نمایی از تاریخ اسلام در موزه آستان قدس رضوی

به گزارش خبرنگار مهر، موزه آستان قدس رضوی با گنجینه متنوع سرشار از دیدنی های تاریخی است که هر یک به دلیل قدمت، جاذبه خاص خود را دارد.

رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ، ﻣﻮزه ﻫﺎ و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص گنجینه هدایای مقام معظم رهبری اظهار کرد: این گنجینه توسط سران کشورهای خارجی، شخصیت های برجسته ایرانی و خارجی، هنرمندان و ارادتمندان به رهبر معظم انقلاب آیت الله العظمی خامنه ای اهدا شده و ایشان نیز این آثار را به موزه آستان قدس رضوی تقدیم کرده اند.

بالغ بر 450 شی در گنجینه اهدایی مقام معظم رهبری

محمد هادی زاهدی در خصوص آثار این گنجینه افزود: تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی، فرش، تراش روی شیشه، معرق چوب و صدف، سوزن دوزی، قلم زنی روی مس، انواع ظروف، ماکت ها، مدال ها از جمله آثار این گنجینه را شامل می شود و برابر آمارها بالغ بر 450 شیء در این گنجینه موجود است.

وی با بیان اینکه مقام معظم رهبری بزرگترین واقف قرآن وکتاب خطی در طول تاریخ هزار ساله آستان قدس رضوی است تاکید کرد: مقام معظم رهبری همچنین در چند مرحله، مجموعه نفیسی بالغ بر 14هزار عنوان کتاب خطی را به آستان قدس رضوی اهدا کرده اند که در مخزن مخطوطات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می شود.

وی با بیان اینکه 578 نسخه در حوزه علوم قرآنی نیز از ایشان اهدا شده گفت: 75 جلد قرآن کریم خطی، 397 نسخه در موضوع علوم قرآنی و 105 نسخه در حوزه تجوید و قرائت نیز توسط معظم له وقف شده است.

وی ادامه داد: برخی از آثار اهدایی نظیرقرآن منسوب به دستخط مبارک امام حسین (ع) که هم اکنون گل سرسبد آثار خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی محسوب می شود منحصر به فرد وجزء نفایس خطی جهان اسلام محسوب می شوند.

وی در خصوص پربازدید ترین گنجینه آستان قدس رضوی افزود: گنجینه های قرآن و نفایس و هدایای مقام معظم رهبری از پربازدید ترین گنجینه های آستان قدس رضوی است.

سفر به دنیای هویت ها

شاید اگر افرادی برای بازدید به گنجینه های حضرت رضا (ع)سری زده باشند احساس کنند به دنیایی دیگر پرتاب شده و یادگارهایی از هزاره های پیشین به سمتشان خیره شده است و ممکن است آن هنگام که در فضاهای میان قفسه موزه ها گام بر می دارند تصور کنند در برابر تاریخ ایستاده اند و با نگاه به اشیای موزه چیزی نگاهشان را به شگفتی وا دارد.

در کنار گنجینه ها حسی از درون بر شما غلبه می کند حسی که به شما می گوید در مقابل اشیایی قرار گرفته اید که قرن ها را پشت سرگذاشته و نیاز به مراقبتی ویژه دارند و باید تعداد بیشتری از نسل های بعدی را ملاقات کنند و هر یک از این اشیاء داستان های ناگفته و خاطره هایی از گذشته را در خود دارند.

خراسان به دلیل داشتن موزه های متعدد و پشت سرگذاشتن وقایع متعدد تاریخی جایگاه ویژه ای را به لحاظ داشتن فرهنگ و تمدن غنی در شناسنامه پر افتخار خود به ثبت رسانده است.

با نگاهی هر چند گذرا به ویترین موزه های خراسان می توان به تقابل جنگ و صلح و عظمت رویدادهایی که در خطه خراسان اتفاق افتاده پی برد و حتی می توان با مسائل اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی که در سرزمین آفتاب شکل گرفته آشنا شد.

میراث های خاموش سخن از تمدن های دور می گویند

در گوشه گوشه ی گنجینه های آستان قدس رضوی ، اشیایی وجود دارد که به ربایش دل و روان بینندگان می پردازد و این تصور را در ذهن شکل می دهد که این آثار میراثی خاموش و بی زبان اند که از گذشتگان به دست نسل های امروز سپرده شده و از تمدن های دور سخن های بسیاری دارند.

رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ، ﻣﻮزه ﻫﺎ و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی اظهار کرد: موزه‌ها از معدود مراکز حفظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند، هر یک از اشیاء داخل موزه در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می‌گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می‌دهند.

زاهدی تصریح کرد:‌ موزه حرم رضوی مکانی مقدس و امن برای نگهداری و نمایش عمومی آثار ماندگار و ارزشمند است و بسیاری از علاقمندان آثار فاخر و نفیس خویش را به گنجینه های آستان قدس رضوی اهدا می کنند.

زاهدی در خصوص تعداد بازدید کنندگان افزود: در شش ماه اول سال تعداد بازدیدکنندگان بیش از نیمه دوم سال است و این امر به تعطیلی مدارس، افزایش مسافران و هوای مطلوب نیمه اول سال بر می گردد.

وی تاکید کرد: موزه های آستان قدس رضوی سالانه مورد بازدید صدها هزار زائر و مجاور داخلی و خارجی، پژوهشگران و علاقمندان به بازدید و مطالعه آثار هنری، فرهنگی و تاریخی ایران اسلامی قرار می گیرد.

محمد هادی زاهدی با بیان اینکه اولین موزه در آستان قدس رضوی در سال 1324 در ساختمانی به مساحت یک هزارو 24 متر مربع در صحن امام خمینی (ره) بنا شد گفت: این موزه به مدت 40 سال تنها موزه آستان قدس بود اما با استقرار نظام جمهوری اسلامی و آغاز تحول بنیادین در تمامی عرصه‌ها، موزه آستان قدس نیز مسیر توسعه را پیمود و در طی سال‌های پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران چندین بار دچار تغییر و دگرگونی شد.

حفظ یادگاران نسل ها در موزه

رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ، ﻣﻮزه ﻫﺎ و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی در تعریف موزه بیان کرد: به طور کلی موزه به مجموعه‌ای از آثار و اشیایی اتلاق می‌شود که در محل یا عمارتی نگهداری و در معرض نمایش گذاشته شوند.

زاهدی موزه را یکی از بهترین مکان ها برای حفظ یادگاران نسل های گذشته دانست وعنوان کرد: اشیایی که در موزه چیده شده بخشی از هویت و میراث فرهنگی ماست و یکی از کارکردهای موزه نیز حفظ هویت و میراث فرهنگی است که سعی شده در راستای حفاظت آن ها گام های اساسی برداشته شود.

وی با بیان اینکه مجموعه موزه های آستان قدس رضوی متشکل از 12 گنجینه است اظهار کرد: گنجینه های قرآن و نفایس، هدایای مقام معظم رهبری، تاریخ مشهد، سکه و مدال، ظروف، تمبر و اسکناس، سلاح های گرم و سرد، ابزار نجوم و ساعت، صدف و حلزون های دریایی، هنرهای تجسمی و گنجینه تخصصی فرش این 12 گنجینه را شامل می شود.

گنجینه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی

رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮزه ﻫﺎ آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی با بیان اینکه ساختمان این گنجینه، 22 بهمن ماه 1364 در دوطبقه به مساحت هر طبقه 400 متر فضای نمایشی افتتاح شده است افزود: در سال 1373 طبقه همکف به هدایای مقام معظم رهبری اختصاص یافت و طبقه اول به گنجینه قرآن و نفایس اختصاص داده شد.

زاهدی در خصوص اهمیت گنجینه قرآن و نفایس بیان کرد: در این گنجینه قرآن های نفیس و با ارزش منسوب به ائمه اطهار علیهم السلام از جمله امام علی، حسن، حسین، سجاد و رضا است که بر روی پوست آهو و به خط کوفی اولیه نوشته شده اند.

وی افزود: در این گنجینه، آثار مربوط به قرون نخستین اسلامی تا قرن چهاردهم هجری قمری است و در مجموع 760 قرآن خطی، هشت برگ از قرآن بایسنقری، یک برگ از قرآن به خط پیرآموز، 14 جلد مرقع، 10 جلد لاکی روغنی، 21 قلمدان و تعدادی وسایل کتابت در معرض دید علاقمندان گذاشته شده است.

وی با اشاره به خطوطی که قرآنها با آن کتابت شده افزود: ثلث، نسخ و رقاع از جمله خطوطی است که قرآن ها به وسیله آنها کتابت شده و مزین به هنر تذهیب نیز شده است.

رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮزه ﻫﺎ و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی ادامه داد: گنجینه صدف و حلزون های دریایی نیز در 8 تیرماه 1378 در طبقه اول ساختمان موزه مرکز آستان قدس رضوی با وسعت حدود 457 متر مربع افتتاح شده  و شامل دو بخش نرم تنان و موجودات دریایی و تاکسیدرمی است که تمامی آنها بنا بر سنت حسنه وقف به موزه آستان قدس رضوی اهدا و وقف شده است.

زاهدی  با اشاره به اینکه در بخش نرم تنان محمد سعید فواد وهبه 1282 قطعه را اهداء کرده گفت: حدود 400 قطعه از گونه های مختلف صدف و حلزون نیز توسط سایر افراد به این گنجینه اهداء شده است.

وی تاکید کرد: در بخش تاکسیدرمی مواردی چون ماهی مومیایی شده شیطان دریا، ماهی فوگل، سفره ماهی، مارماهی، انواع کوسه ماهی، لابستر، مادر میگو، بچه تمساح، لاک پشت، اسبک دریایی، ستاره دریایی، مرجان و اسفنج از جمله آثار این گنجینه است.

بیش از 30 اثر فاخر درگنجینه هنرهای تجسمی

وی در مورد گنجینه هنرهای تجسمی بیان کرد: گنجینه هنرهای تجسمی نشان از شکوه فرهنگ اسلامی دارد و در حال حاضر بیش از 30 اثر فاخر نقاشی از اساتید برجسته ایران و جهان نظیر استاد کمال الملک، استاد شمس، ویلیام جمیز انگلیسی و بنیامین ویلیامز ‎لیدر ایتالیایی و همچنین تابلوهای ناتورالیسم و رئالیسم در گنجینه مذکور به نمایش درآمده است.

وی گفت:‌ تابلوهای نفیس دیگری نیز از نگارگران و نقاشان ایرانی همچون استاد رضا بدرالسماء، استاد مهدی فرخی، جمشید سرحدی و خانم منصوره قدیریان و... زینت بخش سالن گنجینه هنرهای تجسمی شده است.

وی ادامه داد: گنجینه نقاشی موزه حرم رضوی با هدف اشاعه و گسترش هنر ایرانی اسلامی در سال 1378 با 450 متر مربع مساحت در طبقه اول ساختمان موزه مرکزی افتتاح و مورد استقبال هنرمندان و هنر دوستان قرار گرفت.

وی عنوان کرد:‌ چهار اثر فاخر استاد کمال الملک نقاش چیره دست عصر قاجار به نامهای اشرف البلاء "بهشهر امروزی" پل‌رودخانه، روستای پول کجور و رودخانه شیلات فرخ آباد و تابلوی "وقایع روز عاشورا" و یکی از شاهکارهای استاد شمس که به صورت ‎قهوه خانه ای نقاشی شده در این گنجینه به نمایش در آمده است.

‎رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮزه ﻫﺎ آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی بیان کرد: گنجینه سکه و مدال شـامل سکه و مدالـهـایـی مـی بـاشد که از طرف افراد مختلف به آستـان قدس رضوی اهدا شده است و مدالهای اهدایی قهرمانان و پهلوانان برجسته و علمی کشور از جمله جهان پهلوان تختی در این مجموعه به چشم دیده می شود.

زاهدی با اشاره به اینکه سکه هـای موجود در ۹ ویترین به نمایش درآمده گفت: تعداد این سکه ها 407 و مجموعه مدالها 99 عدد است که در دوازده ویترین در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.

وی در خصوص دوران هایی که سکه ها به آن زمان تعلق دارد افزود: دوره اسکندر، سلوکیـان، اشکـانیـان، ساسانیان، امویان، عباسیان، سلجوقیان، غزنویان، سامانیان، آل بویه و صفوی دوران هایی است که سکه ها به این زمان ها تعلق دارند.

وی ادامه داد: همچنین سکه های نقره ولایتعهدی حضرت امام رضا (ع) ضرب سال 202 و 203 ق. نیز در معرض دید عموم است.

گنجینه تخصص فرش

زاهدی در خصوص گنجینه فرش اظهار کرد: این مجموعه شامل حدود 100 تخته قالی و قالیچه است که از میان نفیس ترین فرشهای موجود در آستان قدس رضوی انتخاب شده است.

وی با بیان این مطلب که بافت ظریف و لطیف، طرحها و نقش مایه های بدیع و رنگهای موزون قالی های این گنجینه بسیار چشمگیر است گفت: از آن جمله قالی هفت شهر عشق که نمای هفت شهر مقدس مکه، مدینه، نجف، کربلا، کاظمین، سامرا و مشهد در آن بافته شده است و قالی گلابتون که در آن تارهایی از ابریشم با رشته نازک طلا یا نقره پیچیده شده است را می توان نام برد.

ساختمان جدید موزه فرش با تجهیزات و امکانات منطبق با استاندارد های بین المللی در آذرماه سال جاری در فضایی به مساحت شش هزار و 600 متر مربع افتتاح شده است.

وی گفت: در موزه گنجینه تمبر و اسکناس از صد و هشتاد کشور جهان، حدود پنجاه هزار قطعه تمبر، برحسب ترتیب زمانی و دوره های تاریخی در دو بخش در معرض نمایش قرار گرفته است.

وی ادامه داد: در بخش اول تمبرهای ایرانی که شامل دوره های قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی ایران است به نمایش گذاشته شده است.

رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮزه ﻫﺎ و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی افزود: در بخش دوم تمبرهای خارجی، تمبرهای متعلق به هر کشور برحسب قاره های پنجگانه جهان، اولین تمبر پستی ایران معروف به تمبر شیـر و خورشید متعلق به زمـان ناصـرالــدین شـاه قاجار و تمبر نیمه ناصری "به علت گران بودن قیمت تمبر آنها را نصف می کردند" از جمله تمبرهای ارزشمند این مجموعه محسوب می شود.

زاهدی با بیان اینکه در گنجینه ظروف بیش از صد و پنجاه عدد ظرف از دوره های مختلف تاریخی به نمایش درآمده افزود: دیس چینی هشت پرآبی، سفید با نقش اژدها و سیمرغ، نماد امپراطور و ملکه یا آسمان و زمین، متعلق به قرن 16 میلادی از جمله ظروف به نمایش در آمده در این گنجینه است.

وی اشاره ای به گنجینه سلاح های گرم و سرد داشت و افزود: در این گنجینه ابزار و ادوات رزمی تاریخی در معرض نمایش گذاشته شده و از آن جمله شمشیر فولادی با دسته عاج مزین به نقوش و کتیبه زرکوب روی تیغه و تبرزین فولادی زرکوب قلمزنی شده با دسته چوبی و روکش چرمی است.

زاهدی درباره گنجینه ابزار نجوم و ساعت بیان کرد: در این مجموعه انواع اسطرلاب، تلسکوپهای شکستی و انعکاسی، کره های جغرافیایی، قطب نما، سمت یابها و ساعتهای دیواری، پاندولی، رومیزی به نمایش گذاشته شده است.

وی ادامه داد:  ساعت آفتابی با صفحه سنگی و اعداد رومی ساخته شده در سال 1733 میلادی از جمله آثار این گنیجنه را در بر می گیرد.

فراز و نشیب های مشهد در گنجینه تاریخ

رئیس ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮزه ﻫﺎ و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رضوی در مورد گنجینه تاریخ مشهد نیز افزود: در این گنجینه مجموعه‌ای از 182 شی و آثار گوناگون که با تاریخ مشهد به ویژه تاریخ پر‌فراز و نشیب اماکن متبرکه ارتباط دارند در 25 ویترین به نمایش گذاشته شده است.

وی با اشاره به اینکه اشیای این گنجینه را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد گفت: اشیای کاربردی در حرم مطهر که شامل وسایل شستشو، وسایل روشنایی، قفل‌ها و کلیدها و مجموعه اشیای مربوط به ساختمان و بنای حرم که درها، پنجره‌ها، محراب‌ها و ضریح قدیمی را در بر می گیرد در قالب این دو گروه در گنجینه تاریخ مشهد جای گرفته شده است.

زاهدی تاکید کرد: این 12 گنجینه نقش پر رنگی را در نمایش فرهنگ و تمدن خراسان ایفا می کند و نشان می دهد که هر کدام از اشیا تا چه اندازه در شکل گیری یک ملت و یا تمدنی خاص اهمیت داشته اند.

موزه ها را به فراموشی نسپاریم

خطه پهناور خراسان به دلیل قدمت تاریخی و نقشی که در فرهنگ و تمدن داشته هم اکنون دارای جاذبه های تاریخی و موزه ای بسیاری است اما متاسفانه عدم سرمایه گذاری و کمبود امکانات در این گونه موزه ها بخشی از دلایل عدم جذب گردشگر و توریست را شامل می شود.

گاهی در تعرف موزه گفته می شود که اماکنی هستند برای جای دادن اشیای قدیمی که گویای زمینه و پیشینه مردم شناسی، باستان شناسی و تاریخی انداما امروزه آن چه در موزه ها دیده می شود حضور کم رنگ و گذرا افراد به ویژه جوانانی است که به سختی با موزه ها ارتباط برقرار می کنند و انگار امروز اشیای درون موزه ها نتوانسته اند آن چنان که باید میان نسل ها آشتی برقرار کنند.

جای تاسف است که رفتن به سینما بیش از گشتن در موزه طرفدار دارد و امروز اغلب بازدیدکنندگان موزه را پیرمردان و سال خوردگان بازنشسته تشکیل می دهند که برای گذران فراغت خویش به این مکانها پناه می آورند.

باید حقیقت را پذیرفت که تعداد زیادی از موزه ها در خراسان چشم انتظار نگاه تماشاگران هستند و گرایش به دیدن تمدن های خاموش نیازمند فرهنگ سازی و ایجاد امکاناتی است تا آحاد جامعه به سمت و سوی تماشای موزه ها و اشیای درون ویترین ها کشیده شوند.

باید فرهنگ تماشای موزه ها را گسترش داد و پهنه گسترده ای را برای این کار در نظر گرفت و باید رسانه های گروهی و وسایل ارتباط جمعی را تشویق به معرفی ارزش تاریخی این آثار کرد و با پخش برنامه های مختلف آموزشی بر آگاهی مردم افزود و حتی با ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی در کنار موزه ها از جمله تالار سخنرانی، سینما، تئاتر ، بوستان، شهربازی و ... مردم را به سمت موزه ها کشاند.

ارتباط فرهنگی میان موزه ها یکی از مهمترین راه هایی است که به بررسی شناخت فرهنگ ها می پردازد و موزه ها را از سکون و رکود بیرون می آورد و چه خوب است هر از گاهی آثار موزه های مختلف کشور نزد یکدیگر به امانت گذارده شود و این کار آنقدر ادامه یابد که به صورت چرخه تبادلات فرهنگی موزه در آید.

............................

 گزارش: مرضیه صاحبی