بعثت پیامبر (ص) یا برانگیخته شدن آن حضرت به مقام رسالت، مهمترین فراز از تاریخ اسلام بوده و نزول قرآن کریم نیز از این زمان آغاز می شود.
پیامبر اکرم (ص)، طبق عادت معنوی خویش ایامی از سال را در غار حرا به عبادت و تفکر می پرداخت .
کوه حرا به نامهای "جبل النور"، "جبل القرآن" و "جبل الاسلام" نیز معروف است. این کوه که یکى از مکانهاى مقدس مکه و از آثار مذهبى به جای مانده از عصر رسالت است در شمال شرقى مکه، در مسیر جاده اى واقع شده که به سمت عرفات مى رود و در فاصله 5/1 کیلومترى سمت راست آن جاده قرار دارد.
ورودی غار به سمت شمال است و فضاى آن گنجایش تقریبى پنج نفر نشسته را دارد. ارتفاع غار نیز به اندازه قامت یک انسان است.
غار حرا محل عبادت رسول خدا بوده و آن حضرت روزهایى از ایام سال، به ویژه ماه مبارک رمضان را در آنجا به سر مىبرد .
در همین غار بود که نخستین بار بر رسول خدا وحى نازل و آیات آغازین سوره علق براى آن حضرت خوانده شد. از این رو این غار از جمله بهترین و متبرک ترین نقاط مکه محسوب مىشود و مسلمانان آگاه و توانمند براى زیارت به آنجا مىروند.
روز بیست و هفتم ماه رجب بود که جبرئیل، یکی از چهار فرشته مقرب الهی و مأمور ابلاغ وحی از جانب پروردگار به پیامبران، به آن حضرت نازل شد، بازوی پیامبر را گرفت و تکان داد و گفت: ای محمد بخوان. پیامبر فرمود: چه بخوانم؟ جبرئیل آیات آغازین سوره علق را از جانب خداوند نازل کرد:
بسم الله الرحمن الرحیم. اقرأ باسم ربک الذی خلق. خلق الانسان من علق. اقرأ و ربک الاکرم. الذی علم بالقلم. علم الانسان مالم یعلم؛ به نام خداوند بخشنده مهربان. بخوان به نام پروردگارت که بیافرید. آدمی را از علق بیافرید. بخوان و پروردگار تو ارجمندترین است. خدایی که به‌وسیله قلم آموزش داد و به آدمی آنچه را که نمی‌دانست، آموخت.
همانطور که از روایات اسلامی و مطالعات تاریخی برمی‌آید، مسئله بعثت پیامبر قبل از ظهور آن حضرت مطرح بوده و بسیاری از اهل کتاب و پاره‌ای از اعراب مشرک نیز با آن آشنایی قبلی داشته‌اند.
بازگشت از کوه حرا
پس از اینکه پیامبر (ص) از کوه پایین آمد، عازم مکه و خانه خویش شد و ماجرا را برای همسر خود خدیجه بازگو کرد . حضرت خدیجه نیز که در سالهای همسری با پیامبر (ص) آثار بزرگی و تمایز در حضرت محمد دیده بود، گفت: به خدا دیر زمانی است که من در انتظار چنین روزی بسر برده‌ام و امیدوار بودم که روزی تو رهبر خلق و پیغمبر این مردم شوی.
نقل است برای مدتی در نزول وحی وقفه ای ایجاد شد و همین امر پیامبر را غمگین کرده بود، ولی اندکی بعد فرشته وحی باز آمد و آن حضرت را مأمور هدایت قوم خود و اصلاح جامعه از فسادهای دینی و اخلاقی و پاک گرداندن خانه خدا از بتان و دلهای آدمیان از خدایان دروغین کرد .
نخستین آیات
هماهنگى آغاز بعثت با نازل شدن نخستین آیات قرآن کریم، باعث شده مورخان، مفسران و دانشمندان علوم قرآنى و حدیث به بررسى و تعیین نخستین آیات نازل شده برپیامبر بپردازند.
دیدگاههایى در اینباره وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از پنج آیه نخست سوره علق، سوره فاتحة الکتاب و سوره مدثر.
نخستین مسلمانان
شک نیست نخستین مردی که به رسول خدا ایمان آورد علی بن ابی طالب(ع) و نخستین زن نیز حضرت خدیجه (س) بوده است .
پس از آن و به تدریج با دعوت پنهانی رسول خدا (ص) گروه معدودی از مردان و زنان نیز ایمان آورده و به جمع تازه مسلمانان پیوستند .
جعفر بن ابی طالب و همسرش اسماء دختر عمیس، عبدالله بن مسعود ، خباب بن ارت و عمار بن یاسر، بلال حبشی و سمیه از نخستین کسانی بودند که به اسلام گرویدند .
نخستین دستور
نخستین دستوری نیز که به پیغمبر اسلام نازل شد دستور نماز بود . بدین ترتیب که در همان روزهای نخست بعثت، روزی رسول خدا در بالای شهر مکه بود که جبرئیل نازل و به کنار کوه زد و چشمه آبی ظاهر شد . سپس برای تعلیم حضرت محمد با آن آب وضو گرفت و رسول خدا نیز از او پیروی کرد، آنگاه جبرئیل نماز را به آن حضرت تعلیم داد .
سه سال پس از بعثت، پیامبر دستور یافت همگان را از خاندان قریش گرد آورد و دعوت توحید را در سطحی گسترده تر مطرح سازد . در این زمان سختگیری مشرکان چندان شد که پیامبر عده ای از اصحاب را امر کرد به حبشه هجرت کنند .
پیام اسلام
پیام بنیادی اسلام ، بازگشت به هدف مشترک پیامبران ، یعنی توحید و یکتا پرستی است . در چنین تفکری، همراه با اقامه عدالت بعنوان یکی از رسالتهای مهم پیامبران الهی، همه امتیازات بشری چون رنگ، نژاد و زبان و دیگر مسائل، تنها مؤلفه هایی برای شناخت مردمان از یکدیگر دانسته شده و آنچه ملاک و میزان برتری عنوان شده، فقط " تقوا" است .
پیام رسالت آن حضرت، هر چند که نخست می بایست از میان نزدیکان و قوم خویش آغاز می شد، از آغاز پیامی جهانشمول بود . در برخورد با آداب و رسوم مردمان عرب ، اگر چه قرآن در مقام ستیز با مظاهر ناپسند آن بر آمده، اما در برخورد با رسوم پسندیده و گاه مبتنی بر تعالیم آسمانی ، نقش اسلام، جهت بخشی توحیدی و تصحیح انحرافها بوده است .