به گزارش خبرنگار مهر، شاید بسیاری از قمی‌ها از وجود چنین کتابخانه عظیمی در این شهر با خبر نباشند، اما آنچه که آدمی در بازدید از این کتابخانه مشاهده می‌کند چیزی شبیه به یک معجزه است.
به همراه مسئول روابط عمومی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی به سمت مخزن کتابهای خطی می‌رویم، چند دقیقه‌ای را باید پشت درب این مخزن صبر کرد تا نگهبانان درب ورودی آن را باز کنند و اندکی از گازهای نگهدارنده‌ای که در فضای داخلی مخزن پراکنده شده است کاسته شود.
وارد مخزن نسخه‌هاى خطى این کتابخانه که می‌شویم تا چشم کار می‌کند، انبوه کتابهای خطی را مشاهده می‌کنیم که اگر قرار باشد به هر کدام از آن‌ها نگاه گذرا داشته باشیم ماه‌ها و یا سال‌ها باید وقت صرف آن کرد.
این کتابهای خطی ما را به عمق تاریخ می‌برد و برخی از آن‌ها که قدمتشان به قرن‌ها می‌رسد ثابت می‌کند در زمانی که اروپاییان چیزی از فرهنگ و تمدن نمی‌دانستند و جز جنگ و وحشی‌گری به چیز دیگر فکر نمی‌کردند، مسلمانان و ایرانیان با کتاب عجین بودند و در علوم مختلف سر رشته داشتند.
در این کتابخانه هفت طبقه‌ای، وجود نسخه‌های متنوع خطی با تهذیب‌های خیره کننده از قرآن کریم، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و حتی سایر کتب آسمانی همانند زبور حضرت داوود که 800 سال قدمت دارد و بر روی پوست بز به نگارش در آمده و نیز دعاهایى از انجیل به خط لاتین در قطع بسیار بزرگ که در هفت سده قبل بر روى پوست حیوانات نوشته شده، آدمی را به شعف می‌آورد.
کتابخانه قرآنی با قدمت 1300 سال
قدیمی‌ترین کتاب خطی این مجموعه متعلق است به قرآن کریم با قدمت هزار و 300 سال که خطوط آن منصوب به حضرت علی بن موسی الرضا (ع) است.
مدیر روابط عمومی و امور بین الملل کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به وجود یکی دیگر از قدیمی‌ترین نسخه خطی قرآن کریم در این کتابخانه اظهار داشت: این نسخه قرآن کریم مربوط به نیمه اول قرن دوم هجری است که در شرق آفریقا و به خط کوفی و بر روی پوست بز کتابت شده که از ویژگی‌های این نسخه آن است که نقطه ندارد و تنها اعراب گذاری شده است.
محمدحسین اوسطی اضافه کرد: قدیمی‌ترین نسخه دیگری از قرآن کریم نیز در این کتابخانه وجود دارد که متعلق به سال 392 هجری و توسط علی ابن هلال و به خط نسخ کتابت شده است و دو قرآن دیگر نیز به خط کوفی ایرانی و دیگری به خط مغربی که متعلق به قرن چهارم هجری به نگارش در آمده است در این کتابخانه نگهداری می‌شود.
وی با بیان اینکه قرآن‌های خطی موجود در این کتابخانه در اندازه‌های مختلف و دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند افزود: قرآن‌های موجود در ابعاد بزرگ و در قطع سلطانی تا کوچک‌ترین آن در قطع امامه‌ای و بازوبندی که پهلوانان به بازو می‌بستند و با ابعاد 4 در 5 سانتی متر وجود دارد.
وجود قرآنی که با یال اسب نوشته شده است
مدیر روابط عمومی و امور بین الملل کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی به وجود برخی دیگر از قرآن‌های نفیس کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی نیز اشاره کرد و افزود: تعداد چهار قرآن به صورت رولی به طول 3 و یا 4 متر و با استفاده از یال اسب نوشته شده و در یکی دیگر از قرآن‌ها اسامی ائمه معصومین (ع) با رنگ سفید در وسط نوشته شده و آیات قرآن در پیرامون آن نگاشته شده‌اند و قرآن دیگری، آیت الکرسی در وسط و بقیه آیات در اطراف آن نوشته شده است.
75هزار عنوان کتاب خطی، در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی وجود دارد
نسخه‌های خطی موجود در این کتابخانه 75هزار عنوان، مشتمل بر بیش از 37 هزار مجلد است که از این تعداد 65 درصد آن به زبان عربی و ما بقی به زبان‌های فارسى، ترکى، اردو، تاتارى، حبشى، پهلوى و لاتین است.
نسخه‌هاى فراوان بسیار کهن و نفیس دیگرى در این گنجینه وجود دارد که در سده‌هاى ششم هجرى به بعد کتابت شده و تعداد بى‌شمارى از آن‌ها نسخه اصل و تاکنون به چاپ نرسیده است.
آیت الله مرعشی نسخه هاى نفیس اسلامى را از چنگ چپاولگران در آورد
بنای این کتابخانه عظیم توسط آیت الله مرعشی نجفی گذاشته شد و ایشان تا مدت‌ها، یک تنه در مقابل چپاولگران ایستاد و آثار ارزشمند و نسخه هاى بسیار نفیس اسلامى را از چنگ آن‌ها بیرون آورد.
این مرجع عالیقدر جهان تشیع از ابتدای دوران تحصیل و کسب معارف اسلامی آن چنان به جمع آوری کتابهای اسلامی علاقمند بود که در این مسیر از نیازهای ضروری خود همانند خوراک و پوشاک چشم پوشی می‌کرد و به جمع آوری این کتاب‌ها همت داشت که حاصل آن تلاش‌ها، تأسیس کتابخانه‌اى بود که اکنون شهره آفاق است و یکى از بزرگ‌ترین کتابخانه‌هاى جهان اسلام به شمار مى آید.
زندانی شدن آیت الله مرعشی برای خرید یک نسخه خطی توسط انگلیسی‌ها
مدیر روابط عمومی و امور بین الملل کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در خصوص تلاش‌های این مرجع عالیقدر در جمع آوری این مجموعه کم نظیر به ما گفت: این مرجع عالیقدر برای آنکه بتواند این کتاب‌ها را جمع کند گاه لباس خود را به امانت می‌گذاشت و حتى روزى بر سر خرید یک نسخه خطى با نماینده کنسول انگلیس در عراق درگیر شد و شبى را در زندان سپرى کرد.
اوسطی ادامه داد: یکی دیگر از راه‌هایی که آیت الله مرعشی نجفی از آن طریق، هزینه‌های خرید کتب خطی را فراهم می‌کرد انجام نماز و روزه استیجاری، کار شبانه در کارگاه هاى برنج‌کوبى در نجف اشرف، بعد از بحث و درس بود که با تحمل سختی‌ها و مشقت‌ها توانست به این مجموعه نفیس از نسخه‌هاى خطى و کتابهاى چاپى نایاب دست یابد.
در مخزن کتابهای خطی کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی برخی از کتابهای خطی برجسته در ویترین‌های شیشه‌ای به صورت باز شده برای مشاهده بازدیدکنندگان قرار داده شده است که هر یک سندی از هوش و درایت و اهتمام مسلمانان در قرون گذشته به مسئله علم است.
دیدن نسخه‌ها خطی فارسی در کتابخانه آیت الله مرعشی به هر ایرانی حس غرور می‌بخشد
یکی از کتابهای خطی موجود در یکی از این ویترین‌ها مربوط به علم هندسه بود که تصویر سه بعدی از مجموعه اشکال در آن به قدری دقیق و زیبا و با یک رنگ آمیزی منحصر به فرد به تصویر در آمده بود که بدون اغراق می‌توان گفت این تصویر با تصاویر سه بعدی کامپیوتری امروزی برابر می‌کند و در این زمان است که آدمی به فکر فرو می‌رود و احساس غرور وجودش را فرا می‌گیرد که در آن زمان چگونه ایرانیان به این علوم مسلط بودند.
چگونگی شکل گیری کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
آیت الله مرعشی نجفی، هسته اولیه تاسیس این کتابخانه را در همان نجف محل تحصیل خود شکل داد و بعد از آنکه در سال 1303 به قم عزیمت کرد، کتابهای جمع آوری شده را نیز به ایران انتقال داد و در منزل شخصی‌اش نگهداری می‌کرد.
ایشان بعد از مدتی برخی دیگر از کتب خطی نفیس را جمع آوری کرد، اما به علت کمبود فضا در منزل، تعداد 278 نسخه خطی را که بیشتر به زبان فارسى بودند، به کتابخانه دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران اهدا کرد و برخی دیگر را به کتابخانه‌هاى آستان قدس رضوى، آستانه حضرت فاطمه معصومه (س)، آستانه حضرت شاه‌چراغ، آستانه حضرت عبدالعظیم و مدرسه فیضیه قم هدیه کرد.
کتابخانه عمومى آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى (ره) در دوازدهم شهریور ١٣۵٣ در زمینى به مساحت هزار مترمربع، روبه‌روى مدرسه مرعشیه در خیابان ارم با بیش از شانزده هزار جلد کتاب خطى افتتاح شد و بعد‌ها به دلیل استقبال گسترده حوزویان و دانشگاهیان به دستور امام خمینی (ره) زمین این کتابخانه به دو هزار و 400 متر افزایش یافت.
تالارهایی که در این کتابخانه مورد استفاده حوزویان، دانشگاهیان و عموم قرار می‌گیرد شامل تالار بزرگ ابن‌سینا، تالار ویژه کتب حوزوى، تالار خواجه نصیرالدین طوسى و تالار شیخ مفید است.
بخش‌های مختلف کتابخانه بزرگ آیت الله مرعشی نجفی
گنجینه نسخه هاى عکسى، گنجینه میکروفیلم و میکروفیش، گنجینه اسناد مکتوب، نمایشگاه دائمى نمونه هایى از نسخه هاى نفیس خطى کتابخانه، گنجینه آثارعلمى مکتوب و غیر مکتوب بنیانگذارکتابخانه، گنجینه نسخه هاى چاپى بسیارکهن، گنجینه نسخه هاى چاپ سنگى نادرو کمیاب، گنجینه هاى مرکزى کتابهاى چاپى فارسى، عربى، ترکى، اردو و غیرلاتین، گنجینه روزنامه‌ها و مجلات ادوارى، گنجینه کتابهاى مرجع و قفسه باز، گنجینه فهارس نسخه هاى خطى اسلامى کتابخانه هاى جهان، گنجینه کتابهاى چاپى و مجلات و روزنامه هاى لاتین، آرشیو کتب ممنوعه، گنجینه اطلس‌ها و نقشه هاى جغرافیایى، گنجینه کتابهاى چاپى مکرر، تالار بزرگ شیخ طوسى، بخش ویژه پژوهشگران نسخه هاى خطى و اسناد مکتوب، مرکز قم شناسى، بخش تبارشناسى، بخش فهرست نگارى نسخه هاى خطى کتابخانه، بخش بررسى و تنظیم و انتشار آثار علمى مؤسس کتابخانه و بخش تصحیح و تحقیق و پژوهش نسخه هاى خطى اسلامى از جمله دیگر بخش‌های این کتابخانه بزرگ است.
این کتابخانه از بخش‌های تخصصی در زمینه مرمت و بازسازی کتب خطی برخوردار است که مرکز قرنطینه و آفت‌زدایى کتاب‌ها و اسناد و مرکز صحافى و جلدسازى کتابهاى چاپى و نیزمرکز مرمّت و بازسازى کتب خطى و اسناد دست نویس از جمله آن‌ها است که پرداختن به این بخش‌ها مجالی دیگر می‌خواهد.
آیت الله مرعشی نجفی بزرگ‌ترین فرهنگبان میراث اسلامى
در انتهای بازدید وقتی به راهروی کتابخانه این مرجع بزرگ قدم می‌گذاریم و از پشت یک ویترین شیشه‌ای سجاده، عصا، عمامه، پیراهن سفید، نعلین زرد رنگ و عکس بزرگی که در حال کنگ زدن این بنای عظیم است را مشاهده می‌کنیم، اوج سادگی و فروتنی این مرد بزرگ، آدمی را متحیر می‌کند.
دست خطی از مرحوم آیت الله مرعشی نجفی در این کتابخانه وجود دارد که نشان می‌دهد کل دارایی ایشان در زمان آغاز احداث این کتابخانه تنها 350 ریال و مقروضات وی بالغ بر 15 میلیون ریال بوده است.
کتابخانه بزرگ آیت الله مرعشی نجفی به ما کمک می‌کند تا فرهنگ و تمدن اسلامی خود را باز‌شناسی کنیم و با سابقه درخشان مسلمانان و پیشینه فرهنگی و تمدن غنی اسلام بیشتر آشنا شویم.
آیت الله مرعشی نجفی وصیت کردند، مرا در کتابخانه عمومی زیر پای محققان علوم آل محمد (ص) دفن کنید وحالا که بازدید از این کتابخانه بزرگ به اتمام می‌رسد در کنار مرقد این عالم عالیقدر که در ورودی کتابخانه قرار دارد، این جمله برایمان به اثبات می‌رسد که آیت الله مرعشی نجفی به حق، بزرگ‌ترین فرهنگبان میراث اسلامى بودند.
.....................................................
گزارش: مهدی بخشی سورکی