به گزارش خبرنگار مهر در رشت، بدون شک پایدارترین شکل حفظ ذخایر ژنتیکی و تنوع زیستی آبزیان بویژه گونه های رودکوچ (آنادروموس) تکثیر طبیعی و احیا محلهای تخم ریزی آنهاست، فرآیندی که بدون دخالت بشر و بدون هرگونه انتخاب فراوانی ژنی را از یک نسل به نسل بعد انتقال دهد.
رودخانه سپیدرود به عنوان بزرگترین رودخانه سواحل ایرانی دریای خزر درگذشته نه چندان دور محل تخم ریزی طبیعی انواع ماهیان خاویاری بود و قبل از ساخت سدهای منجیل، سد تاریک و سد سنگر، تاسماهیان مولد تا سرمنشا این رودخانه مهاجرت و تخم ریزی می کردند.
بعد از ساخت اولین سد (منجیل) و بدون پیش بینی مسیر مهاجرت (Fish Way) انواع آبزیان، سطح و محدوده تخم ریزی طبیعی تاسماهیان کوتاهتر و کاهش یافت، بدنبال آن سد تاریک و سد سنگرساخته شد و این محدوده را به حداقل میزان ممکن رساند، بطوریکه فاصله سد سنگر تا مصب رودخانه سپیدرود در کیاشهر بطول تقریبی 70 کیلومتر باقی مانده است.
علاوه بر کاهش سطح بستر رودخانه، دخالتهای غیر اصولی بشر بویژه عدم رعایت حق آبه آبزیان، استفاده یک جانبه آب برای مصارف کشاورزی، برداشت بی رویه شن و ماسه، تخریب محل و بسترهای تخم ریزی، ورود انواع آلودگی ها و سایر عوامل بویژه در سالهای اخیر صید غیر مجاز و توسعه روزافزون قاچاق ماهیان خاویاری سبب شد که تعداد مولدین خاویاری مهاجر به رودخانه سپیدرود به حداقل مقدار ممکن برسد، رودخانه ای که طبق آمارها و مستندات، زمانی حدود 120 تن خاویار تولید می کرد.
طی پنج سال اخیر تمام تلاش دست اندرکاران ذیربط بر این بود که بتوانند ماهیان مولد خاویاری را در مصب رودخانه صید و از طریق تکثیر مصنوعی، ذخایر آن را احیا کنند به علت کمی میزان دبی و جریان آب رودخانه از یکطرف و صید غیر مجاز مولدین در مصب و داخل رودخانه سپیدرود از سوی دیگر باعث عدم موفقیت شد.
با توجه به این وضعیت اسف بار محققان و کارشناسان علوم شیلاتی بتدریج به این باور رسیدند که تخم ریزی طبیعی ماهیان خاویاری در رودخانه سپیدرود تقریبا به صفر رسیده است.
رئیس انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری در این باره گفت: در سال جاری علاوه بر حضور اکیپ صید مولدین خاویاری مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری شهید بهشتی، در نظر بود برای پروژه " حفظ ذخایر ژنتیکی ماهیان خاویاری رودخانه سپیدرود " که از سوی انستیتو تحقیقات بینالمللی ماهیان خاویاری دکتر دادمان با مشارکت برنامه محیط زیست دریای خزر (CEP/CASPECO) و موسسه تحقیقات شیلات ایران به اجرا در می آمد، مولدین جمع آوری تا با تکثیر به روش میکروسزارین، ضمن زنده نگهداشتن آنها، لارو و بچه ماهیان نژاد بومی سپیدرود تولید و به دریا رهاسازی شود.
محمد پور کاظمی با اشاره به اینکه در یکی از عملیاتهای صید صیادان محلی، تاسماهی ایرانی به وزن تقریبی 25 کیلوگرم صید و تحویل شد، افزود: با انتقال آن به مجتمع تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید بهشتی، بعلت کشیدگی بدن و سفت بودن ناحیه شکمی به نظر می رسید که این ماهی نر باشد ولی با استفاده از دستگاه لابراسکوپ و مشاهده محوطه شکمی و اندام تناسلی این ماهی معلوم شد که یک مولد ماده است که با توجه به شرایط مساعد رودخانه در قسمت های بالا دست تخم ریزی طبیعی کرده و در حال برگشت به دریا صید شده است.
وی با اعلام اینکه ماهی های خاویار در آب شور دریا زندگی می کنند و برای تخم ریزی به آب شیرین رودخانه می آیند، اظهارداشت: ماهیان بیشتر به دلیل حجم زیاد آب رودخانه سپیدرود به این رودخانه وارد می شوند، البته عده کمی از آنها هم به رودخانه چمخاله می روند، این ماهی ها مسیر رودخانه را تا بالا طی می کنند و هر وقت آماده تخم ریزی باشند زاد و ولد خود را انجام می دهند.
وی ادامه داد: ماهی های که برای تخم ریزی به رودخانه سپیدرود می آیند از سوی صیادان شکار می شوند و اجازه این کار به آنها داده نمی شود بدین جهت باید در این زمینه برنامه ریزی اصولی انجام شود.
رئیس انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری در ادامه تکثیر مصنوعی را مهمترین شیوه نجات ماهی خاویار دانست و یادآورشد: ماهی های خاویار را باید به صورت مصنوعی و حفاظت شده تکثیر تا بتوان نسل این ماهی را حفظ کرد.
در هر حال، حفاظت از ذخایر تاسماهیان با قدمت تاریخی 250 میلیون ساله به عنوان “ فسیل زنده” یک وظیفه ملی، علمی تلقی می شود و نیاز به حمایت تمامی مسئولان و دست اندرکاران و همچنین تلاش و همکاری تمامی آحاد مردم به ویژه علاقمندان به منابع ملی و حفظ محیط زیست دارد.