اهداف سه‌گانه بعثت انبیاء/ بررسی بعثت از دیدگاه قرآن

عبادت خدای یکتا، اصلی‏ترین هدف بعثت

این هدف، هدف اصلی بعثت پیامبران است. در قرآن کریم بارها به این هدف اشاره شده که موارد زیر، به عنوان نمونه ارائه می‏شود: (لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ) (اعراف: ۵۹). "همانا نوح را به سوی قومش فرستادیم. پس به آنان گفت، خدا را عبادت کنید، شما را جز او خدایی نیست". (وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُوداً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ) (اعراف: ۶۵). "و برای قوم عاد برادرشان هود را فرستادیم. او گفت، ای قوم! خدا را عبادت کنید، شما را جز او خدایی نیست".

 

درباره سایر پیامبران - نظیر صالح و شعیب - نیز همین عبارت تکرار شده و در آیات دیگر قرآن نیز درباره سایر انبیاء، عبادت خدای یکتا به عنوان هدف اصلی مطرح گردیده است. از جمله می توان به آیات ۲۱ بقره، ۳۶ نساء، ۷۲ و ۷۱ مائده، ۵۰، ۶۱ و ۸۴ هود، ۳۶ نحل، ۷۷ حج، ۲۳ و ۳۲ مؤمنون، ۴۵ نمل، ۱۶ و ۳۶ عنکبوت، اشاره کرد.

 

همچنین در چند آیه قرآن، عبادت خدا، به عنوان هدف اصلی بعثت تمام انبیاء ذکر شده است. نظیر آیه 36 نحل که خداوند می‏فرماید: (وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ). "همانا در بین هر امتی، رسولی فرستادیم که خدا را عبادت کنید و از طاغوت بپرهیزید".

 

اقامه عدل و قسط در جامعه بشر

براساس آنچه عبادت خدای یکتا هدف اصلی بعثت پیامبران است و اما دو هدف دیگر که مقدمه این هدف اصلی‏اند، عبارتند از: اقامه عدل و قسط در جامعه بشر. خدای متعال در سوره حدید آیه ۲۵ می‏فرماید: (لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ). "همانا فرستادگانمان را با دلایل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و میزان را فرو فرستادیم تا زندگی مردم بر پایه قسط استوار گردد".

 

و نیز در سورهٔ شوری آیهٔ ۱۵ می‏فرماید: (وَقُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ). "بگو: به آنچه خدا فرستاده از کتب الهی ایمان دارم و به من امر شده است که را در میان شما بر پا دارم".

 

و نیز در سوره اعراف آیهٔ ۲۹ می‏فرماید: (قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُواْ وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ). "بگو: خدایم به قسط امر کرده است و این که روی خود را در پرستش و سجود به سوی خدا استوار دارید و او را مخلصانه بخوانید".

 

در این آیه، به مقدمه ‏بودن اقامه قسط برای اخلاص در عبادت خدا اشاره شده است. بنابراین، ایجاد عدل و قسط اجتماعی و فردی، یعنی اجرای عدل در زندگی فردی و برپایی عدل اجتماعی، هدف دیگر بعثت انبیا (ع) است. این هدف، یعنی اجرای عدل در زندگی فردی و اجتماعی بشر، مقدمهٔ دستیابی به مرحلهٔ اخلاص در عبادت خداست که هدف اصلی بعثت پیامبران (ع) است.

 

 

برپایی حکومت الهی

هدف سوم بعثت انبیا که خود به نوعی مقدمه دو هدف دیگر - یعنی اقامه عدل و نهایتا اخلاص در عبادت خدای متعال است - برپایی حکومت الهی است. در این حکومت، خواسته‏ها و مصالح فردی یا گروهی، حکومت نمی‏کند؛ آنچه حکومت می‏کند، امر و نهی الهی و دستورها و قوانین خداست.

 

حکومت انبیاء، با انواع دیگر حکومت تفاوت اساسی دارد. جملگی حکومت‏ها از هر نوع و به هر شیوه که باشند، چه حکومت‏های فردی و چه حکومت‏های جمعی، چه آنها که بر پایه استبداد مطلع برپا می‏شوند، و چه آنها که بر پایهٔ دموکراسی غیر الهی و حاکمیت مطلق احزاب و گروه‏ها بنا می‏شوند، همگی در یک نقطه به هم می‏رسند و همگی از این نقص مشترک برخوردارند که مصالح وخواسته‏های فرد یا جمع معینی، آن هم به تشخیص عده معدودی از افراد بشر، اختیار همه انسان‏ها را در دست داشته باشند و علی‏رغم حس طبیعی خودخواهی و نیز خطاپذیری آنان، خواست تشخیص آنان، سرنوشت بقیه را رقم زند و انسان‏ها در زندگی‏شان محکوم تصمیم حاکمان باشند - خواه این عدل معدود به خواست خود، زمام امور بشر را به دست گرفته باشند یا با کمک جمع اندک یا بسیار دیگر - نتیجه‏اش سپردن سرنوشت انسان‏ها به خواست فرد یا جمعی است که نه صحت تشخیص آنان و نه امانتداری و عدالت چنین حکومتی تضمین‏پذیر است و نه دلیلی بر سلامت و توان ایشان برای تشخیص مصلحت جمع یافت می‏شود.

 

در حکومت انبیا خواسته خداوند ملاک تصمیم‏گیری‏ها و قوانین و مقررات است. خواسته خداوند یعنی عدل و فضیلت و مصلحت. انبیا امانتدارانی هستند که قانون و دستور خدا را در جامعهٔ بشری اجرا می‏کنند و حکومت انبیا به معنای حکومت قانون خداست. حکومت امامان معصوم پس از نبی خاتم و نیز حکومت فقهای عادل در زمان غیبت امام معصوم نیز همان حکومت قانون خداست؛ زیرا مبتنی بر اراده و دستور خداوند متعال است. انبیا و امامان معصوم (ع) و نیز فقهای عادل امانتداران دین خدایند؛ آشنایان امین و عادلی که قانون خدا را می‏شناسند و در اجرای صحیح آن، به دلیل عصمت و عدالتی که دارند، خیانت نمی‏کنند.

 

خدای متعال در قرآن کریم بارها به بیان این هدف پیامبران که اقامه حکومت الهی است، پرداخته است. از جمله در سوره شعراء آیات ۱۰۸، ۱۱۰، ۱۲۶، ۱۳۱، ۱۴۴، ۱۵۰، ۱۶۳ و ۱۷۹، پیام انبیا را در این جمله خلاصه می‏کند: (فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ). یعنی: "پرهیزگاری خدا را پیشه کنید و از من اطاعت کنید".

 

در این آیات، انبیای الهی، بشر را به پذیرش رهبری خود فراخوانده‏اند و آنان را به برپایی حکومتی که رهبری‏اش را انبیا بر عهده دارند، دعوت کرده‏اند. در همین سوره، در آیات ۱۵۰، ۱۵۱، ۱۵۳، پیام صالح، یکی از پیامبران بزرگ الهی، به قومش چنین بیان شده است: (فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ * وَلَا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ * الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یُصْلِحُونَ). "تقوای خدا را پیشه کنید و از من اطاعت کنید و از تجاورکاران و مسرفانی که در فساد بر پا می‏کنند و زمین را آباد و اصلاح نمی‏کنند، اطاعت نکنید".

 

در این آیات، صالح - پیامبر بزرگ خدا - خود را به عنوان رهبر شایسته اطاعت، معرفی و مردم را به شورش و تمرد از اطاعت رهبران ستمگر و ستم‏پیشه دعوت می‏کند و آنان را به فرمانبرداری از حکومت خویش، به جای حکومت رهبران ستم‏پیشه، فرا می‏خواند.

 

این هدف در سوره نساء آیه ۶۴، هدف همه پیامبران در طول تاریخ اعلام شده است. خدای متعال می‏فرماید: (وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ). "هیچ رسولی نفرستادیم مگر به این منظور که به اذن خدا اطاعت شود". و برای تحقق همین هدف است که خدای متعال درباره رسول خدا و امامان پس از او می‏فرماید: (أَطِی أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ) (نساء: ۵۹). "ای کسانی که ایمان آورید، از خدا اطاعت کنید، و از رسول خدا و اولی الامر خود اطاعت کنید". این دو آیه، تأکیدی بر تداوم همیشگی این هدف پیامبران، یعنی برپایی حکومت الهی در طول تاریخ گذشته و آیندهٔ بشر است.

 

به عنوان خلاصه، در مورد هدف بعثت انبیاء می‏توان گفت که هدف اصلی بعثت انبیاء، همان عبادت مخلصانه خداست که سعادت جاودانه انسان، در آن است و همین عبادت مخلصانه است که بشر را جانشین خدا می‏کند و همه هستی را خاضع و فرمانبردار انسان می‏سازد و دو هدف مقدماتی برای بعثت انبیا، یکی اقامه عدل و دیگری برپایی حکومت الهی است که با تحقق این دو هدف مقدماتی، عبادت مخلصانه حق (جل اسمه) که هدف اصلی بعثت انبیاست محقق می‏شود.