به گزارش خبرنگار مهر در قزوین نگرانی چند سال اخیر کارشناسان آب و خاک مبنی بر کاهش منابع آبهای زیرزمینی و گسترش مناطق بیابانی در کشور ضرورت توجه به منابع طبیعی به ویژه اراضی کشاورزی و محیط زیست را دوچندان کرده است.
رویدادی که منجر به تهدید دشت کبودرآهنگ و دشت ساوه و بروز مشکلات فراوان در این منطقه شد به گفته کارشناسان در صورت بی توجهی در آینده ای نه چندان دور در دشت قزوین هم می تواند رخ دهد که برنامه ریزی و اقدام عملی مسئولان ذیربط را طلب می کند.
با خبرهایی که در خصوص گسترش مناطق بیابانی در دشت قزوین شنیده می شد خبرنگار مهر در قزوین بر آن شد تا ضمن بررسی وضعیت موجود از اقدامات انجام شده برای جلوگیری از مشکلات تهدید کننده این منطقه مهم کشاورزی گزارشی تهیه کند.
در این گزارش ضمن گفتگو با کارشناسان از اجرای طرح مهم زه کشی در شوره زار دشت قزوین که بخشی از این تهدید را برطرف خواهد کرد اطلاعاتی در اختیار مخاطبان قرار می گیرد.
دشت قزوین در آستانه تهدید
در مطالعات سالهای 1341 بخشی از دشت قزوین به عنوان شوره زار مرکز تلقی شد و خروجی آن بسیار شور گزارش شد به طوری که شوری آب منطقه شوره زار هفت برابر خلیج فارس و10 برابر دریای مازندران اعلام شده بود.
این منطقه که در محدوده شهرستانهای آبیک و بوئین زهرا قرار دارد از نظر زیست محیطی در ردیف مراکز منحصر به فرد تلقی می شود که محدوده آن حدود 60 هزار هکتار برآورد شده است.
کارشناسان میزان ذخائر آبخوان دشت قزوین را 18 میلیارد مترمکعب برآورد کرده اند که میزان برداشت بی رویه وافزون بر میزان سهمیه تعیین شده، حفر چاههای غیرمجاز، خشکسالی و گسترش شوره زار موجب شده است این دشت با خطر کم آبی و گسترش شوره زاری در سالهای آینده روبرو شود.
میزان کسری ذخیره مخازن آب در دشت قزوین در طول 37 سال اخیر بیش از دو میلیارد مترمکعب اعلام شده است که با میانگین 58 میلیون متر مکعب در سال حجم قابل توجهی است که در سالهای اخیر هم این روند ادامه یافته است.
دشت قزوین علیرغم داشتن ظاهری آباد و زرخیز بودن از سال 1345 در ردیف دشتهای ممنوعه بشمار می رفته و هم اکنون نیز در زمره دشتهای ممنوعه بحرانی قرار دارد که در صورت بی توجهی به آینده آن و عدم اجرای طرحهای زیربنایی آبخیزداری، زهکشی، تامین منابع آبی جدید و کنترل برداشت بی رویه می تواند در آینده نه چندان دور موجب بروز پیامدهای ناگوار و جبران ناپذیری در بخش کشاورزی شود.
دشت قزوین علیرغم داشتن ظاهری آباد و زرخیز بودن از سال 1345 در ردیف دشتهای ممنوعه بشمار می رفته و هم اکنون نیز در زمره دشتهای ممنوعه بحرانی قرار دارد که در صورت بی توجهی به آینده آن و عدم اجرای طرحهای زیربنایی آبخیزداری، زهکشی، تامین منابع آبی جدید و کنترل برداشت بی رویه می تواند در آینده نه چندان دور موجب بروز پیامدهای ناگوار و جبران ناپذیری در بخش کشاورزی شود.
در طول سالهای اخیر با تلاش کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی یکی از طرح های ملی و مهم در دشت قزوین درحال اجراست تا ضمن جلوگیری از گسترش محدوده شوره زاری در این دشت به احیاء اراضی، صیانت از اکوسیستم منطقه هم کمک شود.
گزارش ها حاکی از آن است که در طول 40 سال گذشته کاهش سطح آبهای زیرزمینی در مناطقی مانند دانسفهان و اسفرورین تا 20 متر و در منطقه بوئین زهرا در استان قزوین تا میزان 40 متر هم کاهش یافته که این امر به افزایش شوری آب و گسترش اراضی شور منجر می شود که نگران کننده است.
گسترش شوره زاری در دشت قزوین
گسترش منطقه شوره زار در دشت قزوین در چند سال اخیر موجب شده تا مساحت زمینهای کم شور در دشت قزوین کاهش یافته و درعوض محدوده شوره زاری در حال گسترش در تمامی منطقه باشد.
در همین راستا طرح ملی و مهم زهکشی شوره زار مرکزی دشت قزوین با هدف جلوگیری از پیشروی شوری خاک، خارج کردن شورابه های اراضی بالادست دشت قزوین و شیرین سازی تدریجی اراضی به اجرا درآمده است.
به منظور آشنایی با این طرح عازم اراضی حاشیه شوره زار مرکزی دشت در فاصله 50 کیلومتری شهر قزوین شدیم.
در این بازدید محمدحسین عطایی مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص اهداف این طرح گفت: طرح زهکشی شوره زار مرکزی دشت قزوین از طرح های ملی است که در سفر اول رئیس جمهور به استان مصوب شد و امروز در حال اتمام آن در استان هستیم.
وی افزود: این طرح بزرگ با 12 میلیارد تومان اعتبار در حال اجراست که مطالعات تکمیلی آن از سال 87 آغاز شد که تاکنون بیش از دو میلیارد و500 میلیون تومان از اعتبارات اختصاص یافته هزینه شده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین در ادامه تصریح کرد: مهمترین هدف از اجرای این طرح جلوگیری از پیشروی منطقه شوره زار در دشت قزوین و حفظ محیط زیست و نجات این منطقه مهم از کویر شدن است که در بخشهای مختلف طرح پرورش آرتمیا( غذای ماهی و میگو)، توسعه امکانات مورد نیاز برای پرورش گیاهانی مانند گز، تاغ، آکاسیا، اکالیپتوس و بررسی استخراج ترکیبات معدنی مانند کربنات سدیم هم پیش بینی شده است که امیدواریم اجرایی شود.
طرح زهکشی در 30 کیلومتر از دشت قزوین
برای تکمیل گزارش با حضور در منطقه شوره زار دشت قزوین با مشاور طرح مجتبی اکرم گفتگو کردیم.
اکرم در خصوص اهمیت اجرای این طرح در گفتگو با خبرنگار مهر در قزوین اظهارداشت: طرح زهکشی شوره زار مرکزی به طول 30 کیلومتر و عرض دو متر با شیب قائم و افقی با تعداد هشت سازه تقاطعی ساخته شده و 99 حلقه چاهک کشاورزی در 9 راستا در مسیر طرح حفر شده و درحال پایش قرار دارد که روان شدن آب شور در مسیر موفقیت طرح را ممکن کرده است.
این کارشناس افزود: با اجرای این طرح مهم پیشروی شوره زار در دشت قزوین که می تواند آینده آبی و کشاورزی استان را با خطر جدی مواجه سازد کنترل می شود و با کاشت گونه های گیاهی در آینده هم می توان از این مناطق بهره اقتصادی برد.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه شوری به دلیل کاهش تغذیه و افزایش تخلیه نه تنها در داخل شوره زار بلکه در تمام دشت در حال افزایش است و نمک تجمع یافته در اثر نبود سر ریز سطحی یا زیرزمینی از منطقه خارج نمی شود و در خاک جمع می شود که این امر موجب شده با از دست رفتن نسبی تجدیدپذیری دشت قزوین ضرورت کاستن از شدت این آثار نامطلوب با تغذیه دشت و کاهش میزان تخلیه دوچندان شود که با این طرح اجازه نمی دهیم هیچ آب شیرینی از دشت خارج شود و در کنار آن امکان تخلیه شورابه های غلیظ در منطقه فراهم می شود.
طرح زهکشی دشت قزوین در کشور الگو می شود
این کارشناس تصریح کرد: هرگونه اقدام اصلاحی باید تدریجی و همراه با عملکرد و پایش باشد از این رو ارائه یک طرح کلی و جامع ممکن است نه تنها کارساز نباشد بلکه مشکلات ناشناخته ای را هم به این زیستگاه طبیعی تحمیل کند لذا باید پذیرفت این طرح راه حل کلاسیک ندارد و باید بسیار محتاطانه اجرا شود.
وی افزود: هر گونه اقدام اصلاحی باید از حاشیه شور شروع و بتدریج به سمت هسته شوره زار پیش برود تا باتلاق ناحیه نیز خشک نشود و در نهایت انتهای زهکش های شبکه آبیاری دشت قزوین به زهکشی بزرگتر وصل شود تا از آن در آبیاری گیاهان مثمر و غیر مثمر هم استفاده شود.
اکرم تصریح کرد: این طرح در صورت موفقیت کامل در اجرا به عنوان الگویی برای مناطق کویری ایران مطرح خواهد شد که امیدواریم در مناطقی مانند کاشان، یزد، اصفهان، گرمسار و دامغان هم اجرایی شود.
وی گفت: امیدواریم با اجرای اینگونه طرحهای مهم و اصولی در مناطق مختلف ایران از گسترش شوره زار و کویر شدن مناطقی که آسیب های جدی به محیط زیست خواهد زد جلوگیری شود.
استان قزوین در زمینه کشاورزی، تولید دام وطیور دررتبه استان های مهم کشور قراردارد و با داشتن 456 هزار هکتار اراضی کشاورزری در حالیکه تنها یک درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده حدود 3.4 درصد محصولات کشاورزی کشور را تامین می کند.
دشت قزوین که به دلیل موقعیت جغرافیایی، خاک و آب مناسب به عنوان پایلوت کشاورزی مدرن در کشور انتخاب شده به عنوان یکی از مراکز تامین محصولات باغی و کشاورزی کشور محسوب می شود و با در نظر گرفتن نقش آن در چرخه تامین مواد غذایی صیانت از اراضی آن وظیفه ای ملی و استراتژیک است که با همکاری همه دستگاهها باید محقق شود.
اجرای طرح زهکشی اراضی شوره زار مرکزی دشت قزوین گام ارشمندی است در صیانت از آب و خاک و منابع خدادادی و تضمین آینده کشاورزی استان قزوین که انتظار می رود با تحقق کامل آن و موفقیت در اجرا موجب توسعه و عمران منطقه شود.