به گزارش خبرنگار مهر، کلخوران که قریه ای در سه کیلومتری شمال اردبیل بوده و امروز با توسعه شهر جزو محلات اردبیل محسوب می شود، محل دفن اجداد شیخ صفی، نوادگان امامان و برخی شخصیتهای مهم این سلسله است که هم اکنون در وضعیت آشفته ای نگهداری می شود.
بقعه شیخ جبرائیل کلخوران پدر شیخ صفی الدین اسحق اردبیلی، جد سلاطین صفوی است که در روستای کلخوران واقع شده و از تقدس فراوانی نزد مردم این منطقه و روستاهای اطراف برخوردار است.
این بنا که قدمت فراوانی دارد با عدم توجه مسئولان و مرمت غیر اصولی هر روز در حال تخریب است.
کلخوران از زمان حیات شیخ صفی الدین بر او و اولادش وقف شده و مهمتر آنکه واقفان به استناد کتاب تاریخی و مستند "اردبیل در گذرگاه تاریخ" نوشته بابا صفری از نوادگان چنگیز و فرزندان هلاکو خان مغول بوده اند که بر ممالک ایران سلطنت می کردند.
بقعه شیخ جبرئیل که این قریه را بنام شیخ کلخوران شهره کرده است به استناد کتب تاریخی یا در زمان سلاطین صفوی ساخته شده یا در زمان شیخ صدرالدین پسر شیخ صفی و همزمان با گنبد الله الله بقعه شیخ صفی در احداث شده که تاریخ ساخت در هر کدام صحت داشته باشد بر قدمت تاریخی آن مهر تائید می زند.
90 درصد گچبریها نابود شد
این بقعه در میان ساکنان این قریه از ارج و قرب معنوی بسیاری برخوردار است بطوریکه علاوه بر زیارت و برگزاری مجالس معنوی و عزاداری، در بیشتر اوقات سال نذریهای بسیاری در آن بین مسافران و گردشگران و اهالی محل پخش می شود.
این اثر به دلیل معماری و تزئینات داخلی نیز بسیار ارزشمند و مورد توجه است، چراکه سبک معماری دوره صفوی و پیش از آن را در همان نگاه اول متجلی می سازد، اما کاشیکاریها و مقرنسهای گچی این بنای ارزشمند هم اکنون به دلیل بی توجهی و عدم رسیدگی از بین رفته و تنها نشانی از آثار باقی مانده است.
محوطه این بنا نیز که محل تاریخی و مکان دفن اجداد و بزرگان صفویان محسوب می شود مملو از سنگ قبرهای قدیمی با سنگ تراشی و نقوش زیباست که به حال خود رها شده است.
گچبری هایی که با مرمت غیراصولی رنگ می بازند
قسمت اصلی بقعه که مقبره سه تن از اجداد شیخ صفی از جمله شیخ جبرئیل پدر شیخ صفی، شیخ قطب الدین جد او و صلاح الدین جد شیخ جبرئیل در آن قرار دارد و هر سه در یک جا دفن شده اند، گنبد دو پوشی است که بیشترین آسیب را به دلیل مرمت غیر اصولی متحمل شده است.
دوپوش بودن گنبد اصلی به علت ایجاد جریان هوا و جلوگیری از پوسیدگی توسط رطوبت بوده که طی بازسازیهای ناشیانه گچبریها و کاشی کاریهای آن تخریب و حفره هایی ایجاد شده که از زیبایی واقعی گنبد کاسته است.
یکی از بازدیدکنندگان محلی این بنا در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: گچبریهای گنبد اصلی و حجره های اطراف با نهایت دقت و ظرافت و تقارن کار شده که چشم هر بیننده ای را متوجه ذوق هنری نهفته در خود می کند، اما متاسفانه با وجود افزایش امکانات و اعتبارات برای نگهداری بناهای تاریخی، امانت داری خوبی صورت نگرفته است.
کاظم دولت آبادی با اشاره به عظمت و زیبایی این بنا در گذشته از بازسازی این اثر به شیوه غلطط و نادرست و بی توجهی به آن انتقاد کرد و افزود: در چند دهه گذشته بقعه به بدترین شکل ممکن بازسازی شده بطوریکه حتی معماری اصیل و گچبریهای بی نظیر این بنا صدمات زیادی دیده و بخشهای بسیاری زیر گچ مدفون شده است.
وی به علاقه و ارادت شهروندان به این بقعه اشاره کرد و در بیان گوشه ای از این نارضایتیها متذکر شد: این همه بی اعتنایی، بی توجهی و مرمت غیراصولی در احیای این اثر تاریخی باید از طریق نهادهای مربوطه پاسخ داده شود و این حق شهروندان است که نگران بناهای تاریخی و مذهبی خود باشند.
دولت آبادی با اشاره به یکی از مسافرتهای خود به باکو تصریح کرد: تمامی تابلوهای بی نظیر این بنا در یکی از موزه های باکو نگهداری می شود و به نظر می رسد حتی بسیاری از شهروندان از این موضوع اطلاعی ندارند.
موزه های فرانسه مزین به گنجینه های شیخ کلخوران
این شهروند اردبیلی با بیان تاسف به دلیل ازدست رفتن گنجینه های این بقعه و اینکه امروز به یک بنای متروکه تبدیل شده است، یادآور شد: درب ورودی ایوان اصلی این بقعه از طلا و با نقوش زیبایی مزین بوده که به همراه گلدسته های طلایی در گذشته غارت و هم اکنون زینت بخش موزه های فرانسه است.
وی به شمعدانهای نفیس، چراغهای شیشه ای و لامپهای آویزان طلاکاری اشاره می کند که دیگر اثری از این آثار باقی نمانده و تنها حسرت آن به دل شهروندان و علاقمندان نشسته است.
به استناد کتاب بابا صفری در ورودی بقعه نیز از دو طرف به دو طاق کاشی معرق مزین بوده که امروز اثری از آن نیست و نقاشیهای درشت سر حیوان که شیر و پلنگ است و نماد قدرت،شهامت و اقتدار صفویان بوده از بین رفته و تنها اثر ناچیزی از آن باقی مانده است.
بازسازی 20 ساله باغ شیخ
با وجود اینکه نشانه هایی از بازسازی محوطه و حیاط بقعه توسط میراث فرهنگی استان اردبیل احساس می شود اما زمان اتمام این بازسازی که چندین سال است آغاز شده به درستی معلوم نیست.
در محوطه بقعه معروف به باغ شیخ برخی افراد مهم سیاسی و مذهبی دفن شده اند که مهمترین آنها مقبره کوچک با سر در بسیار کوتاه و کم عرض سید حمزه پسر امام موسی کاظم و برادر امام رضا (ع) است.
دو مقبره آجری دیگر نیز با طاقهای ضربی در داخل محوطه وجود دارد که مقبره شمال شرقی محل دفن سید عوض الخواص جد چهارم شیخ صفی و مقبره شمال غربی محل دفن سید احمد اعرابی جد پانزدهم وی است.
همچنین دو بنای دیگر در محوطه وجود دارد که به علت نبود هیچ گونه توضیح و از بین رفتن سطح سنگ قبر ها معلوم نیست متعلق به چه کسی است.
به گفته یکی از اهالی محل که برای زیارت امامزاده سید حمزه به این مکان آمده بود، بازسازی این محوطه نزدیک از 20 سال پیش آغاز شده اما سالهای متمادی تعطیل و فعالیتی صورت نگرفته است.
مزار کشته شدگان جنگ چادران گلخانه شد
یاور سرمدی تصریح کرد: حداقل کاری که به نظر می آید باید انجام شود جمع آوری سنگ قبرهای تاریخی از فضای آزاد محوطه است که بارش برف و باران و شرایط جوی سخت منطقه باعث خرد شدن این سنگها شده است.
وی به گلخانه انتهای باغ اشاره کرد و گفت: این گلخانه که به تازگی در این نقطه احداث شده محل دفن دسته جمعی کشته شدگان جنگ چالدران بوده که در یکی از بازسازیها تمامی اسکلتهای آن تخلیه و به محل نامعلومی منتقل شده است.
سرمدی یکی از دلایل رشد روستای کلخوران را حضور گردشگران غیر ایرانی دانست و ابراز داشت: گردشگران خارجی که در الین محل حضور می یابند، بیش از ایرانیها از قدمت و تاریخ آن اطلاع دارند و بسیاری از آنها حتی در مواجه با معماری کنونی بنا متحیر شده و از عدم توجه و نحوه مرمت آن اظهار تاسف می کنند.
وی با ابراز تاسف از بی توجهیها، این منطقه را به علت وجود بقعه شیخ جبرائیل یکی از قطبهای گردشگری کشور دانست و عنوان کرد: به نظر می رسد که در حق این اثر تاریخی و ارزشمند عمدا اجحاف شده و برخورد با آن مغرضانه بوده، چراکه نه تنها اقدام شایسته ای برای احیا آن صورت نگرفته بلکه تاکنون در راستای معرفی و شناسایی این بنا به گردشگران کاری صورت نگرفته است.
وی اهمیت این بقعه را برای مردم این منطقه یادآور و تسریع در مرمت اصولی بخشهای رو به ویرانی و از بین رفته را از مسئولان میراث فرهنگی خواستار شد.
باید اذعان داشت اهمیت و قدمت بقعه کلخوران کمتر از مجموعه بقعه شیخ صفی نبوده و حتی بنا بر روایتهای مختلف تاریخی به لحاظ سنواتی قدمت بیشتری از بقعه شیخ صفی دارد.
علاوه بر این این بقعه به دلیل محل دفن شخصیتهای خاص نمودی از تاریخ و یادگاری ارزشمند از شکوه گذشته اردبیل بوده و بی شک توجه و حفظ و نگهداری و مرمت و احیا این اثر خواست تمام شهروندان اردبیلی و مردم کشور است.
بی شک اگر این ینا در سایر استانهای کشور بود امروز شکوه و جلال گذشته خود را بازیافته و در بهترین شرایط در معرض دید بازدیدکنندگان و علاقمندان به تاریخ و تمدن غنی و کهن ایران قرار می گرفت اما مجموعه آثار تاریخی و باستانی این استان امروز در شرایط مناسبی به سر نمی برند.
............................
گزارش: ونوس بهنود
عکس: وحید مقدم