به گزارش خبرنگار مهر، اخیرا اقدامات و مواضع سفیر انگلیس در ایران به شدت خشم دولتمردان، نمایندگان و افکار عمومی ایران را برانگیخته است به شکلی که موضوع خروج سفیر انگلیس از وضعیت مطلوب برای فعالیت دیپلماتیک و تبدیل وی به عنوان عنصر نامطلوب مورد درخواست قرار گرفته است.
وظایف یک مأمور دیپلماتیک
وظایف مأموریت دیپلماتیک از قرن‌ها پیش مورد قبول کشورها قرار گرفته و اصول آن در کنوانسیون وین 1961 درباره روابط دیپلماتیک تعریف شده است. این وظایف عبارتند از:
1. نمایندگی دولت فرستنده در نزد دولت پذیرنده
2. حفظ منافع دولت فرستنده و اتباع آن در دولت پذیرنده تا حدودی که در حقوق بین‌الملل مورد قبول است.
3. مذاکره با حکومت دولت پذیرنده.
4. استحضار از اوضاع و سیر وقایع در دولت پذیرنده با استفاده از تمام وسایل مشروع و گزارش آن به دولت فرستنده.
5. بسط روابط دوستانه و توسعه روابط اقتصادی، فرهنگی و علمی بین دولت فرستنده و دولت پذیرنده
تبصره: انجام کلیه وظایف مربوط به یک مأموریت کنسولی توسط مأموریت دیپلماتیک.
طبق ماده 9 کنوانسیون وین درباره حقوق دیپلماتیک، دولت پذیرنده می‌تواند رییس یا هر یک از اعضای دیپلماتیک یا غیر دیپلماتیک مأموریت را به عنوان عنصر نامطلوب اعلان نموده و از دولت فرستنده بخواهد آنان را به کشور خود فرا بخواند.
بر اساس کنوانسیون وین خاتمه مأموریت دیپلماتیک ممکن است به دلایلی از جمله قطع روابط دیپلماتیک، پایان مدت مأموریت رییس یا عضو دیپلماتیک، انتقال مامور دیپلماتیک به کشور دیگر، بازنشستگی مامور دیپلماتیک، احکام مامور دیپلماتیک از جانب دولت فرستنده و عدم رضایت دولت پذیرنده از مامور دیپلماتیک و درخواست احضار وی و یا اعلام وی به عنوان عنصر نامطلوب، قطع روابط دیپلماتیک ممکن است به علت بروز جنگ و یا بروز اختلافات عمده بین دو کشور باشد.
بر اساس بند (d) در این کنوانسیون خاتمه ماموریت های اعضاء هیات دیپلماتیک دولت پذیرنده می تواند بنا به ملاحظات عملی یا سیاسی و با اطلاع قبلی به دولت پذیرنده ، به ماموریت اعضاء هیات دیپلماتیک خاتمه دهد. دولت پذیرنده می تواند بر اساس ماده 9 کنوانسیون وین و بدین شرح عمل نماید: دولت پذیرنده می تواند در هر زمان و بدون نیاز به توضیح در مورد تصمیمش ، به دولت فرستنده اعلام نماید که رئیس ماموریت و یا هر یک از اعضای هیات دیپلماتیک را عنصر نامطلوب و یا غیر قابل پذبرش تشخیص می دهد. شخص ممکن است حتی پیش از ورود به قلمرو کشور پذیرنده ، عنصر نامطلوب یا غیر قابل پذیرش اعلام شود.
همچنین بر اساس بندی دیگر از این کنوانسیون دولت پذیرنده می تواند مصونیت از محاکم کیفری را برای رئیس یا اعضای هیئت نمایندگی اعلام کند که در این باره پاراگراف اول ماده 31 کنوانسیون وین اشعار می دارد که یک نماینده دیپلماتیک از حوزه صلاحیت کیفری کشور پذیرنده مصون است.این موضوع مدت ها جنبه ی عرفی داشته است.یک نماینده ی دیپلماتیک متهم به نقض جدی یا مداوم حقوق کشور میزبان را می توان عنصر نامطلوب اعلام نمود.
اعلام فرد به عنوان عنصر نامطلوب persona non grata
به طور معمول رییس و کلیه اعضای هیات‌های دیپلماتیک عنصر مطلوب یا (Persona Grata) می‌باشند و هر دولتی می تواند رییس یا عضو یک نمایندگی را به عنوان عنصر نامطلوب اعلان کند در این خصوص دولت پذیرنده الزامی ندارد که دلایل خود را مبنی بر عنصر نامطلوب اعلان کردن رییس یا عضو نمایندگی توضیح دهد در این گونه موارد دولت فرستنده نسبت به فراخواندن فرد مذکور اقدام می‌نماید.
چنانچه دولتی در موعد تعیین شده نسبت به فراخواندن عضو یاد شده اقدام ننماید مصونیت فرد مذکور لغو و از کشور پذیرنده اخراج می‌شود.
اعلان یک فرد به عنوان عنصر نامطلوب می‌تواند قبل و یا بعد از ورود شخص به کشور پذیرنده باشد و اعضای اداری و یا فنی را نیز شامل می‌شود. در هیچ یک از موارد فوق دولت پذیرنده ملزم به دادن توضیح نیست.
به طور اعم دولت ها در موارد ذیل فرد یا افرادی را به عنوان عنصر نامطلوب اعلان می‌کنند:
1) اقدامات بر خلاف شئونات دیپلماتیک.
2) اقداماتی که به صورت عمل متقابل و در برابر اخراج یک عضو دیپلماتیک یا غیر دیپلماتیک خود اتخاذ می‌کنند
- درمورد اول این اقدامات می‌تواند شامل نقطه ضعف های شخصی نظیر رفتارهای اجتماعی نامطلوب و یا نادیده گرفتن مقررات و یا اقدام علیه امنیت و منافع کشور پذیرنده و مغایر با شؤونات دیپلماتیک باشد.
- در مورد دوم اعلان فرد به عنوان عنصر نامطلوب می‌تواند به عنوان عملی متقابل در قبال اعلان یک عضو دیپلماتیک و یا اداری و یا فنی کشور پذیرنده در کشور فرستنده باشد، در مورد اخیر این امر مغایر با روح روابط بین‌المللی می‌باشد و موارد آن نادر می‌باشد.
به طور اصولی اعلان یک عضو دیپلماتیک به عنوان عنصر نامطلوب در مواردی بصورت علنی اعلان می‌گردد که تنش هیی در روابط دو کشور وجود داشته باشد و رفتارغیر دیپلماتیک یک عضو دیپلماتیک و یا غیردیپلماتیک یک نمایندگی به این روند شدت بخشیده و به چنین عکس‌العملی منجر شده باشد.
1) اقدامات بر خلاف شئونات دیپلماتیک.
2) اقداماتی که به صورت عمل متقابل و در برابر اخراج یک عضو دیپلماتیک یا غیر دیپلماتیک خود اتخاذ می‌کنند
- درمورد اول این اقدامات می‌تواند شامل نقطه ضعف های شخصی نظیر رفتارهای اجتماعی نامطلوب و یا نادیده گرفتن مقررات و یا اقدام علیه امنیت و منافع کشور پذیرنده و مغایر با شؤونات دیپلماتیک باشد.
- در مورد دوم اعلان فرد به عنوان عنصر نامطلوب می‌تواند به عنوان عملی متقابل در قبال اعلان یک عضو دیپلماتیک و یا اداری و یا فنی کشور پذیرنده در کشور فرستنده باشد، در مورد اخیر این امر مغایر با روح روابط بین‌المللی می‌باشد و موارد آن نادر می‌باشد.
به طور اصولی اعلان یک عضو دیپلماتیک به عنوان عنصر نامطلوب در مواردی بصورت علنی اعلان می‌گردد که تنش هیی در روابط دو کشور وجود داشته باشد و رفتارغیر دیپلماتیک یک عضو دیپلماتیک و یا غیردیپلماتیک یک نمایندگی به این روند شدت بخشیده و به چنین عکس‌العملی منجر شده باشد.
- درصورت عادی بودن روابط بین دو کشور چنانچه رفتار مغایر با شیونات دیپلماتیک از یک عضو نمایندگی سر بزند معمولاً بدون سر و صدا و انعکاس موضوع در رسانه های گروهی از رییس نمایندگی خواسته می شود که از دولت متبوع خود بخواهد که عضو خاطی را فرا خواند و در اینگونه موارد بطور محرمانه به نمایندگی مربوطه حتی اطلاع می دهند که رفتار مغایر با شیونات دیپلماتیک چه بوده است؟
- این عکس‌العمل می‌تواند در قبال تخلفات مکرر مقررات رانندگی، اعمال غیر اخلاقی، توهین به مامورین دولتی، سوء رفتار با همسایگان، سرقت، عدم پرداخت مال الاجاره، خسارت وارد نمودن به اشخاص ثالث و یا مسایلی از این قبیل باشد، با توجه به اینکه این گونه اعمال ناشی از اقدامات و رفتار فردی یک دیپلمات است، قاعدتاٌ با فراخواندن دیپلمات خاطی مساله خاتمه یافته تلقی می شود وقضیه جنبه سیاسی پیدا نمی کند ومعمولاً دولت فرستنده نیزدرقبال دیپلمات خاطی موضع سختی را اتخاذ می‌نماید.
- ولی چنانچه اقدامات فرد مغایر با منافع ملی بوده وامنیت کشور پذیرنده را دچار مخاطره کند وازاین اقدام تحت عنوان جاسوسی یاد شود و یا اعمالی را بر علیه پناهندگان و معارضان کشور فرستنده در گشور پذیرنده انجام دهد معمولاً دولت ها در قبال به خطر افتادن امنیت ومنافع ملی خود و یا نادیده انگاشتن حقوق پناهندگان بسیارحساس هستند وفرد مورد نظر را به عنوان عنصر نامطلوب اعلان و چنانچه در مهلت مقرر از کشور پذیرنده خارج نشود از وی سلب مصونیت نموده و وی را از کشور اخراج می‌کنند. در یک چنین وضعیتی کشور فرستنده دیپلمات نیز برای اینکه وانمود نماید اعمال و رفتار دیپلمات مربوطه مغایر با شیونات دیپلماتیک نبوده و مستحق عنوان عنصر نامطلوب نیست، به طور متقابل یک عضو دیپلماتیک کشور پذیرنده را در خاک خود به عنوان عنصر نامطلوب اعلان می‌کنند.
- چنانچه کشور فرستنده مطمئن باشد که دیپلمات اعزامی مرتکب چنین عملی نشده است ممکن است عکس‌العمل شدیدتری نشان داده و در مقابل اخراج یک نفر تعداد بیشتری از دیپلمات های کشور پذیرنده را از خاک خود اخراج نماید.
- این رویدادها در دوره جنگ سرد بین بلوک شرق و غرب هر چند گاه اتفاق می‌افتاد و در هر بار عکس‌العمل طرفین نسبت به اتهامات جاسوسی، اخراج یک یا چند نفر از اعضای دیپلماتیک یکدیگر بود.
در مواردی حتی مشاهده شده است اعمال جاسوسی بین کشورهای هم پیمان و دوست نیز اتفاق افتاده است، کما اینکه در دوره ریاست جمهوری کلینتون یک دیپلمات اسرییلی به اتهام اعمال جاسوسی از این کشور اخراج گردید.
- درهر صورت دولت ها این حق را دارند که رییس مأموریت و یا عضو یک مأموریت دیپلماتیک را در هر شرایطی به عنوان عنصر نامطلوب و غیر قابل قبول اعلام و از آنان بخواهند که ظرف مدت معینی و یا حتی ظرف 24 ساعت خاک آن کشور را ترک نمایند و این مهم می تواند حتی قبل از ورود یک دیپلمات به خاک آن کشور روی دهد.
- در صورتی که علت اعلام فرد به عنوان عنصر نامطلوب جاسوس، مداخله در امور داخلی آن کشور و اقدام علیه امنیت و یا اتهاماتی از این قبیل باشد معمولاً مهلت داده شده برای ترک کشور می تواند تا 24 ساعت کاهش یابد. ولی چنان چه علت امر ضعف های شخصی و اتهاماتی غیر از موارد فوق باشد این مدت می‌تواند بیشتر باشد.
- در صورتی که علت اعلام فرد به عنوان عنصر نامطلوب جاسوس، مداخله در امور داخلی آن کشور و اقدام علیه امنیت و یا اتهاماتی از این قبیل باشد معمولاً مهلت داده شده برای ترک کشور می تواند تا 24 ساعت کاهش یابد. ولی چنان چه علت امر ضعف های شخصی و اتهاماتی غیر از موارد فوق باشد این مدت می‌تواند بیشتر باشد.
- در این گونه موارد دولت ها فهرست دیپلمات‌هایی که تحت عنوان عنصر نامطلوب بخصوص در موارد مربوط به اتهامات جاسوسی و یا اقدام علیه امنیت اعلام می شوند نگهداری نموده و معمولاً از پذیرش آنان به عنوان دیپلمات خودداری می‌نمایند ولی چنین بنظر می‌رسد قاعدتا فهرست افرادی که به عنوان عمل متقابل از کشور مقابل اخراج می شوند نباید مشمول این امر قرار گیرند.
اما شرح حال سیمون گس "سفیر کبیر بریتانیا" در ایران!
سفیرانگلیس مدت محدودی است که درایران کار خود را آغاز کرده و درهمین مدت اندک آنقدر درانجام ماموریت های دیپلماتیک مطرح در کنوانسیون وین ضعف داشته که بارها از سوی نمایندگان مجلس و وزارت امور خارجه مورد اعتراض قرار گرفته و حتی چند مرتبه کار به احضار وی رسیده که در یک مورد اخیر این احضار رسانه ای شده است.
وی دو هفته پیش مقاله ای مداخله جویانه و گستاخانه علیه ایران نوشت و در کمال وقاحت این مقاله را بر روی سایت سفارت انگلیس در تهران قرار داد و دراین مقاله ضمن حمایت رسمی از یک عنصر زندانی در ایران، کشور محل ماموریت خود را به عنوان ناقض حقوق بشر معرفی کرد!
حال سوال از آقای گس این است که اگر به واقع معتقد است ایران ناقض حقوق بشر است چرا پیش از اینکه ایران حقوق وی را نقض کند و وی را به عنوان عنضر نا مطلوب از کشور خارج نماید به درخواست خود محل ماموریتش را تغییر نمی دهد و به یک کشور خوش آب و هوا تر و آزاد تر برود؟!
"گس" گویا ماموریت های دیپلماتیک خود را فراموش کرده و به جای تقویت روابط، تلطیف مناسبات و تعمیق همکاری ها مرتب بر طبل تنش آفرینی بین روابط دو کشور می کوبد و عجیب است دولت انگلیس سفیر خود را به خاطر برهم زدن روابط این کشور با کشور پذیرنده فرا نمی خواند و جا دارد چنین سفیری با چنین عملکرد و سابقه ای به جای اعزام به ماموریت، بازنشسته و خانه نشین شود و یا پستش از وزارت خارجه انگلیس به وزارت دفاع این کشور منتقل شود چرا که شاخ و شانه کشیدن معمولا شان نظامیان است نه دیپلمات ها!
باید گفت سفیر انگلیس تا کنون چند مرتبه از سوی رئیس و اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس و به عنوان عنصر نا مطلوب معرفی شده و سخنگوی وزارت خارجه نیز هفته پیش به صورت صریح به دولت انگلیس به خاطر رفتار سفیرش هشدار داد و این در حالی است که پیشتر مهمانپرست با اعلام احضار سفیر انگلیس خبر داده بود که ماموریت های سفیر به گس تفهیم شده است .
براین اساس به نظر می رسد بعد ازادامه موضع گیری های ضد ایرانی گس، سخنگوی وزارت خارجه انگلیس واقدام اخیر ملکه انگلیس در اعطای نشان تقدیر به گس بعد از اقدامات وی زمان آن فرا رسیده که ایران از حق مصرح خود برای اعلام این سفیر نا بخرد به عنوان عنصر نامطلوب استفاده کرده و حداقل به اعتراضات مردم و افکار عمومی به نوعی پاسخ دهد شاید دولت انگلیس در معرفی سفیر جدید به ایران ملاحظات بیشتری را به کار گیرد و یا حداقل فرد توجیه تری را عازم ایران نماید.
موضوع قطع روابط ایران و انگلیس
دراین رابطه باید اشاره داشت که روابط ایران و انگلیس بعد از پیروزی انقلاب به سردی گرایید تا اینکه در جریان انتشار کتاب آیات شیطانی، مجلس ایران قطع روابط با این کشور را به تصویب رساند واین قطعی روابط تا سال1371 ادامه داشت و روابط سیاسی دو کشور نیز تا سال 1378 در سطح کاردار باقی ماند.
در این شرایط و بعد از اقدامات انگلیس علیه ایران به خصوص در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 88 مجلس بار دیگر موضوع قطع روابط با انگلیس را مطرح کرده است که به نظر می رسد اخراج گس از ایران بتواند تا حدودی موضوع قطع روابط با انگلیس را تعدیل کند.