

تمرین مهربانی تنها در یتیم‌نوازی خلاصه نمی‌شود و برای مهربان شدن باید همه مهربانی‌ها را جمع کنیم. یکی دیگر از مصادیق مهربانی آن است که به گرسنگان غذا دهیم. به‌خصوص کسانی که توانایی برای تهیه هر غذایی را ندارند. در ادامه دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان توفیق بهره‌مندی از این کرامت و بزرگواری را طلب کرده و می‌گوئیم: «وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ؛ [۵] و اطعام به گرسنگان را روزی‌ام فرما.» امام صادق (علیه‌السلام) به یکی از اصحاب خود فرمودند: چه چیز تو را از آزاد کردن یک بنده (در راه خدا) در هر روز، باز می‏‌دارد؟ عرض کرد: توان مالی برای چنین کاری را ندارم. حضرت فرمود: (آیا می‏‌توانی که) هر روز یک نفر مسلمان را اطعام دهی؟ پرسید: شخصی که در آسایش باشد؟ و یا در سختی و تنگدستی؟ حضرت فرمود: شخصی هم که در آسایش است چه بسا طعامی را اشتها نماید (که نتواند آنرا تهیّه کند). [۶] انسانی که مهربان نباشد رشد نمی‌کند و دل دریایی برای دریافت رحمت گسترده خداوند متعال نخواهد داشت.

سلامِ رسا، توزیع مهربانی

دلیل تأکید ویژه دین اسلام بر بلند سلام کردن، انتشار مهربانی و یکدلی در بین امت اسلامی است. پس یکی دیگر از مصداق‌های بارز مهربانی، آن است که منتظر لطف دیگران برای سلام کردن نباشیم بلکه کریمانه در سلام کردن سبقت بگیریم و بلند سلام کنیم تا به همه نشان دهیم که انتشار مهربانی چه لذتی دارد. این نیز توفیقی است که نصیب هر کسی نمی‌شود و بسیارند کسانی که از این رزق معنوی محروم هستند؛ پس از خدا می‌خواهیم که: «وَ إِفْشَاءَ السَّلاَمِ؛ [۷] و سلام رسا را نصیبم فرما.» خداوند در بین دل‌های مسلمانان مهربانی و الفت را قرار داده و این نشان‌دهنده آن است که انتشار مهربانی بین مسلمین را دوست دارد. چنان‌که امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ إِفْشَاءَ السَّلَامِ؛ [۸] به راستی خداوند سلامِ رسا را دوست دارد» و قرآن کریم نیز می‌فرماید: «وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُم‏؛ [۹] و خصومتهایی را که در میان شماست، آشتی دهید!» که در این مسیر، یکی از راه‌های برطرف‌کردن نامهربانی‌ها در جامعه اسلامی رشد و تعالی فرهنگ، همین بلند سلام کردن می‌تواند باشد.

دوستی با کریمان

نمونه‌های بزرگواری و مهربانی، فراوان‌اند و لازم است برای یاد گرفتن نمونه‌های مهربانی، با انسان‌های کریم و بخشنده و بزرگوار نشست و برخاست و رفاقت کنیم تا کم‌کم از آنها کرامت و بزرگواری را یاد بگیریم. داشتن دوست‌هایی این‌چنین، رزقی گران‌قدر است و از خداوند چنین رزقی را درخواست می‌کنیم: «وَ صُحْبَةَ الْکِرَامِ؛ [۱۰] و مصاحبت نیکان نصیب فرما.»

نعمت‌های بی‌شمار

باز هم برای به جوشش درآوردن دریای رحمت و لطف محبوب بی‌همتا، یادآور نعمت‌های بی‌شمار خدای متعال می‌شویم که: «بِطَوْلِکَ؛ [۱۱] به‌حق نعمت‌هایت.»

پناهگاه آرزومندان

و در انتها خود را نیازمند خداوند معرّفی کرده و تنها راه برآورده شدن آرزوهای خود را امید به خدا و لطف او دانسته و عرضه می‌داریم: «یَا مَلْجَأَ الْآمِلِین؛ [۱۲] ای پناه آرزومندان عالم.»*

پی‌نوشت:
[۱]. ‏صبحی صالح و محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، نامه ۴۷، ص ۴۲۱.
[۲]. ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، أمالی شیخ صدوق (کتابچی: تهران، ۱۳۷۶)، ۲۰۹.
[۳]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[۴]. ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ج ۱, ۱۸۸.
[۵]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[۶]. مَا یَمْنَعُکَ أَنْ تُعْتِقَ کُلَّ یَوْمٍ نَسَمَةً قُلْتُ لَا یَحْتَمِلُ ذَلِکَ مَالِی قَالَ فَقَالَ تُطْعِمُ کُلَّ یَوْمٍ رَجُلًا مُسْلِماً فَقُلْتُ مُوسِراً أَوْ مُعْسِراً قَالَ إِنَّ الْمُوسِرَ قَدْ یَشْتَهِی الطَّعَام‏ [المؤمن، ص ۶۵؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۵۱]
[۷]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[۸]. ‏حسن بن علی ابن‌شعبه، تحف العقول (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ۲۹۲.
[۹]. سوره انفال، آیه ۱.
[۱۰]. مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه رمضان.
[۱۱]. همان.
[۱۲]. همان.