به گزارش خبرنگار مهر، هر چند که مجموعه عواملی چون عبور تونل مترو ازحاشیه این بنای تاریخی، مرمتهای غیر اصولی چون استفاده از ملات ماسه سیمان، عبور وسائل نقلیۀ لرزه ساز، در گذشته از روی این پل و شستشوهایی که مکرر انجام می‌شود در نهایت سبب شده که وضعیت سی و سه پل نسبت به دیگر پلهای تاریخی دارای حاشیۀ امن کمتری باشد.
البته این وضعیت به گونه‌ای نیست که تنها باید نشست و در انتظار تخریب و نابودی این بنای زیبا و شاهکار عصر صفوی باشیم بلکه می‌طلبد تا متولیان دست اندرکار هر یک با عزمی جدی به دنبال رفع چالشهای موجود باشند که اکنون زمینه ورود ایراد و آسیب به این بنای زیبای تاریخی را ایجاد می‌کند.
در هر صورت خبرگزاری مهر، در راستای انجام رسالت خود برای آگاه سازی وشفاف سازی به دنبال بیان این موضوع است که برخی از مسائلی که با هزینه‌هایی بسیار ناچیز قابل رفع و جبران است اما می‌تواند ضمانت کننده عمر بیشتری برای سی و سه پل باشد را بیان کند.
سی و سه پل با مهندسی چند دیسیپلینی که داراست مانند یک مسئلۀ درهم پیچیده ای است که باید ضمن شناخت مهندسیهای پشتوانۀ ماندگاری آن، مجموعۀ عوامل آسیبرسان آن را شناخت و با مهندسی متناسب با وضعیت پل و آسیبها چاره اندیشی نمود.
مسئله نشت آب از زیر آسفالت به درون طاقها در این بنای تاریخی، شاید به اندازه مسائل ذکر شده بزرگ نباشد اما همین مسئله که سالیان سال است وجود دارد اکنون سبب شده تا درسقف‌های طبقه پائین شاهد شوره‌هایی از آب و یا ترک‌هایی باشیم که در اثرهمین بی‌توجهی ایجاد شده است.
در خصوص وضعیت پل تاریخی سی و سه پل عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر ومتخصص سازه و ژئوفیزیک که در عرصه میراث فرهنگی فعالیت‌های قابل توجهی را دارد گفت: مهندسی متناسب و تحلیلی، در برابر شرایط محیطی و عوامل آسیبرسان، بنا را حفظ و پایدار می‌کند، البته این مهندسی از نوع همان مهندسیهای است که در خلاقیت بنا نهفته و قابل شناسایی است.
وی ادامه داد: برای درک هر بنا و مداخله در آن، که شامل حفاظت، مرمت و مقاومسازی است باید این مهندسیها را شناسایی کنیم.
شاه کرمی اظهار داشت: پلهای تاریخی، از سه بخش با کارکرد متفاوت تشکیل شده که بخش اول آن در زیر بستر رودخانه قرار گرفته و در واقع پی است، این پی در پل خواجو و سی و سه پل به صورت مجموعه ای از شمع درجا که با گوم‌های سفالی و پرکردن آنها از ساروج ساخته شده، تشکیل شده، این پی ها هم پرده های آب بند و مانع عبور آب از زیر پایه ها و مانع نشست پل می‌شود.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک ادامه داد: قسمت دوم که بدنۀ پل ها بر آنها قرار دارد پایه ها هستند، که پایه ها در ارتفاع از دو بخش متفاوت تشکیل می‌شوند.
شاه کرمی ادامه داد: بخشی که درون آب قرار می‌گیرند باید در مقابل جریان آب پایدار باشند، این بخش معمولا خیس و ملاتها و مصالح آن در رابطه با رطوبت پایدار و ماندگار هستند چنانچه در این خصوص از سنگهای آهکی و ساروج در پل خواجو و سی و سه پل استفاده شده و قسمت فوقانی پایه ها که پای طاق بر آنها قرار دارد که از آجر و ملات گچ و خاک و آهک درست شده است.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک یادآور شد: در واقع از میان پایه پل به دو قسمت فوقانی خشک با ملات متناسب و قسمت تحتانی خیس با ملات متناسب تقسیم می‌شود.
وی ادامه داد: قسمت فوقانی پایه که شامل آجر و ملاتی است که هیچ مناسبتی با آب ندارد و در این بخش از پایه گچ، خاک و ملاتی به کار رفته که هیچ گونه سازگاری با آب ندارد.
این کارشناس بناهای تاریخی در ادامه سخنان خود اظهار داشت: قسمت سوم یا هدف پل همان عرشه پل یا محل عبور و مرور از رودخانه است که در بیشتر پلها بخصوص در دوران صفویه با توجه به مهندسی چیدمان آجر و هنر پوشش طاق ها و ملاتهای زودگیر گچ و خاک و آهک، پوشش پل ها از طاق و گنبد یا چارطاقی درست شده است.
شاه کرمی اظهار داشت: با توجه به ضعف ملات مذبور در مقابل رطوبت و نمکزایی این ملات در مجاور رطوبت، دفع آب در عرشه پل باید در سریع‌ترین زمان ممکن انجام و این بخش در برابر آب حفاظت شود و به همین دلیل عرشه پل به گونه‌ای ساخته شده که آب در این قسمت در سریع ترین زمان ممکن دفع شود.
وی تصریح کرد: دفع آب در پل خواجو و سی و سه پل از طریق شیب بندیهای مناسب منتهی به ناودانهای سنگی انجام می‌شود.
این کارشناس بناهای تاریخی در ادامه سخنان خود یادآور شد: در تعمیراتی که در چند دهه اخیر اتفاق افتاده به این موضوع توجه نشده وهدایت سریع آب روی عرشه انجام نمی‌شود و آب به درون جسم پل نفوذ می‌کند.
شستشوی روزانه پل و بارندگیها به عامل تهدید کننده برای سی و سه پل تبدیل شده است
شاه کرمی ادامه داد: شستشوی مکرر پل و بارندگیها در نهایت پل را تهدید می‌کند زیرا در حال حاضر ناودانها عمدتا پر شده از چراغ و نورافکنهایی که برای زیبایی و روشنایی پل از آن استفاده می‌شود.
این استاد دانشگاه امیرکبیر در ادامه تصریح کرد: در حال حاضر بستر عرشه سی وسه پل آسفالت شده و آب عرشه به دو کانیووی سنگچین هدایت می‌شود و این جوی‌ها آنگونه که باید و شاید به دلیل کمی شیب و طولانی بودن، آب را هدایت نمی‌کند و از طرف دیگر به دلیل نامرغوب بودن سنگ‌ها این جوی‌ها دچار شکستگی فراوان شده است.
شاه کرمی این شکستگی ها را مانع جریان آب، و عاملی جهت نفوذ به زیر آسفالت دانست و ادامه داد: آب از آن قسمت به درون طاق ها نفوذ می‌کند.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک در ادامه سخنان خود تصریح کرد: با توجه به شرایط موجود آب در اثر شستشویی که روی آسفالت ریخته می‌شود بجای خروج از ناودان ها داخل بدنه پل می‌رود و چون هیچ راه تبخیری از طریق آسفالت وجود ندارد بدنه عرشه، آن را جذب می‌کند.
شاه کرمی ادامه داد: در اثر بروز این مشکل، ملات اکثر طاقهای زیر پل آسیب دیده که این موضوع با رطوبت زدگی سقف چشمه‌ها قابل مشاهده است.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک ادامه داد: آسیب دیدگی ملاتها در نهایت سبب می‌شود تا ملاتها با تغییر خواص شیمیایی، خواص مکانیکی خود را از دست دهند و این امر نشست پل رابه همراه دارد.
شاه کرمی این نشستهای غیرمتعارف را عامل ترک خوردگی دانست و گفت: البته یخ زدگی ملاتها و فشار انبساط یخ درون ترکها را نیز نباید فراموش کرد.
شاه‌کرمی در ادامه سخنان خود افزود: باید آسفالت از روی پل حذف، زهکشی عرشۀ پل به وضع سابق آن برگردد و برای بازگرداندن خواص مکانیکی ملاتها، ملاتها تزریق شده تا استقامت پل تضمین شود.
هدایت آب عرشه سی و سه پل مغفول مانده است
این مختصص بناهای تاریخی در ادامه گفت: در قدیم کاشی‌کاری‌ها، شیببندی ها و ناودان ها شرایطی را ایجاد می‌کرد که بخش فوقانی پل همیشه خشک و ملاتهای آن از عوامل آسیب رسان مثل رطوبت حفاظت می‌شد.
شاه کرمی با اشاره به نمکزایی و کریستاله شدن مواد و ملات به کار رفته در سی وسه پل گفت: به سبب اینکه آب آلوده و دارای مواد شیمیایی است، زمانی که وارد ملات می‌شود با فعل و انفعالات شیمایی ملات کریستاله می‌شود و در نهایت سبب می‌شود تا ملات خاصیت چسبندگی خود را ازدست دهند که در این حالت پل نشست می‌کند.
شاه کرمی تصریح کرد: با توجه به شرایط سخت آب هوایی ایران که مسائلی چون تغییرات شدید درجه حرارت، خشکی هوا و زیادی تبخیر از سطح آثار و در نتیجه تشدید هوازدگی در نقاط مرطوب را به همراه دارد باید دقت زیادی برای مرمتها و دخالت در بناها وجود داشته باشد.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک ادامه داد: نیاز است این مهم در موضوع پیوستگی مرمت با اصل بنا و همگنی مصالح مرمت با توجه به جریان های درون بنا باشد و عدم توجه به این دو موضوع زمینۀ صدمه زدن، خستگی و فرسوده شدن ملات به کار رفته دراین بناهای زیبای را به همراه دارد.
تدوین منشوری برای شناخت و حراست از مهندسی بناهای تاریخی در مجامع بین المللی ضروری است
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه منشورهای فعلی و موجود برای حراست از بناهای تاریخی بیشتر فرهنگی و معمارانه است و دنبال این موضوع است که شکل ظاهری مصالح از بین نرود گفت: متاسفانه منشوری در راستای حراست از مهندسی به کار رفته در بناهای تاریخی موجود نیست و لزوم حراست از این مهندسی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
شاه کرمی ادامه داد: پل و یا یک بناء شبیه به بدن یک انسان است که درآن هر بخشی یک وظیفه و رسالت را بر عهده دارد و بخشها با هم ترکیب و اندرکنش دارند، که برهم زدن ساختار این ترکیب، مهندسی ماندگار بکار رفته در آن به هم خواهد خورد و موجب آسیبدیدگی خواهد شد.
وی تصریح کرد: با آسفالت کردن سی و سه پل و یا سنگ فرش کردن پل خواجو بدون درنظر گرفتن جریان آب سطحی و رطوبت داخل بنا، ما اجازه نمی‌دهیم که رطوبت از طریق نفس کشیدن دفع شود و این نقض یک جزء مهندسی جاری در هر دو پل به شمار می‌رود.
شاه کرمی تصریح کرد: باید مهندسی به کار رفته در هر بنای تاریخی را شناسایی و بر همان اساس حرکت کنیم.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک یادآور شد: هر بنا مرکبی از اجزا و ترکیبهای همسوی مختلف درست شده که در خصوص سی و سه پل و پل تاریخی خواجو نیز شناخت مهندسی ملات، دفع رطوبت، فعل و انفعالات شیمیایی و هوازدگی و تأثیرهای مکانیکی و سازه‌ای امری مهم و ضروری تلقی می‌شود.
شاه کرمی یادآور شد: حفاظت و دخالت در بناهای تاریخی نیاز به بینش عمیق، سنجش دقیق، مهندسی تحلیلی و قضاوت مهندسی دارد و با اقداماتی مثل بناّیی های متعارف و تجربی متفاوت است.
..................
گفتگو: محمد قاسمی
عکس: احسان خسروی