مشگین شهر؛ موزه تاریخ کهن و طبیعت بکر گردشگران

نام قدیمیتر این شهر خیاو میمند و وراوی بوده اما در سال ۶۰۵ میلادی که گرجستان این بخش از ایران را تصرف کرده‌ بود، یکی از امیران گرجی به نام بیشکین، این شهر را به نام خود نام‌گذاری کرد و به مرور زمان با برگزیدن اسم مشکین بر این شهر، تاریخ آن را به سال 1316 ه ش یا حداکثر به دوره حکومت بیشکین گرجی رساندند در حالی که قدمت این شهر به دوره های ما قبل تاریخ و هزاره های اول قبل از میلاد مسیح می رسد.

 

 

این شهرستان به دلیل موقعیت ویژه کهن و جغرافیایی مجموعه غنی از آثار باستانی و طبیعی و تاریخی است که با وجود شناسایی بخش اعظمی از آثار، به عقیده کارشناسان هنوز میراث ناشناخته تاریخی و باستانی بسیاری دارد که نیازمند کاوش و مطالعات گسترده است.

 

یکی از مهمترین آثار باستانی این منطقه، شهر یری و منطقه باستانی پیرازمیان است که قدمت قابل توجه آن گواه وجود سکونت از هزاره های نخست تمدن بشری در این منطقه است.

 

پیرازمیان تمدن هزاره اول میلاد

 

محوطه باستانی پیرازمیان در منتهی الیه دشت مشگین شهر و به فاصله 65 کیلو متری شمال غربی مرکز استان و در 35 کیلو متری شرق شهرستان مشگین شهر و در دو کیلو متری شمال روستای پیر ازمیان واقع شده است.

 

این محوطه مشتمل بر قلعه وسیع با دیوار دفاعی سنگی از نوع خشکه چین و محلی در ارتباط با برگزاری آیینهای مذهبی به نام مکتب اوشاقلاری، دارای فضاهای معماری با دیوارهای سنگی از نوع استلهای منقوش به شکل انسان است.

 

 

همچنین نزدیک به 450 گور باستانی از نوع کلان سنگی "گورکان" در ابعاد گوناگون و متفاوت شناسایی شده که کوچکترین آنها 2.3 متر و بزرگترین آنها 2.8 متر است. وجود غار باستانی و تپه های متعلق به دوره های مختلف بیانگر تمدنهای مختلفی در این منطقه بوده که در کاوشهای مختلف باستان شناسی قدمت آن به هزاره اول میلاد و عصر آهن می رسید.

 

محوطه شهر یری برای اولین بار به سال 1978 ق .م توسط هیئت "چارلز برنی" شناسایی و بررسی شده است و در کاوشهای صورت گرفته آثار باستانی مکشوفه از جمله سفال خاکستری و نخودی و نارنجی مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد و عصر آهن به دست آمده است.

مقبره شیخ حیدر آرمگاه پدر شاه اسماعیل اول

 

این بنا منصوب به شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول بوده و از قسمت بیرون به شکل برج مدور و از قسمت درون به شکل 12 ضلعی و در دو طبقه قسمت زیرین سردابه و قسمت فوقانی بصورت برج مدور با ارتفاع 18.5 متر و قطر 10.5 متر است.

 

مقبره شیخ حیدر که در تاریخ 1311 شمسی با شماره 184 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده از خارج با کاشیهای فیروزه ای رنگ مزین به آیات 27،28،29 سوره فتح و همچنین لفظ جلاله الهل در اشکال مختلف و با خطوط کوفی بنائی مزین شده است.

 

در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث آن اظهارات گوناگونی ابراز شده از آن جمله دونالد ویلبر معتقد است این بنا از آثار قرن هفت و هشت هجری قمری است و در دوره صفویه به تکمیل و کاشیکاری آن همت گماشته اند.

 

 

با توجه به تخریب کتیبه برجا مانده مقبره هیچ سند و مدرکی دال بر احداث این بنا در دست نبوده که در  بازخوانی سر در آن طی سالهای اخیر  قدمت بنا به سال 731 هجری قمری یعنی دوره حکومت ابو سعید بهادر خان آخرین حکمران سلسله مغول در ایران نسبت می دهند .

 

قلعه قهقهه؛ زنادان شاهزادگان صفوی

قلعه قهقهه در دهستان یافت از توابع بخش مرادلو و در نزدیک روستای کنچوبه و قره آغاج بوده و در فاصله 80 کیلومتری شمال مشکین شهر قرار دارد. قلعه قهقهه در منطقه قره داغ و با ارتفاع تقریبی 1200 متر از سطح دریا، دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره ها واقع شده است.

 

دور تا دور قلعه پرتگاه خطرناک و عمودی شکل طبیعی بوده که گویی به دست بشر صخره ها پیرایش یافته است. وقایع و حوادثی که مورخین در مورد قلعه قهقهه ذکر کرده اند بیشتر مربوط به دوران صفویه است اما این بدان معنی نیست که قلعه در دوره صفویه ساخته شده است.

 

طبق تحقیقات باستان شناسی استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می رسد. از سال 1380 با همت مدیران میراث فرهنگی استان و میراث فرهنگی در جهت احیاء و مرمت قلعه گامهای مؤثری برداشته شده که اصلاح مسیر صعود به قلعه و مرمت سر در ورودی آن از جمله این اقدامات است.

 

راه ورودی این قلعه به عنوان یک قلعه نظامی از ضلع شمالی آن بوده و در دو طرف دروازه ورودی دو برج قرار دارد. عرض در ورودی 2.5 متر است و از جنس سنگ و آجر با طاق هلالی شکل که هنوز هم پابرجاست.

 

 

مهمترین ویژگی قلعه قهقهه زندانی کردن امیران و شاهزادگان صفوی بویژه اسماعیل میرزا فرزند شاه طهماسب یکم صفوی یا به عبارت دیگر شاه اسماعیل دوم دومین پسر ارشد شاه طهماسب یکم سلطان قزلباشها و حتی پادشاهانی از کشورهای دشمن در هنگام جنگ است.

از دیگر زندانیان مشهور دژ، خان احمد گیلانی والی گیلان بود که در سال ۹۷۵ ق بر اثر شورش دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد ولی چون والی گیلان بود شعری سروده و تسلیم شاه طهماسب کرد.

 

کهنه قلعه؛ میراثی از تمدن اورارتو

این قلعه در منطقه ای بر روی تپه طبیعی در قسمت غرب رودخانه خیاو چایی قرار داشته و با بنای تقریبا مستطیل شکل به طول 250 متر و عرض 102 متر با مصالح سنگ، چینه، خشت خام با ملات گلی در ادوار مختلف ساخته شده و چندین بار مرمت و بازسازی شده است.

 

بنای اولیه این قلعه در زمان شاپور دوم ساسانی در سال 337 میلادی به دستور نرسه هرمز حکمران ساسانی در خیاو به مدت شش سال ساخته شده، وجود سنگ نبشته ای به خط پهلوی ساسانی در جبهه شمالغربی این بنا تاریخ بنایان گذاری قلعه را تا دوره ساسانی عقب برد، اما متاسفانه سنگ نبشته مزبور بر اثر عوامل طبیعی و انسانی تخریب و از بین رفته است.

 

بنای کهنه قلعه در سال 1345 تحت شماره 618 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در کاوشهای باستان شناختی در کهنه قلعه نشانه های از مواد فرهنگی سفالهای دست ساز و چرخ سازبرنگ نخودی و خاکستری و فلز مفرغ مربوط به عصر آهن سه به دست آمده که منسوب به اقوامی است مشهور به اورارتو که در آستانه شکل گیری دولت ماد و در مواردی حتی پیش از آن در بیشتر نقاط آذربایجان که نشانه های از فرهنگ و تمدن آنها مشاهده شده است.

 

 

در منابع یاد شده که نادرشاه افشار هنگام بازگشت از دشت مغان مدتی در این قلعه اقامت داشته  است. قلعه یاد شده در حدود 300 سال پیش پابرجا بوده و در زمان قاجاریه و حتی دوره پهلوی اول به صورت پادگان سواره نظام استفاده می شده است.

 

سایر آثار تاریخی: دیو قالاسی در پنج کیلومتری روستای کویج روستای تاریخی انار قلعه ارشق در 30 کیلو متری شمالغربی مشکین شهرو در دو کیلو متری شرق روستای دوست بگلو ، مقبره سید سلیمان در شهر فخرآباد، مقبره سید جعفر در روستای انار، قبرستان تاریخی انار، حمام عدل، غار تاریخی لاهرود، کاروانسرای قانلی بولاغ ،چنار کهنسال اُنار، پل تاریخی دوجاق از دیگر اثار تاریخی این شهرستان است.

 

کوه سبلان؛ عقاب بال گشوده، حافظ سرزمین آرتاویل

 

کوه سبلان  در 25 کیلومتری شهرستان مشگین شهر یکی از مهمترین آثار جغرافیای استان اردبیل بوده و به طور کلی سه قله شناخته شده آن از مسافت دور نیز قابل مشاهده است. قله بزرگ آن به سلطان و دو قله دیگر آن به هرم و کسری مشهورند که در کنار هم به مانند عقابی بال گشوده بر بام شهرهای دامنه خود هستند.

 

قسمت شرقی کوه سبلان به قله آتشفشان سبلان که در ارتفاع ۴۸۱۱ متری قرار دارد، منتهی می‌شود. تمام قله‌های سبلان در همهٔ ایام سال پوشیده از یخ و برف‌های دائمی هستند.

در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب به نام قارتال (در ترکی آذربایجانی به معنی عقاب) قراردارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده ‌است.این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده‌ است.

قله سبلان به شماره ۱۹۴۹۶/۱۲ در فهرست آثار طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده و سند مالیکت آن از ارتفاع بالای سه هزار و ۶۰۰ متری قله سبلان به وسعت شش هزار و ۲۰۰ هکتار به نام سازمان حفاظت محیط زیست صادر شده ‌است.

 

 

شیروان دره سی؛ زیستگاه بکر وحوش
 
شیروان دره سی یا دره شیروان در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی مشگین شهر یکی از یازده زیستگاه وحشی بوده و دره عمیق و عریضی است که بریدگیهای دیواره‌های صخره‌ای، چشم انداز ویژه‌ای به این منطقه بخشیده‌است وسنگها در آن به صورت تندیسهایی دیده می‌شوند.

 

این دره از قسمت جنوب به دامنه شمالی سبلان (هرم) از شرق به جاده لاهرود -  شابیل، از غرب به هوشنگ میدانی که خود یکی از زیستگاه‌های وحشی منطقه سبلان به شمار می‌رود و از شمال به زمینهای روستای قلچقلو منتهی می‌شود.

 

این زیستگاه محل زندگی دائمی وحوش متعددی چون خوک، روباه، گرگ، قوچ و میش ارمنی، خرس قهوه‌ای، کبک، قمری و تعدادی پرندگان مهاجر است.

 

غنای آبگرمهای طبیعی در مشگین شهر

آبگرم قینرجه: در 22 کیلومتری جنوب غربی شهرستان واقع شده است. چشمه اسیدی قینرجه از نوع کلرو سدیک با دمای 82 درجه و دبی 9 لیتر در ثانیه، به عنوان داغترین چشمه آبگرم ایران دارای اهمیت زیادی است.

 

مجتمع آب درمانی قینرجه به فاصله 500 متر از محل خروج آب در دو بخش زنانه و مردانه و هرکدام مجهز به استخر عمومی، استخر کودک، استخر آب سرد، جکوزی، سونای خشک، سونای بخار، رستوران عمومی، کافه سنتی، نمازخانه و سوئیت است.

 

مجتمع آب درمانی شابیل در مسیر صعود به سبلان با دمای 49 درجه سانتی گراد و دبی پنج لیتر در ثانیه در دو طبقه شامل بخشهای مجزای زنانه و مردانه و هرکدام مجهز به استخر، سالن دوش، رستوران، سوئیت، سونا و جکوزی احداث شده است.

 

آبگرم قوتور سویی، در 24 کیلومتری شهر لاهرود و در 49 کیلومتری مشگین شهر واقع شده است. این آب در ردیف آبهای معدنی سولفات کلیسیک و گوگرد خیلی گرم بوده که آثار اسید سولفوریک آزاد و خاصیت درمانی بسیاری برای اکثر امراض جلدی دارد.

 

آبگرمهای دیگر این منطقه از جمله چشمه سه گانه ایلاندو، چشمه توش سو، چشمه آب معدنی نور کندی، آبگرم موئیل، چشمه ملک سویی و چشمه آب معدنی انزان است.

 

 
آبشار گور گور؛ جادوی طبیعت برای گردشگران

آبشار گورگور سبلان حدود 12 متر ارتفاع و 200 متر مربع محوطه گردشگاهی دارد و در دامنه شمالی کوه سبلان در سه کیلومتری جنوب غربی روستای "ساچلو" واقع شده است.

دسترسی به آن تا دامنه های کوه با اتومبیل و بقیه مسیر با پای پیاده امکان پذیر است. این آبشار همواره  فضایی مناسب و دلپذیر برای علاقمندان زیباییهای طبیعت به خصوص گردشگران را به وجود آورده است.

صنایع دستی: در شهرستان مشگین شهر هنرهای دستی دارای قدمت و اصالت قابل توجهی بوده و نشان دهنده ذوق و سلیقه سرانگشتان هنرمند مردمان این منطقه است.

بیشتر صنایع دستی منطقه را بافته های داری تشکیل می دهند که از مهمترین این صنایع می توان به قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی اشاره کرد. علاوه بر این بافته ها سفالگری نیز از صنایع دستی این شهرستان محسوب می شود.

 

.........................
گزارش: ونوس بهنود