9 ذی الحجه، روز عرفه و روز نیایش، روزى که حق تعالى بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود خوانده و سفره های جُود و احسان خود را براى ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار، حقیرتر ، رانده تر و خشمناکتر است.
عرفه روز دعا است، روز بخشش، روز نیایش و خواستن، عرفه، تنها امید جاماندگان است از مغفرت الهی در رمضان، روز امید خوشبختی برای همه ،روز درخواست از خداوند، روزی که نباید از آن غافل شویم و از دست بدهیم.امامان ما هم برای روز عرفه، ارزش زیادی قائل بودند و سفارش می کردند که مسلمانان این روز را از دست ندهند، برای دعا کردن در این روز فرقی نمی کند که کجا باشیم هر جا که بودیم روز عرفه را با دعا و مناجات بگذرانیم.
روز عرفه، روزی که صدها هزار زائر خانه خدا به عرفات رفته و در این روز بزرگ به درگاه خداوند متعال تضرع می‌کنند، روزی که آنها خواستار تقرب به درگاه احدیت هستند و خواهان بخشش گناهان و تولدی دوباره‌اند.عرفات، نام جایگاهی است که حاجیان در روز عرفه "نهم ذی الحجه" در آنجا توقف می کنند و به دعا و نیایش می پردازند، آداب و رسوم و مناسک دینی خود را به جا می‌آورند و خود را برای دیگر اعمال این ایام آماده می‌کنند .
در این روز حجاج بیت الله الحرام استغفار می کنند و پاک و عاری از هر گناه می شوند، همچون کودکی که تازه زاده شده است ، صدای دعا و انابه بنده به درگاه احدیت قطع نمی شود و استغاثه بنده از پروردگارش تا عرش می رود.زائران پس از ادای نماز ظهر و عصر در عرفات مانند سنت پیامبر اکرم (ص) رو به قبله ایستاده، تا زمان غروب خورشید این حالت را حفظ و به دعا خوانی خود ادامه می‌دهند و به تفکر و تأمل در اعمال خود پرداخته و توبه و انابه سر می‌دهند.
آنها پس از وقوف در عرفات از طلوع خورشید تا غروب، به سوی مزدلفه برای شب زنده داری رفته و در آنجا بیتوته می کنند و به عبادت و راز و نیاز می پردازند. نماز مغرب و عشا را در مزدلفه به جا می‌آورند و تا صبح فردا (عید قربان) شب زنده داری کرده و به دعا و مناجات می‌پردازند.
زائران خانه خدا 10 ذیحجه بار دیگر به منی باز می‌گردند تا قربانی کنند، رمی جمرات و مراسم عید قربان را برگزار کنند تا حج آنها کامل شده و نام حاجی را بر خود نهند.حضرت سیدالشهدا، امام حسین (ع) نیز بعد از ظهر روز عرفه همراه با فرزندان و گروهی از اصحاب از خیمه های خود در صحرای عرفات بیرون آمدند و روی به دامن «کوه رحمت» نهادند و در سمت چپ کوه روی به کعبه، همایشی تشکیل دادند که موضوع آن بمناسبت روز عرفه (روز شناخت)، شناخت و سازندگی بود.
براى روز عرفه اعمال زیادی وجود دارد که اول غسل، دوّم زیارت امام حسین علیه السلام که مقابل هزار حجّ و هزار عمره و هزار جهاد بلکه بالاتر است، سوّم بعد از نماز عصر پیش از آنکه مشغول بخواندن دعاهاى عرفه شود دو رکعت نماز بجا آورد در زیر آسمان و اعتراف و اقرار کند نزد حق تعالى به گناهان خود تا فایز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزیده شود پس مشغول شود به اعمال و ادعیه عرفه .
شیخ کفعمى در مصباح فرموده مستحب است روزه روز عرفه براى کسى که ضعف پیدا نکند از دعا خواندن و مستحب است غسل پیش از زوال و زیارت امام حسین علیه السلام در روز و شب عرفه و چون وقت زوال شد زیر آسمان رَوَد و نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نیکو به عمل آورد و چون فارغ شود دو رکعت نماز کند در رکعت اوّل بعد از حمد توحید و در دویم بعد از حمد قُل یا اَیُّهَا الْکافِروُنَ بخواند بعد از آن چهار رکعت نماز گذارد در هر رکعت بعد از حمد توحید پنجاه مرتبه بخواند.(جهت اطلاع از اعمال کامل به مفاتیح الجنان رجوع شود).
دعای روز عرفه امام حسین علیه السلام در مساجد و یا مکان های مقدس دیگر، مثل حرم امامان و یا امام زاده ها خوانده می شود و مردم به یاد صحرای عرفات، زیر سقف آسمان، دور هم جمع می شوند و این دعای پُر فضیلت را می خوانند.
از غروب شب عرفه تا غروب روز عرفه زمان بسیار بزرگی است، شب عرفه هم همچون روز عرفه مبارک است چنانچه در روایتی نقل شده که شب عرفه هر دعای خیری که انسان بکند به اجابت می رسد و برای کسی که در شب عرفه اطاعت الهی را بکند و اعمال صالحه انجام دهد، معادل 170 سال اطاعت و عبادت است؛ یعنی از نظر پاداش چنین چیزی به او داده میشود. این روایت، عظمت شب عرفه را می رساند.
لذا شب عرفه را قدر بدانیم اولین مسالهای که درباره این شب تاکید شده 'دعا کردن' است و در روایت دارد که دعا کنید! دعای خیر کنید! و بدانید که این دعاها به اجابت می رسد. در روایتی از امام باقر (ع) هم آمده است که حضرت فرمودند سریعترین دعایی که به هدف اجابت میرسد، دعایی است که یک برادر مومن، برای برادر مومن دیگرش می‌کند و پشت سر او برایش از خدا خیر می خواهد نه در حضورش. یعنی هرکس برای دیگری دعا کند، به سرعت به اجابت می رسد.
در روایتی دیگری از امام زین العابدین (ع) علیه السلام آمده روز عرفه بود و حضرت دیدند که سائلی دارد از مردم، یعنی غیر خدا، درخواست می‌کند؛ حضرت به او فرمود: وای بر تو! در چنین روزی از غیر خدا تقاضا و درخواست می‌کنی!؟ و حال آنکه امید می‌رود در چنین روزی فضل الهی شامل طفل‌هایی شود که در رحم مادر هستند.
حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند: اگر کسی در ماه مبارک رمضان مورد مغفرت الهی قرار نگیرد غفران برای او نیست مگر آنکه عرفه را درک کند.مسئله مهم در روز عرفه زیارت امام حسین (ع ) است که در حدیث آمده است خداوند قبل از آنکه به سرزمین عرفات نظر کند، به زایرین امام حسین(ع ) نظر می‌افکند و این نظر افکندن در زمان‌های حساس و سرنوشت‌ساز مانند شب قدر، عید فطر، عید قربان و عید غدیر می‌باشد که افضل اعمال در این زمان‌ها زیارت امام حسین(ع ) است.
صحرای عرفات در 21 کیلومتری شمال مکه واقع شده و تپه کوچکی است که حدود 250 متر از سطح دریا بالاتر و کوهها آن را احاطه کرده اند.