به گزارش خبرنگار مهر در سنندج، تولید فرش دستباف در استان کردستان به دلیل استفاده از مواد اولیه مرغوب و بومی در سالهای نه چندان دور گذشته اعتباری جهانی داشت اما به دلیل عدم وجود انسجام لازم در این عرصه و همچنین استفاده از مواد اولیه صنعتی و نامرغوب امروز این جایگاه را از دست داده و فرشهای استان که با دستان هنرمند زنان و مردان کردستانی بافته می شوند، در حسرت کسب اعتبار گذشته و از دست رفته خود هستند.
استان کردستان به واسطه شرایط مختلف جغرافیایی و اجتماعی مهد صنایع دستی بوده و این موضوع تا جایی پیش رفته که مردم ساکن در این استان در گذشته های نه چندان دور تمامی مایحتاج خود را تولید کرده و فرش دستباف نیز یکی از مهمترین تولیداتی بود که حتی در بعضی از مواقع باعث آوازه و شهرت این استان در جهان شد.
فرش کردستان بیشترین شهرت خود را مدیون بافندگان سنندجی و بیجاری است
هر چند که از قدمت و تاریخ اولیه فرشبافی در استان کردستان اطلاعات دقیقی وجود ندارد اما به اعتبار قالی های موجود در موزه فرش ایران و گالری های اروپایی و آمریکایی می توان قدمت فرشبافی در استان را طولانی دانست اما قالی امروز کردستان بیشترین شهرت خود را مدیون بافندگان شهرهای بیجار و سنندج است.
قالی های که طی سده های چهارده هجری شمسی در این منطقه بافته شده اند، از شاهکارهای فرشبافی در کشور به شمار می روند که البته انجام مطالعاتی جامع و کامل در این خصوص یکی از نیازها این حوزه است که باید هر چه سریعتر مورد توجه مسئولان و متولیان امر صنایع دستی قرار گیرد.
سنه، بیجار و افشار سه سبک فرشبافی در کردستان هستند
فرشهای استان کردستان در سه سبک متفاوت بافته می شدند که هر سبک برگرفته از ویژگی ها و شرایط خاص منطقه بوده و به همین دلیل تنوع در رنگها و نوع بافتها نیز متفاوت بوده است و از جمله سبکهای فرشهای دست بافت در استان کردستان می توان به سنه، بیجار و افشار اشاره کرد.
سبک فرش دستباف سنه که نام قدیمی شهر سنندج است و بیشتر در این شهر و روستاهای اطراف آن مورد استفاده قرار می گرفته، دارای ساختار متنوع و متحول در نگاره ها و فرم شناسی بوده است و بافت برخی طرحهای خاص نظیر انواع نقشهای "ماهی درهم" رواج داشته است در کنار این طرح می توان به طرحهای دیگری از جمله "جقه چارگی"، "جقه هشت پر"، "گل وکیلی"، "گل و بلبل"، "گل میرزا علی" و "جقه چهارپر" اشاره کرد.
سبک بیجار از جمله دیگر سبکهای تولید فرش دستبافت در استان کردستان به شمار می رود که این سبک بیشتر در شهرها و روستاهای اطراف شهرستان های بیجار و قروه بافته می شد و به دلیل کیفیت بالا امروز نیز این سبک در کشور دارای شهره است و همچنان مورد توجه مصرف کنندگان نیز قرار می گیرد و از جمله طرحهای مهم این سبک می توان به نقوش "ماهی درهم"، "مراتی"، "لچک و ترنج شاه عباسی"، "انواع گل فرنگ مستوفی" و "دهان اژدر" اشاره کرد.
سبک افشار نیز از جمله دیگر سبکهای فرشبافی در استان کردستان بوده که بیشتر در شهرستان های سقز، دیواندره و بانه رواج داشته و در طرحها و نقشهای مختلف دارای تنوع جذابی بوده که مواد اصلی مورد نیاز برای استفاده در این نوع فرشبافی کاملا بومی منطقه و در اندازه و قطع نیز دارای تنوع بسیار زیادی بوده است.
طرح، بافت و استفاده از مصالح بومی از ویژگی های بارز فرشهای کردستان بوده است
سعید نظری کارشناس فرش در خصوص سابقه و دلایل مرغوبیت فرش کردستان به خبرنگار مهر در سنندج عنوان کرد: طرح، بافت و استفاده از مصالح و مواد اولیه مرغوب از جمله ویژگی های اصلی و قابل توجه فرشهای تولیدی در استان کردستان بوده و متاسفانه امروز کمتر این موارد به چشم می خورد.
وی ادامه داد: مصالح مرغوب مورد استفاده در ساخت و تولید، سبکهای مختلف فرش دستباف در استان کردستان شامل چله و پو طبیعی و استفاده از پشم و رنگ طبیعی برگرفته از گیاهان و رنگ برگ درختان در این منطقه در سالهای گذشته باعث شده بود که شفافیت و همچنین رنگ و روی فرشهای استان جذابیت خاصی داشته و مشتریانی در کشور و سایر نقاط جهان داشته باشد که با کمال تاسف این مهم در عصر حاضر کاملا به فراموشی سپرده شده است.
نظری یکی دیگر از ویژگی های فرش دستباف تولیدی در استان کردستان را طرحهای مورد استفاده در آن دانست و یادآور شد: اکثر طرحهای تولید فرش دستباف در استان تکرار شونده بوده و با توجه به این ویژگی امکات تقلب در تولید آن کاهش پیدا می کرده و از سوی دیگر باعث جذب مخاطب و مشتری می شد.
این کارشناس فرش بیان داشت: در حال حاضر دو نوع گره زدن استاندارد برای تولید فرش در جهان وجود دارد که یکی از آنها گره متقارن یا "قبوردز" و دیگری گره نامتقارن و یا "فارسی" و یا "سنه" نامیده می شود هر چند که در حال حاضر استفاده از گره فارسی یا سنه در استان کردستان به کلی منسوخ شده است.
نظری افزود: یکی از نکات بسیار مهم در خصوص اسامی دو نوع گره در فرشهای دستباف که هم اکنون نیز در جهان رواج دارد این است که قبوردز و سنه نام دو شهر کردنشین یکی در استان کردستان ایران و دیگری در مناطق کردنشین کشور ترکیه است که این مهم نشان از سابقه تاریخی و کهن فرشبافی در این مناطق است.
تولید فرشهای صنعتی جایگاه فرش دستباف کردستان در بازار را خراب کرد
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر نامی از این همه اعتبار باقی نمانده و بنا به دلایل مختلفی فرشهای تولیدی در استان جایگاه ویژه ای که باید در جهان داشته باشند را از دست داده اند.
کارشناس مسائل فرش یادآور شد: تولید فرشهای ماشینی و همچنین تقلب کشورهای مختلف به ویژه هندوستان و چین و تولید فرشهای با نامهای ایرانی در بازارهای جهانی و در کنار این مهم نبود سیاستگذاری یکپارچه در امر بازاریابی و حمایت از بافندگان فرش دستباف از جمله عواملی است که می توان در خصوص عدم مقبولیت فرشهای استان کردستان و حتی سایر نقاط کشور نیز مورد توجه مسئولان و متولیان امر قرار داد.
نظری خاطرنشان کرد: کاهش واسطه های تولید و فروش فرشهای دستباف، افزایش حمایتهای دولتی از بافندگان و شناخت بازار و سلیقه های مشتریان از جمله راهکاری هایی است که باید بیش از همه مورد توجه مسئولان قرار گرفته و برای بازگرداندن جایگاه فرش کردستان در بازارهای جهانی در راس فعالیتهای خود قرار دهند.
تولید سالانه 120 هزار متر مربع فرش دستباف در کردستان
رئیس اداره فرش سازمان بازرگانی استان کردستان در گفتگو با خبرنگار مهر در سنندج اظهار داشت: هم اکنون سالانه بیش از 120 هزار متر مربع فرش دست باف در استان کردستان تولید می شود که البته هر ساله بر میزان این تولید به دلایل مختلف کاسته می شود.
کرمی ادامه داد: نداشتن مشتری و وضعیت نابسامان صادرات فرش از جمله دو عامل مهم کاهش تولید فرش در استان کردستان به شمار می رود که در کنار این مهم پائین بودن دستمزدها و همچنین بالا رفتن قیمت بعضی از مواد خام و اولیه نیز در کاهش تولید فرش دست باف در این استان دخیل هستند.
رئیس اداره فرش سازمان بازرگانی استان کردستان عنوان کرد: در حال حاضر چهار کارگاه متمرکز و بیش از 49 کارگاه غیرمتمرکز دارای مجوز فعالیت می کنند و در این راستا کارگاه های بافندگی فرش در خانواده ها نیز فعال هستند.
بانکها در خصوص پرداخت تسهیلات به فرشبافان کردستانی کوتاهی می کنند
کرمی از کمبود تسهیلات و عدم همکاری بانکهای عامل استان کردستان برای توسعه کارگاه های فرشبافی در این استان خبر داد و افزود: به رغم آئین نامه های کشوری و همچنین تاکید مسئولان وزارت بازرگانی و مرکز ملی فرش کشور اما همکاری و تعامل بانکهای عامل استان برای پرداخت تسهیلات به بافندگان فرش دستباف و احداث کارگاه های جدید و توسعه این مهم در کردستان بسیار ضعیف است.
وی ظرفیت بافندگی فرش در کردستان را بیش از شش درصد اعلام کرد و یادآور شد: میانگین ظرفیت بافندگی در کشور تنها سه درصد است اما این میزان در استان کردستان به بیش از دو برابر رسیده است به گونه ای که در کشور به ازای هر 100 نفر جمعیت تنها سه نفر بافنده فرش وجود دارد، در حالیکه این آمار در کردستان به ازای هر 100 نفر شش نفر به بافت فرش اشتغال دارند که در مقایسه این آمار به این نتیجه می رسیم که مردم کردستان علاقه خاصی به انجام این کار دارند و باید مورد حمایت بهتری قرار گیرند.
رئیس اداره فرش سازمان بازرگانی استان کردستان با اشاره به برگزاری دوره های آموزشی و همچنین ایجاد تشکلهای فرش در استان خاطرنشان کرد: برگزاری جشنواره های مختلف استانی و منطقه ای، مشارکت در برپایی نمایشگاه های خارج از کشور و اعزام هیئتهای تجاری به کشورهای خارجی برای بازاریابی از جمله اقدامات سازمان بازرگانی استان کردستان برای توسعه و گسترش فرش بافی به شمار می رود.
در حالیکه به رغم وجود سابقه تاریخی و مرغوبیت تولید فرش دستباف استان کردستان به طور مفصل بحث شد اما به نظر می رسد که با توجه به وضعیت موجود باید انتظار داشت که این صنعت دستی که می تواند تاثیری شگرف در حفظ هویت تاریخی مردم این منطفه و همچنین رشد اقتصادی و افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی را به دنبال داشته باشد، بیش از گذشته مورد توجه مسئولان و متولیان امر قرار گیرد و طراحی و تدوین برنامه ای بلند مدت در این راستا می تواند حائز اهمیت باشد.
امروز از فرشهای کردستان و آن همه نقش و نگار تنها نامی بیش باقینمانده است و برنامه های سازمان بازرگانی که البته در نوع خود جالب و دارای ارزش فراوانی هستند نیز به تنهایی نمی تواند بار دیگر شهره جهانی فرش کردستان را بازگرداند و به نظر می رسد که این مهم نیازمند عزم ملی و همکاری بین بخشی است.
و البته نکته نگران کننده در این میان کاهش سالانه آمار فرشبافان در استان کردستان است که به نظر می رسد با توجه به روندی که وجود دارد در چند سال آینده شاهد فراموش شدن صنعتی ارزشمند و البته برگرفته از فرهنگ و هنر منطقه بود که مسئولان باید بیش از امروز نسبت به این مسئله حساسیت نشان داده و برای جلوگیری از فراموش شدن هنر فرش بافی در کردستان برنامه ریزی کنند.
..............................
گزارشگر: آرمان نصرالهی