نسخه سه‌گانه رهایی از نفاق از منظر پیامبر اکرم(ص)

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه - سید احسان دهسار *: رفتارهای خوب و قشنگ، انرژی مضاعفی به خود فرد و جامعه تزریق می‌کنند. به عنوان مثال خوش اخلاقی، صله رحم، باعث محکم شدن روابط و افزایش صمیمیت‌ها خواهد شد. از طرف دیگر بعضی از رفتارها مذموم بوده و مورد سرزنش قرار می‌گیرد و باعث افزایش بدبینی و دشمنی‌ها در سطح جامعه خواهند شد.

شاخصه‌های منافقان از زبان پیامبر اسلام

نفاق، یکی از رفتارهای مذموم در آیات و روایات است که خطر آن از دشمنی آشکار، بیشتر است؛ چون منافق به ظاهر شبیه خودی‌ها است ولی در باطن دشمنی می‌کند. منافق کسی است که برخلاف کفر درونی، در ظاهر خود را مؤمن و معتقد به ارزش‌های دینی نشان می‌دهد؛ چنان که خدواند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «یَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ ما لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ؛ [۱] به زبان چیزی اظهار کنند که در دل خلاف آن پنهان داشته‌اند.»

او ظاهری مانند مسلمانان عادی دارد؛ بلکه در بسیاری از اوقات عباداتی فراتر از دیگر مسلمانان انجام می‌دهد. براین اساس، منافق می‌تواند عباداتی مانند نماز، روزه، انجام کارهای خیر و … را انجام دهد در حالی که در دل مخالف با آن‌ها است. با این حال رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نشانه‌هایی برای منافقان بیان کرده‌اند که به تشخیص آن‌ها از میان جامعه اسلامی کمک می‌کند؛ از جمله اینکه می‌فرمایند: «ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَ اِن صامَ وَ صَلّی وَحَجَّ وَ اعتَمَرَ و قالَ «اِنّی مُسلِمٌ» مَن اِذا حَدَّثَ کَذِبَ وَ اِذا وَعَدَ اَخلَفَ وَ اِذَا ائتُمِنَ خانَ؛ [۲] سه چیز است که در هر کس باشد منافق است اگر چه روزه دارد و نماز بخواند و حج و عمره کند و بگوید من مسلمانم؛ کسی که هنگام سخن گفتن دروغ بگوید؛ و وقتی که وعده دهد تخلف نماید؛ و چون امانت بگیرد، خیانت نماید.»

دروغ؛ کلید تمام بدی‌ها

یکی از نشانه‌های نفاق و دورویی، دروغ است. اگر اتاقی را فرض کنیم که تمام رفتارها و صفات بد اخلاقی مثل غیبت، تهمت، نفاق، و… در آن جمع شده اند کلید آن اتاق دروغ است. چنان که نبی مکرم اسلام می‌فرمایند: «الکِذبُ مِفتاحُ کُلِّ شَرٍّ؛ [۳] دروغ کلید تمام بدی‌هاست.» در بسیاری موارد هدف دروغگو آن است که ظاهرش را از باطنش زیباتر و بهتر جلوه دهد. برای همین است که چنین کسی حاصلش از ایمان به خدا اندک است؛ چنان که امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: «مَن کانَ ظاهِرُهُ أرجَحَ مِن باطِنِهِ خَفَّ میزانُهُ؛ [۴] هر کس ظاهرش بهتر از باطنش باشد، ترازویش سبک خواهد بود.» این در حالی است که منافق اساساً ایمانی به خدا ندارد ولی ظاهری مومنانه به خود می‌گیرد. بنابراین منافق را می‌توان بزرگترین دروغگو دانست.

خلف وعده؛ دشمنی با خدا

یکی دیگر از نشانه‎‌های نفاق، تخلف در وعده است. خلف وعده، در آیات و روایات نهی شده است زیرا باعث خشم و نارضایتی خداوند می‌شود چنان که امیرمؤمنان علیه السلام در فرمان خود به مالک اشتر فرمودند: «إِیّاک…أَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَکَ بِخُلْفِکَ فَإِنَّ… الْخُلْفَ یُوجِبُ الْمَقْتَ عِنْدَاللَّهِ وَ النَّاسِ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ و تَعَالَی: کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ؛ [۵] [۶] بپرهیز، از این که به مردم وعده بدهی و تخلّف کنی… زیرا تخلف از وعده موجب خشم خدا و مردم خواهد شد، خداوند سبحان و متعال می‌فرماید: نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید.» خلف وعده منافقان ناشی از آن است که برخلاف ظاهر خود تقید و اعتقادی به خدا و مسئولیتی نسبت به مؤمنین را نپذیرفته‌اند؛ از این رو با کم‌ترین بهانه‌ای عهد و پیمان خود را می‌شکنند.

خیانت در امانت؛ خروج از اسلام

با نگاه به سیره اهل بیت علیهم السلام متوجه خواهیم شد که نسبت به امانت داری سفارش زیادی شده است حتی اگر آن کسی که امانتی را سپرده از دشمنان باشد بازهم امانتش را باید مراقبت کرد چنان که امام زین‌العابدین علیه السلام می‌فرماید: «عَلَیکُم بِأداءِ الأمانَةِ فَوَالَّذی بَعَثَ مُحمداً (صَلّی اللهُ عَلَیه و آله) بِالحَقّ نَبیّاً لَو أنّ قاتِلَ أَبی اَلحُسینِ بنِ علّیٍ علیه‌السلام اِئْتَمَنَنی عَلَی السَّیف الّذی قَتلُه بِهِ لَأَدَّیتُه اِلَیه؛ [۷] بر شما باد که امانت را (به صاحبانش) بازگردانید. قَسم به آن کس که محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به حق به پیامبری فرستاد، اگر قاتل پدرم امام حسین علیه السلام شمشیری که با آن پدرم را شهید کرد، به من امانت می‌سپرد آن را به او باز می‌گرداندم.» خیانت در امانت حتی می‌تواند باعث خروج دین اسلام شود چنان که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «منَ خانَ أمانةً فی الدُّنیا و لَم یَرُدَّها اِلی اَهلِها ثُمَّ اَدْرَکَهُ المَوتُ ماتَ علی غَیرِ مِلّتی؛ [۸] کسی که در دنیا در یک امانت خیانت ورزد و به صاحبانش رد نکند تا اینکه مرگ او فرا برسد، او بر آئین من (اسلام) نمرده است.» بنابراین انسان با نهادینه کردن رفتارهای شایسته‌ای مانند صداقت در گفتار، امانت داری و وفای به عهد می‌تواند خود را از ابتلای به بیماری نفاق و دورویی مصونیت بخشد.

*کارشناس معاونت تبلیغ حوزه علمیه قم

پی نوشت:
[۱] سوره آل عمران، آیه ۱۶۷.
[۲] نهج الفصاحه ص ۴۲۲، ح ۱۲۸۰.
[۳] میزان الحکمة، محمد الری شهری، ج ۳، ص ۲۶۷۴، باب ۳۴۵۹.
[۴] مشکاة الأنوار، ص ۵۵۴.
[۵] سوره صف، آیه ۳.
[۶] مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۴۸.
[۷] بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۱۱۴.
[۸] من لایحضره‌الفقیه ج ۴، ص ۱۵.