آن روز که در غار حرا ندا بر پیامبر (ص) آمد که بخوان؛ رسالت نبوی با پیام خروج انسان از ظلمات و حرکت به سوی نور آغاز شد. بعثت پیامبر اکرم (ص) سرآغاز راهی شد تا انسان از شرک، بی عدالتی، تبعیض، جهل و فساد بیرون آمده و به سوی توحید، معنویت، عدالت و کرامت حرکت کند.
حضرت محمد(ص) دین مبین اسلام را به مردمی عرضه کرد که جملگی در آتش جهل می سوختند و دعوت او چنان دلنشین بود که به سرعت دیوارهای جهل و خرافات را فرو ریخت و مردم موج موج به اسلام گرویدند. برخی از اهداف مهم بعثت در ادامه می‌آید.
وحدت
رفع اختلاف و دو دستگی‌ها میان بشر ازاهداف اصلی بعثت محسوب می‌شود. پیامبران الهی با تعالیم و شرایع خود مبعوث گردیدند تا به اختلافها پایان بخشند، البته این نوع تشریع درباره گروهی مؤثر است که به آن مؤمن و معتقد باشند و اما گروهی که متجاوز بر آنها حکومت می‌کند، طبعاً به اختلاف دامن زده و آنرا تشدید خواهند کرد.
ریسمان محکم نبوت تنها وسیله ای است که انسانها را در زیر لوای وحدت و برادری فراهم می‌آورد، انسانهایی که از تفرقه و نزاع و اختلافها به تنگ آمده و به دنبال راهکاری مورد اعتماد برای حل معضلات زندگی خود می گردند.
تزکیه نفس
یکی از اهداف پیامبر تعدیل غرایز و تزکیه نفس و آشنا کردن انسان به اخلاق سازنده است که انحراف در آن مایه بدبختی فرد و جامعه می‌شود. مقصود از تزکیه، پاک کردن درخت وجود انسان از شاخه‌های کج و نامطلوب و یا تطهیر سرزمین دل او از علفهای هرزه و زیانبار است. در آیات زیادی تزکیه یکی از اهداف پیامبران معرفی شده است. چنانکه خداوند به موسی دستور می‌دهد که به فرعون بگوید: آیا می‌خواهی راه تزکیه را پیش‌گیری؟
در آیات متعددی یکی از اهداف بعثت پیامبر گرامی، پاکیزه نمودن اخلاق مردم معرفی شده است چنانکه می‌فرماید "و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه". یا در سورة آل عمران با اشاره به این نکته می‌فرماید: خداوند متعال بر مؤمنان منت نهاد هنگامی که در میان آنها پیامبری از جنس خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد، گرچه قبل از بعثت در گمراهی آشکاری بودند.
اتمام حجت بر بندگان
از برخی از آیات استفاده می‌شود که هدف از بعثت پیامبران اتمام حجت بر بندگان است آنجا که می‌فرماید: "رسلاً مبشرین و منذرین لئلایکون للناس علی الله حجه بعد الرسل و کان الله عزیزاً حکیما." پیامبرانی نوید دهنده و بیم دهنده برانگیخت تا مردم پس از آمدن پیامبران بر خدا حجت و دلیلی نداشته و خدا قدرتمند و حکیم است.
حضرت علی(ع) درباره انگیزه اتمام حجت چنین می‌فرماید: خداوند رسولان خود را با وحی به سوی آنان برانگیخت و آنان را حجت خود بر بندگان قرار داد تا به خاطر نبستن باب عذر بر آنان حجت به سود آنان تمام نگردد.
مبارزه با جهل
بعثت پیامبرارزشهای ضد انسانی را دگرگون کرد و تمام رسمهای ایام جاهلیت، به قوانین عادلانة اسلامی تبدیل شدند. رسول خدا بیشترین تلاش خود را در تحول افکار عمومی متمرکز کرده و برای از میان بردن باورهای خرافاتی و ناپسند، از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کرد.
پیامبر حتی به کارگزاران خویش تأکید می نمود که در تبدیل و تغییر روشهای غلط و رسوم جاهلانه نهایت تلاش خود را به عمل آورند. هنگامی که معاذ بن جبل را به سوی یمن می‌فرستاد به او فرمود: "ای معاذ! آثار جاهلیت و رسوم باطل را بمیران و سنتهای متعالی اسلامی را در میان مردم ترویج کن."
رساندن به مقام عبودیت
طبق آموزه‌های قرآنی، هدف از آفرینش انسان چیزی جز پرستش خدای یگانه نیست و تمام نعمتهای الهی و اشیائی که در این عالم آفریده شده و در اختیار انسان قرار گرفته، همه برای طی مسیر عبودیت است. عبودیت کامل آن است که انسان جز به آفریدگار مطلق جهان و کمال مطلق نیندیشد و همة افکار و اعمال خود را به این امر معطوف دارد.
خداوند در قرآن می‌فرماید: "جن و انس را نیافریدم جز اینکه مرا عبادت کنند".
یکی دیگر از علل بعثت انبیاء، دستگیری افراد بشر در راه رسیدن به مقام عبودیت است. رهبران الهی با تلاشها و آموزه‌های خود انسانها را به کانال عبودیت هدایت کرده و از این رهگذر آنان را به قرب الهی می‌رسانند. پیامبر اکرم از آغازین لحظات بعثت شعار معروف خود را در این زمینه پیوسته تکرار می‌کرد که: "قُولُوا لا إلهَ إلاّ اللهُ تُفْلِحُوا" و به مخاطبان خود این پیام را می‌رساند که رستگاری تنها و تنها در گرو بندگی خدای یگانه و نفی خدایان دیگر و بت پرستان است.
واسطة فیض الهی
انجام دستورات رسول خدا می‌تواند بهترین وسیله برای ارتباط با خداوند متعال باشد. امام رضا(ع) در گفتاری حکیمانه می‌فرمایند: "از آنجا که در آفرینش مردمان و نیروهای نهفته در درون آنان، آنچه که مصالحشان را کامل کند وجود نداشت، و آفریدگار جهان، برتر از آن بود که [به چشم ظاهر] دیده شود و ضعف و ناتوانی آنان در ادراک ظاهری او بود، چاره ای جز این نبود که فرستاده‌ای معصوم میان او و آدمیان واسطة فیض باشد و امر و نهی الهی را به ایشان برساند.
ترویج فضائل اخلاقی
ترویج فضائل اخلاقی و صفات متعالی انسانی، از دیگر علل وانگیزه‌های بعثت انبیاء الهی است. اگر مروری اجمالی به آموزه‌های وحیانی پیامبر داشته باشیم متوجه خواهیم شد که گفتارها و رفتارهای آن گرامی مملو از سفارشهای اخلاقی و تربیتی است.
در حدیث معروفی از پیامبر اکرم می‌خوانیم که آن حضرت فرمود: "من برای تکمیل و توسعة زیباییهای اخلاقی مبعوث شده ام." رسول خدا خود دارای کامل‌ترین صفات اخلاقی بود و عادات پسندیده و آداب برجستة انسانی در وجود آن گرامی موج می‌زد.
ایجاد و توسعة عدالت اجتماعی
در برخی از آیات انگیزه بعثت پیامبران و فرو فرستادن کتاب‌های آسمانی تحقیق قسط در میان مردم بیان شده است چنانکه می‌فرماید: "ما پیامبران خود را با دلایل روشن اعزام کردیم. و با آنان کتاب و میزان فرو فرستادیم تا مردم قائم به قسط گردند و آهن را فرو فرستادیم و در آن قدرتی سخت و سودهایی برای مردم است".
انسانها فطرتاً طالب عدالتند و سالم ترین جوامع، آنهایی است که عدالت در تمام ابعاد خود در میان آن جوامع حاکم گردد. قرآن کریم در آیات متعددی از عدالت خواهی پیامبر اکرم سخن گفته و آن را یکی از اهداف بعثت می‌شمارد. در سورة اعراف از اهتمام ویژه آن گرامی به اجرای عدالت خبر داده و می فرماید: بگو: پروردگارم مرا به عدالت فرمان داده است.
عدالت طلبی در تمام زوایای زندگی پیامبر جلوه گر بود و گسترة آن، گفتار، رفتار، روابط عمومی، معاملات، حتی محیط خانواده و دوستان و نزدیکانش را نیز شامل می‌شد. امام صادق(ع) فرموده است: رسول خدا نگاه خود را در میان یارانش به طور مساوی تقسیم می‌کرد، گاهی به این و گاهی به آن دیگری به طور مساوی نگاه می‌کرد.
از دیگر اهداف بعثت می‌توان به تحلیل طیبات و تحریم خبائث و برداشتن بارهایی که بر دوش اهل کتاب سنگینی می‌کرد و نیز احکام شاق و دشواری که در شریعتهای قبل وجود داشت اشاره کرد. چنانپه خدا در قرآن می فرماید: اشیاء پاکیزه را برای آنان حلال و ناپاکی‌ها را حرام می‌کند، و بارهای سنگین و غل و زنجیرهایی که بر گردن آنان بود، برمی‌دارد.
............
محمدرضا برزگر شندی