به گزارش خبرنگار مهر، آیین رونمایی از "نظریه ابتناء" ظهر امروز یکشنبه 19 دیماه با حضور دکتر داوری اردکانی و تنی چند از پژوهشگران حوزه فلسفه درپژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در ابتدای این مراسم دکتر سید علیرضا واسعی به تشریح فعالیتهای دبیرخانه "هیأت حمایت از کرسیهای نظریه پردازی ، نقد و مناظره" پرداخت و گفت: نظریه‌پردازی یا نظریه سازی محصول دو سده اخیر و جزو محصولات برجسته علوم تجربی است از آن زمان که علوم طبیعی به عنوان تنها راه رسیدن به مجهولات مورد توجه علما قرار گرفت و کوشیدند جهان طبیعت و هستی را به منزله مسئله ای ببینند بحث قانونمندی طبیعت مد نظر قرار گرفت و تا کنون نظریه پردازی جایگاه بسیار عظیمی یافت.
دبیر هیأت حمایت از کرسیهای نظریه پردازی با طرح این سؤال که آیا علوم انسانی علم است یا خیر؟ تأکید کرد: زمانی طولانی از آن دوره گذشت تا اینکه دانشمندانی نشان دادند که علوم انسانی علم است. امروزه برای افراد و متفکران این مقوله جا افتاده که نظریه پردازی در حوزه علوم انسانی امری ممکن است.
واسعی افزود: در جامعه ما و میان متفکران جامعه اسلامی ایران کسانی بودند که مدعی نظریه ای بودند اما اینکه آیا آنچه به آن رسیدند نظریه است یا خیر نیازمند سازکاری برای اعتبارسنجی بود که "هیأت حمایت از کرسیهای نظریه پردازی" تابع فرمان مقام معظم رهبری توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت.
وی با رد نقدهایی که بر تشکیل این هیأت وارد می شود گفت: این هیأت اصلا در مقام این نیست که نظریه پردازی بپرورد یا نظریه ای را تولید کند بلکه هدف آن ارائه سازکاری برای اعتبارسنجی مدعیاتی که در عرصه علوم انسانی عرضه می شود.
وی نظریه اخیر حجت الاسلام رشاد با عنوان"نظریه ابتناء" را یکی از نظریه هایی خواند که پس از گذراندن مراحل بسیار سخت توسط شورای داوری و کمیته نقد توانست نظریه خود را به ناقدان و شورای داوران بقبولاند و گفت: این شورا پس از شنیدن کلیه نقدها و نظریاتی که در اطراف آن وجود داشت و دفاعیات صاحب نظر محترم آن را به عنوان یک نظریه شناسایی کرد و در جشنواره فارابی سال 88 از این نظریه تقدیر شد.
دکتر واسعی با اشاره به نظریه هایی که تاکنون در هیأت حمایت از کرسیهای نظریه پردازی به آن پرداخته شده است گفت: تا کنون 15 اجلاسیه موفق ثبت شده است که 7 نظریه و 7 نوع آوری و یک نقد بوده است که امیدواریم آن را به صورت کتاب منتشر کند.
دکتر آیت اللهی: نقد مداوم و جریان مدام حضور نظریه در ذهن اندیشمندان علت مبقی نظریه است
دکتر حمیدرضا آیت اللهی نیز در ادامه ضمن تقدیر از تلاش حجت الاسلام رشاد در حوزه معرفت دین به تشریح نظرات خود در حوزه نظریه پردازی پرداخت و گفت: مسأله نظریه و نظریه پردازی در افقهای دانش قرار دارد جایی است که کسی جلوتر از آن نرفته است. در نظریه پردازی ملاکی فوق ملاک نظریه نمی توان داشت. مکانیزم ارزیابی نظریات مکانیزمهای متفاوتی دارند.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: اگر نظریه ای گفته شد معلوم نیست خوب باشد بلکه می تواند با یک ارزیابی دیگر بسیار بد باشد؛ فویر باخ می گوید "خدا فرافکنی آرزوهای انسانی است" خیلی بی ربط است ولی نظریه است. بنابراین ارزیابی خوب و بدی نظریه باید با ارزیابی نظریه جدا کرد.
وی تصریح کرد: یکی از چیزیهایی که در نظریه شدن اثر دارد این است که یک جریان طبیعی آن را به عنوان یک نظریه بپذیرد که این جریان طبیعی می تواند دامنه اندیشمندان یا فضای اجرایی و... باشد. فرایند پذیرفتن یک نظریه یک فرایند جانبی است و آن اینکه برخی از نظریه ها در دوران خود یا بعد از خود نظریه می شوند و یا بعد از پنجاه سال شروع به نظریه شدن می کنند.
دکتر آیت اللهی با بیان اینکه هر نظریه یک دوران رشد و افول دارد، تأکید کرد: نظریه ها می توانند در معرض حیات، مرگ و ضعف قرار داشته باشد اما آنچه نظریه را در معرض حیات قرار می دهد نقد مداوم است.
وی هنر نظریه را در ابلاغ و فراگیری دانست و گفت: یکی از کارهایی که غرب در امپریالیسم علمی اش انجام می دهد این است که یک نظریه را به گونه ای جلوه می دهد که در همه جوامع حضور پیدا کند.
وی با بیان اینکه نظریه باید در معرض دید و گفتگو قرار گیرد، افزود: شیوع نظریه در به وجود آمدن نظریه نقش ذاتی دارد. اگر نظریه ارائه شود اما نتواند شیوع پیدا کند، ناموفق است.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در عین تجلیل از حجت الاسلام رشاد به پاس 10 سال تلاش فکری در ارائه "نظریه ابتناء" گلایه هایی را نیز بیان کرد و گفت: هنوز احساس می کنم که این نظریه نمی تواند ارتباط با مخاطبان برقرار کند که این اشکال به نثر زیبا و در عین حال سنگین و پیچیده ایشان بر می گردد. نکته دیگر برخی از مسائل تصوری اولیه صاحب نظریه مشخص نیست. مبادی خمسه که ایشان بیان می کنند در نظر ایشان چیست؟ ای کاش کل هسته اصلی مسئله بازتر می شد. اینکه هسته اصلی نظریه چیست و مسائل دیگر کنار آن مطرح می شد تا ارتباط هر کدام از این مسائل با هسته مرکزی مشخص می شد.
حجت الاسلام قائمی نیا:مقبولیت با صدق یک نظریه متفاوت است
حجت الاسلام دکتر علیرضا قائمی نیا نیز در این مراسم به منشأ "تکوین نظریه ابتناء" اشاره کرد و گفت: هر نظریه ای در یک بافت و سیاق اجتماعی پیدا می شود و یک ضرورتهایی هر نظریه پرداز را به سمت طرح یک نظریه پیش می برد.
عضو شواری داوری "نظریه ابتناء" مقوله معرفت دینی را یکی از دشوارترین مقولات خواند و افزود: این دشواری به عوامل مختلفی چون بینارشته ای بودن معرفت دینی، گوناگونی حوزه ها، پیچیدگی موضوع معرفت دینی و کتاب و سنت در حوزه معرفت دینی در اسلام بر می گردد.
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تشریح ویژگی های نظریه پرداخت و گفت: مقبولیت با صدق نظریه یکی نیست و ممکن است عوامل سیاسی، اجتماعی و... بر مقبولیت یک نظریه مؤثر باشد اما صدق نظریه زمانبر و فرایند خاص خود را دارد.
دکتر قائمی نیا افزود: یک تفاوت میان جهان غرب با کشورهایی چون ایران وجود دارد و آن این است که علم در غرب نهادینه شده است و مؤسساتی در آنجا ایجاد شده که از نظریه ها و تولید علم پشتیبانی می کند. نبود این نهادهای حمایتی یکی از علل عدم تداوم انقلابهای علمی در جهان اسلام است لذا آرا افرادی چون ابوریحان بیرونی، این خلدون و... در کتابها باقی ماند و اگر ایده هایی هم در کشورهایی چون کشورما بحث می شود جنبه های سیاسی یا اجتماعی بیشتری نسبت به جنبه علمی داشته است.
وی علم را زاییده نقد و پیگری خواند و گفت: نظریه محصول کار هزاران انسان است که نهایتا یک جا به ثمر می رسد.
وی با اشاره به نظریه ابتناء تأکید کرد: جناب حجت الاسلام رشاد این نظریه را پایان نمی دانند بلکه آغاز کار می دانند. مهمترین ویژگی نظریه های علمی این است که هم روی به گذشته و هم روی به آینده دارند و اتفاقات یک حوزه معرفتی را پیش بینی می کنند. هیچ نظریه ای هم به صورت کامل و بسته بندی شده در اختیار دیگران قرار نگرفته بلکه در طول زمان کامل تر شده است و در طول زمان علم و نظریات استحکام پیدا می کند.
دکتر کلباسی: تئوری میوه سلوک ذهنی است
دکتر حسین کلباسی اشتری نیز در این نشست با قدردانی از تلاش فکری حجت الاسلام رشاد با استناد به آیاتی از قرآن بر اهمیت نظر تأکید کرد و گفت: برای پدید آمدن نظریه مؤدات و تمهیداتی لازم است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی با طرح این سؤال که علم محصول نظریه است یا بالعکس؟ گفت: اگرچه نظریه در خلأ پدید نمی آید اما صورت انفعالی داشتن خلاف طبع و عقل است.
وی به واژه تئوری اشاره کرد و گفت: در زمان قدمای فلاسفه میان نظر و عمل تلازم وجود داشت و عمل به پشتوانه نظر پدید می آمد. لفظ تئوری ملاحظه صرف ذهنی نیست بلکه تئوری نقطه والای سیروریت عقل است. واژه حکمت عملی یکی دیگر از لغات مورد تأکید است که من آن را بصیرت تعریف کردم. بصیرت بالاتر از معرفت است چون توأم با عمل است.
دکتر کلباسی به جدا شدن نظر از ساحت عمل دراین دوران اشاره کرد و گفت:معرفت شناسی زمانی ظهور کرد که وحدت عمل و نظر جای خود را به کثرت هستی شناسی داد.
وی در ادامه با اشاره به تلاش حجت الاسلام رشاد در ارائه این نظریه، تنقیح موضوع و تکون معرفت دینی، ارائه پاسخی مستدل به نقدها، تفزیع فروع، استقساء را از جمله امتیازات نظریه ابتناء برشمرد و گفت: یکی از نقدها به ذائقه اصولی جناب آقای رشاد وارد شده و گفته می شود صبغه اصولی بر آراء ایشان سایه دارد، و این به نظر من حسن است نه عیب. یکی از مسائلی که مورد غفلت قرار می گیرد ظرفیتهای علم اصول ماست که به پاسخگویی به شبهات ورود پیدا کرده است.
حجت الاسلام رشاد: دانش اصول منطق فهم شریعت است
در پایان این نشست حجت الاسلام رشاد نیز با تشریح چگونگی شکل گیری نظریه ابتناء از 12 سال پیش تصریح کرد: حاصل مطالعات ده ساله اینک در قالب چهار دانشواره با عنوان فلسفه دین(اسلامی)، فلسفه منطق فهم دین، منطق فهم دین و فلسفه معرفت دینی در شرف سامان یافتن است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: مسائلی از قبیل ماهیت معرفت دینی، عوامل معرفتی و غیرمعرفتی تأثیرگذار در پیدایش آن فرایند تکون معرفت دینی، سازوکار و فرایند تحول و تکامل معرفت دینی، ارزش معرفت شناختی آن و... از جمله مباحث اصلی فلسفه معرفت دینی است.
وی دغدغه اصلی خود را ناظر به اصول دانست و گفت: دانش اصول منطق فهم شریعت است و فقه حاصل فهم شریعت است.
حجت الاسلام رشاد تأکید کرد: نظریه ابتناء از سویی چونان چارچوب نظری برای منطق فهم دین پیشنهادی قلمداد می شود و از سوی دیگر نظریه ای است در تبیین فرایند تکون و تطور معرفت دینی که طی سه جلسه و به مدت حدود 10 ساعت با حضور شورای داوری و کمیته ناقدان مورد نقد و ارزیابی قرار گرفت و به مثابه نظریه ای جدید در حوزه فلسفه معرفت دینی مورد تأیید قرار گرفت و اینک در قالب رساله ای مشتمل بر مقاله حاوی تبیین فشرده نظریه و متن مذاکرات جلسات مزبور از سوی دبیرخانه هیأت حمایت از کرسی ها منتشر شد.