به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، مردان نمکی که طی سالهای گذشته در محفظه های غیراستاندارد و مکان نامطلوب نگهداری می شدند با گزارش های خبرگزاری مهر در استان زنجان که بارها نسبت به تخریب این آثار ارزشمند به علت نگهداری نادرست، هشدار داده بود امروز با درایت و تدبیر مسئولان میراث فرهنگی استان در محفظه های مخصوص و استاندارد قرار گرفته است.
محفظه های استاندار جدید نگهداری مردان نمکی
امروز آوازه مردان نمکی استان زنجان در همه جهان پیچیده و این مردان امروز در عمارت ذوالفقاری در محفظه هایی که قرار بود روزی به محفظه های استاندارد تبدیل شوند منتظر بازدیدکنندگان هستند.
محفظه های سابق نگهداری مردان نمکی
مردان نمکی خسته از کار و خفته در معدن نمک در زمستان سال 1372 به هنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های منطقه چهره آباد روستای حمزه لو توسط معدن کاران از زیر خاک بیرون آمدند.
معدن کاران در آن روز با نیم تنه یک جسد مواجه شدند که به نظر قدیمی می رسید اما به نسبت سالم بود و تصورشان این بود که شاید دو سه سال قبل مرده باشد اما لوازم همراه جسد چیز دیگری می گفت.
این جسد که دارای ریش و موی بلند و حلقه گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود شامل یک ساق پا درون چکمه چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شی نقره‌ای، قلاب سنگ، قطعات طناب چرمی، سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خرد شده استخوان بود که گویای حرفهای بسیار بود.
جسد مزبور در اواسط یکی از همین تونلها که حدود 45 متر طول داشت، به دست آمد. سه جسد دیگر از جمله یک زن نیز چندی بعد در این ناحیه کشف شدند.
جسد مزبور در اواسط یکی از همین تونلها که حدود 45 متر طول داشت، به دست آمد. سه جسد دیگر از جمله یک زن نیز چندی بعد در این ناحیه کشف شدند.
باستان شناسان در مورد ظاهر این پیکر گفته‌اند احتمالا مرد نمکی از طبقه اشراف تات زبان و شاهزاده‌ها بوده است زیرا بر روی لباس او جواهرات و زیورآلاتی پیدا شده که مخصوص این طبقه بوده وآنها چنین فرضیه ای دارند که بر اساس آن این مرد یا در حال فرار به غار پناه برده یا در جنگی از میدان گریخته و به غار پناه آورده و آنجا فوت کرده و موریانه‌ها پیکرش را خورده‌اند.
با انجام آزمایشات سالیابی به روش کربن 14 که بر روی نمونه استخوانها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود 1700 سال ( اواخر اشکانی - اوایل ساسانی) برای مرد نمکی تعیین شد. آزمایشات DNA نشان داد که سن مرد نمکی هنگام مرگ حدود 37 سال و قد وی حدود 175 سانتی متر بوده است.
گروه خون مرد نمکی با آزمایشات انجام شده بر روی سلول‌های موی سر +B مشخص شد. همچنین با آزمایش سی تی اسکن و رادیولوژی مشخص شد که مرد نمکی در اثر سقوط ناگهانی درون یکی از گودالهای معدن نمک و وارد شدن ضربه بسیار شدید به ناحیه راست جمجمه و صورت جان باخته است.
مطالعات باستان شناختی بر روی مجموعه مرد نمکی نشان داد که به علت آرایش خاص موهای بلند سر و صورت، وجود گوشواره طلا در گوش چپ، چکمه چرمی با ساخت و دوخت بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نوع و بافت تکنیکی پارچه لباس و به دست آمدن شئ نقره‌ای همراه با متوفی، فرد مزبور یک کارگر ساده معدن نمک نبوده، بلکه فردی عالی رتبه و دارای پایگاه اجتماعی بالا بوده‌است اما علت حضور، سقوط و مرگ وی در معدن نمک چهرآباد همچنان در پرده راز و ابهام باقی مانده‌است.
در مجموع شش مرد نمکی که البته یکی از آنان زن است از این معدن کشف شده اما در حال حاضر اسکلت شماره 6 به علت شرایط سخت نگهداری پنج مرد نمکی دیگر همچنان در زیر خاک و نمک مدفون مانده است.
اکتشافات معدن نمک چهره‌آباد زنجان امروز از موضوعات مهم علمی جهان به شمار می‌رود و چندی پیش بر اساس تازه‌ترین یافته‌های علمی و دستاوردهای پژوهشی دانشگاه یورک انگلستان، همایشی در زنجان با حضور محققان انگلیسی و آلمانی و ایرانی برگزار و اهمیت مردان نمکی گوشزد شد.
بر این اساس در حدود 2300 سال پیش یعنی دوره هخامنشی، یکباره تونل‌های معدن ریزش کرد و مردان نمکی 3 و 4 و احتمالا 5 نفر کشته شدند. بعد از گذشت حدود 500 سال استخراج نمک در معدن ادامه می‌یابد و قسمت فوقانی تونل‌های ریزش کرده در دوره هخامنشی دوباره فرو می‌ریزد و مرد نمکی 1 و 2 در اواخر دوره اشکانی و اوایل ساسانی کشته می‌شوند.
تاکنون از شیوه‌های بهره‌برداری نمک در معدن چهره‌آباد در دوره هخامنشی مشخص شده است که معدن کاران برای رسیدن به لایه‌های نمک تونل‌های افقی و عمودی حفر می‌کردند و بعد از رسیدن به ذخایر نمک کار استخراج با استفاده از ابزارهای مخصوص معدن کاری مثل کلنگ و تیشه و قلم انجام می‌شده است.
چهار مرد نمکی هم اکنون در موزه رختشویخانه و یک مرد نمکی در موزه ملی ایران نگهداری می شود. موزه رختشویخانه در خیابان زینبیه، ساختمان ذوالفقاری واقع شده یا همان عمارت ذوالفقاری در مرکز شهر زنجان قرار دارد.
در حال حاضر به استثنای مومیایی نمکی شماره یک که در موزه ملی کشور نگهداری می شود بقیه اجساد و اشیای بدست آمده از معدن چهرآباد به صورت موقت در موزه رختشویخانه زنجان در شرایط مطلوب، تحت نظارت کارشناسان مربوط نگهداری می شوند.
پس از افتتاح موزه بزرگ باستان شناسی زنجان در عمارت ذوالفقاری مجموعه مکشوفه از چهر آباد به آنجا منتقل خواهد شد و در معرض تماشای عموم قرار خواهد گرفت.
نتیجه سالیابی کربن 14 بر روی نمونه های استخوانی و پارچه ای، قدمت مرد نمکی شماره اول را یک هزار و 700 سال قبل یعنی اوایل دوره ساسانی تعیین کرد و بررسی های بیشتر نشان داد که نیم تنه مکشوفه، مربوط به مرد میان سالی بوده که قبل از مرگ ضربه شدیدی بر سر و صورت او خورده است.
کشف اتفاقی مرد نمکی دو و مجموعه ای از اشیا موجب از سرگیری پژوهش های باستان شناختی در معدن نمک چهرآباد بعد از گذشت 11 سال گردید بنا بر این کاوش در معدن به منظور نجات بخشی آثار و بقایای باقی مانده ابتدا به سرپرستی امیر الهی و سپس ابوالفضل عالی در دی و بهمن سال 1383 انجام شد و فصل دوم کاوش نیز در پاییز 1384 ادامه یافت .
بقایای مرد نمکی سه همچون مرد نمکی دو به صورت اتفاقی و طی کار باطله برداری بولدوزر توسط معدن کاران در سال 1383 کشف شد که بدلیل کشف مومیایی توسط بولدوزر ، این جسد نیز به صورت متلاشی شده ، و تکه تکه یافت شد .
بقایای مومیایی شماره سه شامل: استخوان ، لباس ، و قسمتهایی از بافت نرم فردی بود که همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته شده بود .
مرد نمکی چهار سالم ترین و کاملترین مومیایی مکشوفه از معدن چهر آباد است . با وجود آسیب دیدگی به هنگام مرگ تقریبا بیشتر قسمتهای بدن سالم باقی مانده که شامل مجموعه استخوان ها و بافت نرم این مومیایی است که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملا خشک شده است .
جسد به هنگام کشف در وضعیت دمر قرار داشت . به شکلی که صورت و قسمت جلوی بدن روی خاک قرار گرفته بود . دستها از ناحیه آرنج خم شده دست چپ روی زمین و دست راست در حالت تقریبا مشت شده بود .
پای راست به صورت نیمه باز و پای دیگر جمع شده در زیر شکم قرار داشت . با وجود شکستگی جمجمه در چند قسمت دلیل مرگ براساس تحقیقات انجام یافته توسط دکتر شکوهی با عکسبرداری سی تی اسکن، فشار بر قفسه سینه و پارگی قلب در نتیجه ریزش تونلها و ریزش خاک و آوار روی وی بوده است .
براساس تحقیقات انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی ، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود 16 سال داشته و قد این مومیایی 170 تا 175 سانتی متر و بر گوشهایش حلقه هایی از جنس نقره دیده می شود .
موهای سر وی کوتاه و به رنگ خرمایی است که به همراه این جوان مومیایی شده اشیای جالب توجهی نیز کشف شد که از این اشیای کشف شده چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه ای او بسته شده و از اشیای دیگر نیز میتوان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد . همچنین ظنابهای گیاهی، یک مهره کوچک با لعاب آبی، یک پی سوز سالم دود زده ، 11 تکه سفال و ... نیز همراه این جسد یافت شده است.
به هر روی توجه بیش از پیش به این آثار مومیایی طبیعی یکی از ضروریات حفظ آثار تاریخی است که باید مورد توجه و نظر کارشناسان امر قرار گیرد.