معصومه ابراهمی طراح و ویراستار علمی دانشنامه «فرهنگ مردم ایران» که چند سالی است با همکاری جمعی از استادان حوزه مردم شناسی در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی سرگرم تدوین آن بوده‌اند، در گفتگویی با خبرنگار مهر از مشکلاتی که اخیراً بر سر راه تدوین آن ایجاد شده است، سخن گفت.
وی ابتدا با اشاره به سابقه همکاری خود با این مرکز گفت: من دکترای رشته انسانشناسی دارم و حیطه کار تخصصی‌ام نیز فولکلور ایران زمین است. من مدت 14 سال است که به عنوان عضو هیئت علمی در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی فعالیت می‌کنم و مدیر گروه دانشنامه ایران، مدیر گروه مردم شناسی، مدیر گروه خلیج فارس و مدیر گروه دانشنامه فرهنگ مردم شمیرانات آن هستم.
ابراهیمی سپس با بیان اینکه «البته همکاری من با این مرکز تا 3 مرداد امسال دوام یافت» به تشریح جزئیات مشکلات به وجود آمده برای طرح دانشنامه «فرهنگ مردم ایران» پرداخت و اضافه کرد: من 4 سال پیش طرح این دانشنامه را با لحاظ کردن ملزومات آن از جمله اهداف، استراتژی و شیوه تدوین، به صورت کاملاً ابتکاری تنظیم، تدوین و آن را به رئیس مرکز جناب آقای کاظم موسوی بجنوردی ارائه کردم.
این مدیر سابق مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی گفت: بر اساس طرح پیشنهادی، دانشنامه «فرهنگ مردم ایران» که در 12 جلد طراحی شده بود، می‌بایست طی 6 سال تدوین و هر 6 ماه هم یک جلد آن آماده چاپ می‌شد. مرکز طرح من را پذیرفت و قبول کرد که از آن حمایت مالی بکند.
وی ادامه داد: بعد از این مرحله، آقای بجنوردی به من حکم مدیر علمی و ویراستار علمی طرح را داد تا پروژه را از بُعد علمی و اجرایی هدایت کنم. ما کارمان را در گروهی بسیار وسیع متشکل از حدود 160 نفر از استادان دانشنامه و متخصصین حوزه‌های مختلف در زمینه فرهنگ و فولکلور شروع کردیم.
ابراهیمی با بیان اینکه در طول 4 سال گذشته دست کم بیش از 20 ساعت در روز توسط دیگر اعضا، سرگرم تدوین این دانشنامه بوده‌اند، تاکید کرد: خوشبختانه این کار به سرعت پیش می‌رفت و جلدهای اول و دوم دانشنامه آماده چاپ شده بود. با توجه به محققینی که از خارج از کشور با ما همکاری می‌کردند، من می‌توانم ادعا کنم این دانشنامه نه تنها یک طرح ملی، بلکه یک طرح فراملی بود و همه این شتاب در حالی بود که معمولاً انتشار کارهای دانشنامه‌ای در این حد در ایران، حدود نیم قرم زمان می‌برد.
مدیر سابق گروه دانشنامه «فرهنگ مردم ایران» با بیان اینکه ما امیدوار بودیم که در مرداد ماه امسال از 2 جلد نخست این دانشنامه رونمایی شود، گفت: تا اینجای کار مشکلی وجود نداشت و مسئله بعد از آن به وجود آمد که من به عنوان مدیر علمی و ویراستار دانشنامه و طبق سبک مرسوم برای همه دانشنامه‌ها در دنیا، برای آن مقدمه‌ای علمی نوشتم.
وی سپس یادآور شد: اما این مقدمه که اصلاً نامی هم از شخص من در آن نیامده بود و در واقع امضایی نداشت، رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی را برآشفت و ایشان اساساً با من به خاطر نوشتن این مقدمه علمی اعتراض کرد که «شما حق نوشتن مقدمه برای این کار را ندارید».
ابراهیمی گفت: من در مقدمه ضمن شرح جزئیات طرح و اهمیت آن، تنها یادآور شده بودم که این دانشنامه را من به مرکز پیشنهاد داده بودم ولی آنها تمام مطالبی را که به نوعی به زحمات ویراستار علمی دانشنامه ارتباط داشت، حذف کردند و مقدمه را از حالت علمی هم خارج کردند.
ویراستار علمی دانشنامه «فرهنگ مردم ایران» افزود: من از این کار ناخرسند شدم و یک نامه بسیار معمولی و با ادبیاتی کاملاً محترمانه به رئیس مرکز نوشتم و اعتراض خودم را به این شیوه برخورد با یک مقدمه علمی، نشان دادم اما متاسفانه باز هم داستان انتقادناپذیری مسئولان بالادستی در ایران حتی از نوع علمی آن بار دیگر تکرار شد و ایشان نه تنها توضیحات من را نپذیرفتند بلکه من را از از مدیریت علمی و ویراستاری این دانسنامه معاف کردند و همچنین من را از تمام سمت‌هایی که در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی داشتم، خلع کردند.
وی با نقل قولی از ایرج افشار ادامه داد: ایشان همیشه می‌گفت در این مملکت زیاد هستند جاهایی که کارشان پخته‌خواری است و می‌خواهند صاحب نتیجه زحمات دیگران بشوند. من مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی را یکی از مراکزی می‌دانم که دوست دارد فقط صاحب حاصل زحمات دیگران و به اصطلاح پخته‌خوار باشد، می‌دانم.
ابراهیمی گفت: این مرکز بی جهت اتیکت روشنفکری را با خود حمل می‌کند چون اگر چنین جایی نبود حاصل 14 سال زحمات یک پژوهشگر را تصاحب نمی‌کرد. من مثل آنها قدرتی در اختیار ندارم ولی به شدت احساس مظلومیت می‌کنم و بجز یکی دو رسانه که بتوانم صدایم را به گوش دیگران برسانم، جایی را برای تظلم خواهی نمی‌یابم.
این پژوهشگر حوزه فرهنگ در پاسخ به این سوال که «آیا دلیل این شیوه برخورد (عزل از همه سمت‌های علمی و اجرایی) را از رئیس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی جویا شده است یا خیر؟» افزود: ایشان تنها گفتند زمانی که حکم شما صادر شده، اشتباهی رخ داده است ولی من اصلاً از این جمله چیزی سردرنیاوردم!
وی با بیان اینکه «نمی‌دانم چه بر سر این دانشنامه که من آن را فرزند خودم می‌دانم، خواهد آمد؟» تاکید کرد: نمی‌دانم چرا روحیه نقدپذیری حتی در میان چهره‌های شناخته شده علمی ما هم رسوخ کرده و به این شیوه با زحمات منِ نوعی و ده‌ها پژوهشگر دیگر برخورد می‌کنند؟!
دانشنامه «فرهنگ مردم ایران» یک دانشنامه تخصصی درباره فولکلور و فرهنگ عامه مردم ایران است که توسط بخش مردم شناسی دانشنامه ایران در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و با مدیریت علمی من در حال تهیه و تدوین بود.
این دانشنامه عمده‌ترین مباحث فرهنگ مادی و معنوی مردم مناطق مختلف ایران را دربرمی‌گیرد که در 20 کد طبقه بندی شده‌اند که برخی از آنها عبارتند از: خوراک، پوشاک، بازی و نمایش، هنر و صنایع دستی، موسیقی، ادبیات عامه، طب عامیانه، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم، نهادها و موسسات مرتبط با مردم شناسی و فرهنگ عامه، شخصیتها و صاحبنظران تاثیرگذار در این زمینه، کتابها و متون فولکلوریک.