به گزارش خبرنگار مهر، در منابع آمده است، شب یلدا منسوب به مهر است و شب تولد مهر که به یادگار آن را جشن می گیرند و قدمتی چند هزار ساله دارد، همان شب اول زمستان است.
چون زندگی و کار مردم در زمان های قدیم بر پایه کشاورزی و دامداری بود، مردم تغییر فصول و آب و هوا را به هر بهانه ای دائم به خود یادآوری می کردند و فعالیتهای خود را نیز بر اساس تغییرات فصلی و کوتاهی و بلندی شب و روز تنظیم می کردند.
مردم دریافته بودند که کوتاهترین روز سال، آخر پاییز است و از روز اول دی ماه روزها بلندتر و شبها کوتاه تر می شود و این خود برای مردم پر از برکت بود زیرا خورشید و روشنی از روز اول دی بیشتر در آسمان دیده می شد و به همین دلیل شب اول زمستان را شب تولد مهر، خورشید شکست ناپذیر، یلدا نامیدند.
در قدیم در شب یلدا به خاطر غلبه بر تاریکی و اهریمن، آتش می افروختند، گردهم جمع می شدند و خوان ویژه ای می گستراندند و میوه های تازه فصل یا میوه های خشک و آجیل را بر سر این سفره می گذاشتند.
این خوان جنبه مذهبی داشت و مردم از "ایزد مهر" طلب روشنی می کردند تا زمستان خوبی داشته باشند و میوه ها تمثیلی از بهار و تابستانی پر برکت بود و همه شب یلدا را زیر نور آتش می گذراندند تا اهریمن فرصت بدی پیدا نکند.
اما شب یلدا در هر نقطه از کشورمان که آیین ایرانی را پاس می دارند، به نحوی برگزار می شده و به طور قطع ابرکوه نیز به عنوان یکی از پرقدمت ترین شهرهای دنیا آیینی ویژه در این زمینه دارد.
یک محقق ابرکوهی در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: مردم ابرکوه در قدیم شب یلدا را با شکوه زیادی برگزار می کردند و همه از چند روز قبل منتظر فرار رسیدن این شب بودند.
ندا هوشمند ابرقویی افزود: بزرگترین شب سال در قدیم در میان مردم ابرکوه به "شو چلِه" (شب چله) معروف بوده است و در این شب، کوچکترها به خانه بزرگترهای فامیل می رفتند تا طولانی ترین شب سال را در کنار یکدیگر بگذرانند.
وی افزود: نکته جالب در میان مردم در بیشتر مناطق ایران، حضور اعضای خانواده ، در کنار یکدیگر در مراسمات ویژه است، آنچنان که حضور بزرگترها و کوچکترها را در کنار یکدیگر در کنار سفره هفت سین، گردش روز سیزده فروردین، یا همان سیزده به در و دیگر مراسمات نیز به خوبی می توان دید که نشان از صمیمیت و عشق و علاقه و پایبندی مردم ایران به خانواده دارد.
اجاق روشن بزرگترها در شب یلدا
در شب یلدا و در ابرکوه در خانه بزرگتر فامیل، اجاق خانه برای پذیرایی از افرادی که برای گذران بلندترین شب سال به خانه آنها می آمدند، روشن بود.
اجاق؛ قسمت گود مانندی بود که در مقابل بخاری که شبیه شومینه های امروزی بود وجود داشت و آتش داخل بخاری را در آن می گذاشتند تا بتوانند از حرارت آن برای درست کردن چای و غذا استفاده کنند و در شبهای سرد زمستان اطراف آن جمع شوند و از گرمای آن استفاده کنند.
گپ و گفت یلدائی
این استاد دانشگاه افزود: مهمان های شب یلدا پس از حضور در خانه بزرگتر فامیل، به گفتن خاطرات شاد و نقل حکایات و داستانها می پرداختند.
در قدیم که افراد کمتری باسواد بودند یکی از افرادی که در فامیل دارای سواد بود، کتابهای داستانی، چون امیر ارسلان را می خواند و دیگران نیز می شنیدند و نکته جالب در میان مردم این بود که بر این باور بودند کسی که زیاد داستان امیر ارسلان را بخواند آواره می شود.
تقدس هفت میوه در شب چله ابرکوه
در میان مردم ابرکوه قدیم خوردن میوه در شب چله مرسوم بود.
البته خوردن هفت میوه به دلیل تقدس عدد هفت در میان مردم بسیار ستوده بود اما به دلیل مشکلات حمل و نقل در قدیم، میوه هایی که در منطقه کشت نمی شد، کمتر در دسترس مردم بود.
میوه های شب چله در ابرکوه، بیشتر هندوانه، انگور و انار بود که از محصولات کشاورزی ابرکوه بود.
مردم در طول سال این میوه ها را به روش سنتی خود نگهداری می کردند تا در شب چله از آن استفاده کنند مثلا هندوانه و خربزه را در بالکن خانه ها که محل خنکی بود نگهداری می کردند تا برای شب چله هندوانه و خربزه داشته باشند.
در بالکن ها نیز همیشه طناب هایی بسته شده بود که انگورها را در آنجا آویزان می کردند، بالکن خانه ها در نقاط بالای خانه ها که تاریک بود و نور خورشید به آنجا نمی رسید قرار داشت و مردم برای رفتن به آن جا از نردبان استفاده می کردند.
برای نگهداری انار نیز هنگام چیدن انار در باغ ها و باغچه ها، چاله های نیم متری یا یک متری می کندند و انارها را به صورت مرتب ته چاله می چیدند، سپس چند تکه چوب، بالاتر از انارها می گذاشتند و بعد روی آن را با برگ می پوشاندند تا به انارها آسیب نرسد، سپس چاله را با خاک پر می کردند و شب چله انارها را که در چاله تازه مانده بود به عنوان میوه شب چله بر سفره این شب می گذاشتند.
شلغم میوه ویژه شب یلدا در ابرکوه
یکی از دیگر میوه هایی که خوردن آن در این شب میان مردم ابرکوه مرسوم بود، شلغم بود و مردم بر این باور بودند که خوردن شلغم در شب چله زمستان، آدمی را از گزش حشرات گزنده مصون می دارد.
تنقلات شب یلدا در ابرکوه
بیشترین تنقلاتی که در شب چله یا همان شب یلدا در ابرکوه استفاده می شد تخمه های آفتابگردان، هندوانه و خربزه بود که برای این شب آماده می شد و در کنار میوه ها خورده می شد.
احترام ویژه ابرکوهی ها به محرم و صفر در شب یلدا
نکته جالب این بود که وقتی که شب یلدا در ایام محرم و صفر بود دیگر آجیل و تخمه برای این شب کاربردی نداشت زیرا مردم به دلیل حرمت این ماه ها دیگر آجیل را که نمادی از عید و شادی بود مصرف نمی کردند.
ابرکوه جدید و شب یلدا
مردم ابرکوه هنوز هم شب یلدا را گرامی می دارند، رفت و آمدهای فامیلی، رفتن به خانه بزرگترها و صرف میوه و تنقلات در این شب همه را گرد هم می آورد.
اما آنچه که قابل ذکر است آن است که به واسطه زندگی شهری و پراکندگی جمعیتی مردم ابرکوه در سراسر کشور، دیگر امکان جمع شدن تمام فامیل وجود ندارد، بالکن ها تبدیل به یخچال و فریزر شده اند و کسی برای نگهداری محدود میوه های خود از این مکان ها استفاده نمی کند، در کنار تخمه و آجیل های قدیم حالا دیگر پای تنقلات جدید نیز به خوان شب یلدا باز شده است.
اما امروز دیگر مردم به آرزوی خود در قدیم که خوردن هفت میوه بود نیز رسیده اند و انواع و اقسام میوه جات چون دیگر نقاط کشور در سفره ابرکوهی ها چیده می شود.
------------------
گزارش: رحیم میرعظیم