امروز 20 تیرماه اولین روز از دهه تکریم و غبارروبی مساجد است که به عنوان مسجد پایگاه نشر معارف قرآن و اهل بیت(ع) نامیده شده است. مسجد کانون نشر معارف الهی و تجلی گاه وحدت و همبستگی مؤمنان است.
اگر بخواهیم جایگاه و موقعیت و اهمیت مسجد در اسلام را بیابیم، باید به صدر اسلام برگشته و جایگاه مسجد در میان مسلمانان عصر پیامبر(ص) را مورد بررسى قرار دهیم؛ چرا که تاریخ مسجد با تاریخ اسلام گره خورده و این نهاد مقدس پس از بعثت پیامبر(ص) عهده‌دار نقش‌هاى مهم و گوناگونى در نهضت و انقلاب آن حضرت بوده است.
با بررسى و کاوش در منابع معتبر اسلامى روشن می‌شود که مسجد به عنوان چهار کانون و پایگاه مهم در میان مسلمانان صدر اسلام مطرح بوده و یک مسجد اسلامى این چهار نقش را همزمان ایفا می کرده است: 1- مسجد به عنوان پایگاه عبادت و یاد خداوند متعال، 2- مسجد به عنوان پایگاه جهاد فکرى و تعلیم و تعلم معارف اسلامی، 3- مسجد به عنوان پایگاه تجمع نیروهاى رزمنده و اعزام آنان به جبهه‌هاى جهاد و 4- مسجد به عنوان پایگاه وحدت مسلمین و نمایش روح وحدت و یکپارچگى به دشمنان پیدا و پنهان جامعه اسلامی.
از آن زمان که دین مبین اسلام توسط پیامبر اعظم(ص) در مدینة‌النبی دارای حکومت و نظام اجتماعی و سیاسی شد، مسجد به عنوان اصلی‌ترین پایگاه و محل فعالیتهای گوناگون در حکومت نوپای اسلامی قرار گرفت و از همین مکان مقدس بود که مرزهای عقیدتی و جغرافیائی اسلام به سایر بلاد دور و نزدیک گسترش یافت.
بر این اساس مهمترین نقش و کارکردهای مسجد را می‌توان به تفکیک و به شرح زیر بیان کرد: نقش پایگاه سیاسی و رهبری جامعه: بعد از ورود پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) به مدینه، ایشان امر به ساخت مسجد فرمودند و در این راستا با ساخت اولین مسجد در تاریخ اسلام یعنی مسجد قبا، آن را مرکز رهبری جامعه نوپای اسلامی و مشورت در امور سیاسی و تصمیمگیریهای مهم سیاسی قرار دارند.
توقف رسول اکرم(ص) در دهکده قبا پانزده روز به درازا کشید و رسول خدا(ص) در این مدت تصمیم گرفت برای فعالیت های عبادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مسلمانان پایگاهی برپا کند. پیامبر(ص) پس از مدتی دهکده قبا را ترک کرد و به مدینه رفت ولی تا واپسین روزهای زندگی هرگز رابطه خود را با این مسجد قطع نکرد. هر شنبه پیاده یا سواره به طرف مسجد قبا به راه می افتاد و نماز را درآنجا می گزارد. طبق نقلی دیگر روزهای دوشنبه هر هفته در قبا نماز می خواند و نیزهر سال صبحگاه هفدهم ماه مبارک رمضان به مسجد قبا می شتافت.
نقش سیاسی و تبلیغی مسجد
بعد از تأسیس حکومت اسلامی مسجد به عنوان اصلی‌ترین محل تبلیغ دین و آموزش مفاهیم والای اسلامی و الهی جایگاه مهمی یافت و از این مکان مقدس بود که ارزشهای دینی و اسلامی به سایر قسمتهای جامعه تسری و گسترش یافت و مبلغان و اساتید بزرگواری پرورش یافتند. به ویژه اینکه با برپائی نماز جماعت در مسجد و نماز جمعه، این موضوع اهمیت صدچندانی پیدا کرد.
بعد از تأسیس حکومت اسلامی مسجد به عنوان اصلی‌ترین محل تبلیغ دین و آموزش مفاهیم والای اسلامی و الهی جایگاه مهمی یافت و از این مکان مقدس بود که ارزشهای دینی و اسلامی به سایر قسمتهای جامعه تسری و گسترش یافت و مبلغان و اساتید بزرگواری پرورش یافتند. به ویژه اینکه با برپائی نماز جماعت در مسجد و نماز جمعه، این موضوع اهمیت صدچندانی پیدا کرد.
حوادث مهم تاریخی اسلام به گونه ای در مسجد ریشه دارد که یا از مسجد آغاز شده، یا در مسجد بالیده و پرورش یافته و یا در مسجد به ثمر نشسته است و گاه همه این مراحل را در مسجد پیموده است.