نام آن حضرت محمد و کنیه ابوجعفر است. امام باقر(ع) در کردار همچون خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) و در عبادت شاگرد مکتب پدر خود حضرت امام سجاد(ع) بود.
تولد حضرت باقر (ع) روز جمعه سوم ماه صفر سال 57 هجرى در مدینه اتفاق افتاد . در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جدش حضرت سیدالشهدا، کودکى بود که به چهارمین بهار زندگی نزدیک مى‌شد .
القاب دیگرى چون شاکر، صابر و هادى نیز براى آن حضرت ذکر کرده‌اند که هریک بیانگر صفتى از صفات آن امام بزرگوار است .
فعالیتهای علمی امام
امام پنجم در همه حال مردم را به کسب علم تشویق می‌کرد و خود در هر فرصتی آنان را از دریای دانش خویش بهره مند می‌ساخت.
ایجاد و گسترش مدارس بزرگ فقه و تشکیل حلقه‌های درس و بحث و تعلیم و تعلم در زمان آن حضرت اقدام شگرف، ارزشمند و سازنده ای بود که در زمان امام باقر(ع) روح تازه ای به امت اسلام بخشید .
تلاشهای مستمر امام و تعلیم یافتگان مکتب ایشان، فقه اسلامی و معارف و احادیث اهل بیت (ع) را حفظ کرد و به آیندگان رساند.
دوران امامت امام از سال 95 هجرى که سال درگذشت امام زین العابدین (ع) است آغاز و تا سال 114 یعنى 19 سال و چند ماه ادامه داشته است .
ترجمه کتابهاى فلسفى و مجادلات کلامى در زمان امام محمدباقر(ع) پیش مى‌آید و عده اى از مشایخ صوفیه ، زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت ظهور کردند.
این موارد برای معارف حقه اسلام و مسلمانان خطرناک محسوب می شد و لازم بود فردی آگاه به امور و شرایط روز و آشنا به معارف ناب اسلام در جهت حفظ و کرامت این معارف فعالیت کند که در آن دوران امام محمدباقر (ع) به شایستگی این وظیفه را انجام داد.
تربیت شاگردان بسیار
تربیت شاگردان عالم و عامل به حق و حقیقت از جمله فعالیتهای آن امام بزرگوار بود . امام با علم و آگاهی الهی و همه جانبه به تربیت شاگردان و تبیین حقایق اسلام از ابعاد و زوایای مختلف پرداخته و تلاش وافر و ارزشمندی در راستای حراست از احکام شیعه و جایگاه اسلام و مسلمانان داشته است.
به همین جهت محضر امام باقر(ع) مرکز علما، دانشمندان، راویان حدیث، خطیبان و شاعران بنام بود . نام نامى آن حضرت با دهها و صدها حدیث و روایت و کلمات قصار و اندرز همراه است.
حضرت امام محمد باقر(ع ) در مدت امامت خویش با وجود همه ناملایمات و سختیها و محدودیتهایی که وجود داشت به نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامى، تعلیم شاگردان، رهبرى اصحاب و مردم، اجرای سنتهاى جد بزرگوارش در میان خلق ، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبرى و هدایت مردم مشغول بود .
موقعیت سیاسی امام باقر(ع)
نگاهی کوتاه به زندگی امام باقر و امام صادق(ع) نشان می‌دهد که هر چند این دو امام بزرگوار در آن برهه، بیان معارف واقعی اسلام را با جدیت مورد نظر داشته و کار اصلی و اساسی خود را تدوین غنی و اصیل اسلام قرار داده بودند.
در عین حال در هر فرصتی چهره زشت حاکمان ستمگر بنی‌امیه را افشا و همه شیعیان خود را به مبارزه با ستمگران تشویق می کردند.
اصحاب امام
آوازه علوم و دانش امام باقر(ع) چنان در اطراف و اکناف پیچیده بود که ملقب به باقرالعلوم، یعنى شکافنده دانش‌ها شد. در مکتب امام باقر شاگردانى نمونه و ممتاز پرورش یافتند .
ابان بن تغلب، زراره، کمیت اسدی و محمد بن مسلم از جمله شاگردان و یاران صدیق آن حضرت بودند.
شهادت
امام محمد باقر(ع) پس از مجاهدتهای بسیار و سعی وافر برای حراست و صیانت از معارف حقه اسلام و همچنین نشر آن، سرانجام هفتم ذیحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست .
پیکر مطهر آن حضرت را در قبرستان بقیع ( کنار پدر بزرگوارش ) به خاک سپرده شد.