به گزارش خبرنگار مهر، مسجد جامع گرگان در محدوده بافت تاریخی شهر گرگان ساخته شده و بازار نعلبندان و سایر ابنیه های تاریخی در مجاور آن شکل گرفته است.
مناره تاریخی از شاخص ترین ویژگی های مسجد 1200 ساله جامع گرگان است که در هسته مرکز شهر واقع شده است.
مسجد جامع گرگان با قدمت تاریخی در مرکز شهر گرگان واقع شده است و سالهاست که در مناره موذنه گرگان که در داخل راهروی جنوبی مسجد جامع گرگان واقع شده است، بسته و قفل خورده است و حدود نیم قرن است که موذن بر بالای این مناره باستانی نرفته است.
مسجد جامع در بافت قدیمی شهرو در محله ( بازار ) نعلبندان در زمینی به مساحت 1606 متر مربع واقع شده است و " مقدسی مولف کتاب " احسن التقاسیم " در سال 375 هجری می نویسد: در مسجد جامع استر آباد رلویدم که در بازار شهر واقع شده و نهری از مقابل آن جاری است.
مناره مسجد جامع گرگان تنها قسمت باقیمانده از معماری سلاجقه است که در کنار ورودی شرقی مسجد به داخل حیاط در بطن ساختمان های دوره های بعد قرار گرفته و تنها بخشی از آن از پوشش شیروانی بیرون آمده است. این مناره مانند سایر مناره های مناطق شمالی ایران به دلیل آب و هوا، کوتاه و سقف آن بزرگتر از حد معمول است و از مشخصات باند سبک معماری ، نداشتن اختلاف پهنا بین پایه و قسمت فوقانی و تزئین آنها با آجر بوده است.
طرح آن استوانه ای با تزئینات آجر کاری به صورت هندسی و کتیبه کوفی آجری است که قابل مقایسه با سایر مناره های دوره سلجوقی ، همچون مناره مسجد جامع سمنان (378-404 ه.ش ) مناره مسجد میدان ساوه (411ه.ش ) و مناره چهل دختران اصفهان (459 ه. ش) است.
آجرهای بکار رفته در مناره دارای ابعاد 21×21×4 سانتی متر است. به نظر می رسد بخش فوقانی مناره ویران شده و در دوره های بعد ، مازنه ای چوبی به فرم چهار ضلعی جایگزین شده ، بام پوش آن سفال است و به چهار سو شیب دارد.
شواهد و مستندات تاریخی بیانگر آنست که مسجد جامع گرگان بیش از 1200 سال قدمت دارد و مناره مسجد نیز قدمتی هزار ساله دارد و به گفته مولف کتابهای تاریخی گلستان، بر بالای مناره های منوره، آتشدان وجود داشت و راهنمای مسیر مسافران در هنگام شب بوده است.
هر مسجد دارای چند شاخص شامل ایوان، شبستان، حیاط، مناره، محراب، منبر و وضوخانه است. مسجد جامع گرگان نیز از این شاخص های معماری بهره مند است.
مسجد جامع گرگان دارای دو ایوان غربی و شرقی است و مناره روبروی در سمت جلوی مسجد است، این مناره از نوع آجری، ملات بوده و بعدها براثر مرمت گچ و ساروج نیز به آن افزوده شده و نمای بیرونی آجری دارای تزئینات است و بازتاب معماری آجری سبک سلجوقیان یعنی حدود 900 سال پیش است.
مناره دارای راه پله مارپیچ است که به بالای مناره هدایت می شود و قسمت پائین مناره آیه 32 سوره مبارکه " فصلت" نقش بسته است.
دورادور و در گردش بیرونی مناره کتیبه ای به خط کوفی بنایی در نمای بیرونی آن مشخص است و تزئینات آجری زیبا در نمای بیرونی یادمان سبک معماری آجر چینی عصر سلجوقیان از شاخص ترین ویژگیهای این مناره است.
مولف کتابهای تاریخی گلستان، ارتفاع مناره را حدود هفت متر اعلام و اضافه کرد: در قسمتی از مناره یک کلاف بند چوبی در قسمت موذنه به چشم می خورد که سقف آن سفال پوش است.
اسدالله معطوفی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه اکنون در ورودی مناره بسته و قفل زده شده است گفت: تا دهه 40 هجری شمسی این مناره برای استفاده موذنان و اذان گویی قابل استفاده بود و اکنون حدود نیم قرن است که دیگر اذان گویی به شیوه سنتی بر بالای مناره مرسوم نیست.
وی گفت: در ورودی مناره در داخل راهروی جنوبی قفل زده شده و در سالهای اخیر تلاشهایی برای مرمت این مناره تاریخی صورت گرفته و بخشی از این مناره مرمت شده و از حالت مخروبه نجات یافته است.
کتیبه مناره مسجد جامع به خط کوفی است که متاسفانه بخشهایی از کتیبه آن از بین رفته است .
حیاط مسجد به شکل چهار ایوانی با وسعت هزار متر مربع است و دو ایوان آن متعلق به عصر سلجوقی ( 804 هجری قمری ) در دو سوی شرق و غرب مسجد واقع و اصل بنای مسجد متعلق به دوره سلجوقی است و بعدها در این مسجد در دوره تیموری صفوی و افشاری تعمیرات کلی انجام شده است .
در زلزله شدید روز هفدهم فروردین سال 1323 ، قسمتی از مسجد تخریب و سپس بازسازی شد و در ایوان غربی مسجد، سنگ فرمانهایی نصب است که تعدادی از آنها فرامین حکام و پادشاهان زمان در ارتباط با شهر استر آباد است.
قدیمی ترین آنها متعلق به جهانشاه آق قویونلو سال 826 هجری قمری و آخرین تاریخ فرمان 1219 هجری قمری است و یکی دیگر از این کتیبه های سنگی متعلق به دوران ابوالمظفر جهان شاه است و بر سنگ دیگر القاب حاکم آن زمان ابوالغازی القاهر بهادر به سال 962 هجری قمری شده است.