بررسی علمی دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه و راهکارهای رفع معضل

وی با تاکید بر اینکه در این مطالعات حیات 200 هزار سال قبل این دریاچه مورد بررسی قرار گرفت، اظهار داشت: در این مطالعات داده هایی در زمینه های پوششهای گیاهی منطقه، اکوسیستم های طبیعی و جنگلها و تغییرات آن و همچنین چگونگی تغییرات هیدرولوژی و شیمیایی آب به دست آمد.
 

جمالی با اشاره به نتایج این مطالعات توضیح داد: این مطالعات نشان داد که نوسانات دریاچه و بازه ارتفاعی آن بسیار زیاد بوده است به گونه ای که در دوره هایی مانند عصر یخبندان سطح آب دریاچه دهها متر بالا آمده است. علایم آن این بوده است که جلبک هایی را در منطقه دریاچه ارومیه یافتیم که از نوع جلبکها آب لب شور بودند. این جلبک ها شوری آبی به میزان دریای خزر را تحمل می کنند.
 

وی با تاکید بر اینکه برای رسیدن غلظت نمکی این دریاچه به این میزان غلظت نمکی دریای خزر باید میزان آب آن بسیار زیاد باشد، ادامه داد: این امر نشان می دهد که در گذشته آب دریاچه بسیار بیشتر از امروز بوده است.
 

این محقق موسسه تحقیقات اکولوژی و تنوع زیستی مدیترانه مارسی فرانسه، دوره های کم آبی این دریاچه را مربوط به اواخر دوره عصر یخبندان در 22 تا 18 هزار سال قبل دانست و اضافه کرد: ولی به نظر می رسد که دریاچه هیچگاه کاملا خشک نشده است. یعنی حتی در 22 تا 18هزار سال پیش که سطح آب آن مانند سطح آب حوض سلطان در قم بوده است هرگز دریاچه رو به خشکی کامل نرفته است.
 

جمالی، فاجعه ای که در ماههای اخیر گریبانگیر این دریاچه شده است را نگران کننده توصیف کرد و گفت: به نظر من در منطقه خاورمیانه در چند 10 سال گذشته با خشکسالی مواجه بوده که دلیل آن تغییرات اقلیمی جهانی است ولی این امر را نمی توان توجیه کننده بحران این دریاچه و خشک شدن آن قلمداد  کرد.
 

بررسی دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه بر اساس مطالعات

دکتر جمالی مهمترین عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه را تاسیس سدهایی روی رودهای منتهی به دریاچه و استحصال آبهای زیر زمینی دانست و اضافه کرد: در بسیاری از حوزه های ایران مرکزی در دشتهای میانکوهی به دلیل خشکسالی های اخیر اقدام به استحصال آبهای زیر زمینی شده که در نهایت منجر به کاهش آبهای زیر زمینی شد.
 

وی با بیان اینکه آبهای زیر زمینی تامین کننده بخشی از آب دریاچه ها است، ادامه داد: از این رو استحصال بی رویه آبهای زیر زمینی و احداث سدهایی در این منطقه در خشک شدن دریاچه موثر بوده است.
 

پوشش گیاهی و جانوری دریاچه ارومیه در خطر انقراض

محقق موسسه تحقیقات اکولوژی و تنوع زیستی مدیترانه مارسی فرانسه با اشاره به اثرات خشک شدن دریاچه ارومیه روی پوششهای جانوری و گیاهی منطقه افزود: یکی از مهمترین ذخایر جانوری دریاچه ارومیه "آرتمیا" است که از لحاظ اقتصادی حائز اهمیت است. آرتمیا موجودی است که شوری بالایی را تحمل می کند. در دوره هایی که سطح آب دریاچه کم می شود جمعیت آرتمیا کاهش می یابد ولی هیچگاه از بین نمی رود. ولی زمانی که شوری از حدی بالاتر برود آرتمیا نیز از بین می رود.
 

وی در این باره توضیح داد: آرتمیا دارای تخم هستند. این تخمها در داخل کیسه ای محافظ است که چند سال بیشتر نمی توانند دوام بیاورند و در صورت که دوره خشک شدگی بیشتر از حدی مجاز باشد این موجودات از بین می روند و همراه آن اکوسیستم بیولوژیکی و زیستی دریاچه هم از بین می رود.
 

این پژوهشگر به بیان وضعیت پوششهای گیاهی دریاچه پرداخت و اظهار داشت: در برخی از نقاط دریاچه ارومیه جنگلهای درختان‌ پسته‌ وحشی‌، سرو کوهی و بادام‌ وحشی وجود دارد که راز ماندگاری این گونه ها عدم دخالت بشر در این منطقه و آب دریاچه است ولی خشک شدن دریاچه باعث از بین رفتن این جنگلها می شود.
 

وی اضافه کرد: متاسفانه این جنگلها ارتباطی با خشکی ندارند و با خشک شدن دریاچه بیابانی در اطراف این جنگلها ایجاد می شود و این گیاهان در خطر جدی انقراض و نابودی قرار می گیرند.
 

تبعات آب و هوایی استان پس از خشک شدن دریاچه

دکتر جمالی در ادامه به تبعات آب و هوایی منطقه پس از خشکسالی اشاره کرد و افزود: ثابت شده است که وجود توده های بزرگ آب تا حدی می تواند قاره ای بودن آب و هوا را از بین ببرد که این امر برای دریاچه ارومیه نیز صادق است.
 

وی ادامه داد: این گفته به این معنا است در حال حاضر دریاچه ارومیه می تواند میان گرمترین دمای ماه سال و سردترین دمای ماه سال تعادل ایجاد کند و هوای ملایمی را برای ساکنان منطقه ایجاد کند. برای مثال اگر اختلاف گرمترین و سردترین ماه سال 50 درجه باشد، با از بین رفتن دریاچه اختلاف دما به 70 درجه می رسد از این رو تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و خشک در انتظار ساکنان منطقه خواهد بود.
 

محقق موسسه تحقیقات اکولوژی و تنوع زیستی مدیترانه مارسی، توسعه بیابان نمک را از دیگر تبعات این بحران نام برد و افزود: چند سال قبل که توفانهای غبار افزایش یافت و غبارهایی از جنوب غرب ایران وارد کشور شد، نمونه هایی برای ما ارسال شد و مورد بررسی قرار دادیم. در این نمونه ها بقایایی از موجودات زنده از جمله دیاتومه هایی (نوعی جلبک) دیده شد که در باتلاقهای خشک شده خوزستان و مناطق مجاور در عراق رشد می کردند.
 

وی یادآور شد: خشک شدن اکو سیستم ها باعث می شود تا توفانها این رسوبات را دهها و گاه صدها کیلومتر جابه جا کنند و دریاچه ارومیه که منبع عظیمی از نمک است با این توفانهای نمک به اطراف پخش می شود و معضلات زیادی حتی برای حیات گیاهان ایجاد می کند.
 

بررسی راهکارهای حل معضل دریاچه ارومیه

محقق موسسه تحقیقات اکولوژی و تنوع زیستی مدیترانه مارسی با تاکید بر اینکه رفع بحران دریاچه ارومیه را باید در خود منطقه یافت، خاطر نشان کرد: در حال حاضر با احداث سدهایی که روی رودهای ورودی به دریاچه تا آخرین قطره آب در پشت سد جمع می شود در حالی که باید این آب باید میان دریاچه و همه موجودات زنده منطقه تقسیم شود.
 

جمالی همچنین به ساماندهی آبهای زیرزمینی اشاره کرد و یادآور شد: با استحصال بی رویه آبهای زیر زمینی چشمه هایی که آب دریاچه راتامین می کردند خشک شدند که لازم است با ساماندهی آن حیات چشمه ها را به آنها بازگردانده شود.
 
وی همچنین تاکید کرد: باید پروژه های سد سازی دیگری که در منطقه در دستور کار قرار دارد متوقف شود و میزان خروجی سدهایی که در حال حاضر ساخته شده است نیز افزایش یابد.
 
وام گرفتن آب از خزر و ارس؛ ایجاد مشکلی دیگر در شمال کشور

جمالی همچنین انتقال آب دریای خزر به دریاچه ارومیه را غیر عملی دانست و گفت: در صورتی که آب  رود ارس به دریاچه ارومیه انتقال یاید آب ورودی به دریای خزر کاهش می یابد. از سوی دیگر سطح دریاچه ارومیه هزار و 200 متر بالاتر از دریای خزر است و انتقال آب از خزر به ارومیه نیروی عظیمی می طلبد.
 

وی با تاکید بر اینکه انتقال آب از سایر نقاط به ارومیه منجر به ایجاد بحرانهای زیست محیطی دیگر می شود اظهار داشت: این امر موجب برهم زدن اکوسیستم نقاط دیگر می شود از این رو در این زمینه باید اجازه داده شود که حق آبه دریاچه ارومیه در منطقه حفظ شود.