به گزارش خبرنگار مهر، در خانواده پهناور حیات وحش ایران راسته دوزیستان دم دار شامل 9 گونه سمندر بوده که اکثر آنها در شرایطی نامعلوم یا بحرانی به سر می برند. در بین این خانواده 9 نفره، سمندر کوهستانی لرستان در سال های اخیر تهدیدهای بسیاری را تجربه کرده و همچنان جمعیت این گونه با خطرات مختلفی روبروست.
این گونه ارزشمند در محیطی از بقایای جنگل‌های بلوط که حاوی آب های خنک باشد زیست کرده و بر پشت خود خال ها یا نوارهای زرد و نارنجی چشمگیر روی زمینه قهوه ای داشته و زیر بدنشان زرد یا نارنجی قرمز است.
فرزند آتش، موجودی زیبا در کوران تهدیدها
نام این گونه ترکیبی از دو کلمه سام (آتش) و اندر (درمیان) بوده و به همین دلیل در برخی از کتب قدیمی او را فرزند آتش نامیده اند. در حقیقت جوامع محلی سمندر را نماد پاکی، شجاعت و انسان راست کردار دانسته و در بین آنها از احترام ویژه ای برخوردار است.
این گونه 14 سانتی متری آندمیک ایران بوده و تنها در خاک لرستان و در مرز با استان خوزستان یافت می‌شود. در حقیقت قرار گرفتن این گونه در بین دو استان خوزستان و لرستان به جای آنکه حفاظت و حراست بیشتری را به وجود بیاورد، سبب پاسکاری سمندر در بین این دو استان شده است تا در مقطعی از زمان شاهد کاهش جمعیت این گونه به علت نبود نظارت کافی باشیم.
نخستین عاملی که موجب شد سمندر لرستانی روند انقراض را آغاز کند، قاچاق بیش از حد این گونه به دست سوداگران حیات وحش بود. صادرات سمندر چنان رونق یافت که فروش سمندر در کنار خیابان و ماهی فروشی‌ها به یک امر کاملا عادی تبدیل شد.
پای سمندر به "سایتس" هم کشیده شد
این در حالیست که در آستانه ایام نوروز فروش سمندر رونق بیشتری پیدا می‌‌‌کرد و در واقع هشتمین سین سفره عید سمندر بخت برگشته محیط زیست ایران بود تا در نهایت در مسیر انقراض قرار گرفتن سمندر لرستانی به جلسه دو سال پیش کشورهای عضو قرارداد حمایت از گونه‌های طبیعی نیز کشیده شد.
در این جلسه بود که ممنوعیت خرید و فروش بین‌المللی سمندر لرستانی در دستور کار این اجلاس قرار گرفت و به تصویب همه کشورهای عضو نیز رسید.
سالهاست که خبرگزاری مهر پیشتاز اطلاع رسانی در زمینه این گونه اندمیک لرستان بوده است تا علاوه بر قرارگیری نام این گونه در فهرست سرخ قرارداد حمایت از گونه های طبیعی (سایتس) با حضور معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست، پاسگاه محیط بانی نیز برای "سمندر لرستانی" ایجاد شود.
از سوی دیگر کشف زیستگاههای جدید برای این گونه منحصر به فرد در سطح استان خود بارقه های امید را برای استمرار حیات این گونه ایجاد کرد.
مجموع عوامل یاد شده موجب شد تا اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست دو درجه بهبود یافتن وضعیت سمندر لرستانی در لیست قرمز را بپذیرد.
پیگیری هایی که موثر افتاد؛ وضعیت سمندر لرستانی دو درجه بهبود یافت
مسئول تنها مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده - دوزیست شناسی خاورمیانه در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: در پی مکاتباتی که با IUCN انجام دادم در نهایت پس از دو ماه موفق به متقاعد کردن مسئولین امر IUCN در لیست قرمز برای انتقال وضعیت حفاظی سمندر لرستانی از وضعیت بسیار نگران کننده به دو درجه بهبودی یعنی Vulnerable, B1a ver 3.1 شدم.
فرهنگ ترکی با تقدیر از خبرگزاری مهر به خاطر پیگیری های انجام داده در این زمینه گفت: بدون شک این انتقال وضعیت حفاظتی باعث تغییراتی در دیگر زمینه های حفاظتی سمندر لرستانی در سطح جهانی خواهد شد که امیدوارم در سطح ملی هم چنین اتفاقی بیفتد.
وی پذیرفتن دو درجه بهبودی وضعیت سمندر لرستانی از سوی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست را بر اساس مطالعات و تحقیقات صورت گرفته دانست و بیان داشت: خوشبختانه این فعالیت ها به نتیجه رسید و تغییر دو درجه بهبودی در وضعیت حفاظتی توسط این واحد (IUCN) در لیست قرمز (Red List) پذیرفته شد.
ترکی عنوان کرد: پیش از این سمندر لرستانی در مرحله (CR) یعنی یک مرحله قبل از انقراض قرار داست و به همین دلیل CITIS این گونه را در سطح جهانی غیر قابل تجارت دانست ولی با توجه به نتایج مکاتبات صورت گرفته در سال 2012 سطح حفاظتی این گونه به VU یعنی دو درجه مطلوبتر بهبود یافت.
وی البته تصریح کرد که این گونه علی رغم بهبود شرایط حفاظتی برای همیشه در لیست قرمز باقی خواهد ماند وهیچگاه سمندر لرستانی از لیست قرمز خارج نخواهد شد که بخشی از دلایل این امر به تغییرات آب و هوایی و وابستگی شدید سمندر لرستانی به آب های شیرین پر اکسیژن بر می گردد.
بنابر این گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست که بیشتر با نام اختصاری "آی.یو.سی.ان" (IUCN) شناخته می‌شود، سازمانی بین‌المللی با هدف حفاظت از منابع طبیعی در سراسر کره زمین است.
آی.یو.سی.ان از سال ۱۹۶۳ هر سال فهرستی از گیاهان و جانوران رو به انقراض را منتشر می‌کند که به "سیاهه قرمز آی.یو.سی.ان" مشهور است.
تقسیم بندی آی.یو.سی.ان(توضیحات در جدول)
در این سیاهه گونه‌ها به 9 گروه تقسیم شده اند که این تقسیم بر پایه معیارهایی چون نرخ کاهش جمعیت، اندازه جمعیت، گستردگی و اندازه قلمرو و میزان پخش‌شدگی در جمعیت و منطقه زندگی آنها انجام شده است.
عنوان بخش |
توضیح |
منقرض (EX) |
هیچ نمونه زنده‌ای از جانور وجود ندارد |
گونه منقرض شده در حیات وحش(EW) |
تنها در اسارت موجود است و یا در گروه‌های محدود در منطقه‌ای بیرون از منطقه اصلی خود زندگی می‌کند. |
گونه در معرض انقراض (CR) |
وضعیت بحرانی و احتمال بسیار بالای منقرض شدن در حیات وحش |
گونه در معرض خطر(EN) |
احتمال بالای انقراض در حیات وحش |
گونه آسیب‌پذیر(VU) |
احتمال بالای تهدید و در خطر بودن در حیات وحش |
گونه در نزدیکی تهدید(NT) |
احتمال دارد در آینده نزدیک در تهدید قرار گیرد |
کمترین نگرانی (LC) |
شرایط مناسبی دارد و نیازی برای طبقه‌بندی در گروه‌های تهدید شده نیست |
اطلاعات کم (DD) |
اطلاعات کافی برای رسیدن به برآوردی درباره ریسک انقراض آن در دسترس نیست |
بررسی نشده (NE) |
هنوز در بررسی‌های IUCN به شمار نیامده است |
نتایج آخرین پژوهشهای انجام شده در مورد سمندر لرستانی
مسئول تنها مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده - دوزیست شناسی خاورمیانه همچنین به آخرین مطالعات خود در زمینه وضعیت سمندر لرستانی که در یکی از مجلات معتبر خارجی چاپ شده است نیز اشاره کرد و گفت: نتایج این تحقیق که مارچ 2012 در برلین به چاپ رسید نشان داده که تعداد نمونه های سمندر لرستانی در زیستگاه های طبیعی که بیش از 10 زیستگاه است بسیار بیشتر از تعدادی است که IUCN و سایتیس براساس آن قوانین را وضع می کنند.
ترکی ادامه داد: براساس اطلاعاتی که این دو مکان جهانی وجود دارد تعداد سمندر لرستانی در طبیعت کمتر از هزار یا 500 نمونه بوده و تعداد زیستگاه ها کمتر از چهار زیستگاه است در حالی که براساس نتایج این تحقیق تعداد نمونه های در طبیعت سمندر لرستانی بسیار بیشتر از این تعداد است و بیش از 10هزار نمونه را می توان در زیستگاه های طبیعی مشاهده کرد.
وی یادآور شد: همچنین موضوعات مهمتری که وضعیت حفاظتی سمندر را نشان می دهد شامل تنوع زیستگاهی است که در این مقاله به آنها اشاره شده و قبلا این اطلاعات وجود نداشت.
ترکی یادآور شد: از سوی دیگر واریاسیون های الگوی بدنی و رنگ آمیزی این گونه موضوع دیگری است که در این تحقیق به آن اشاره شده که این امر نشانی از وسعت واریاسیون ژنتیکی سمندر لرستانی است.
غافل نشویم؛ سمندر همواره در معرض تهدید است
این محقق برجسته تصریح کرد: با این تفاسیر تعداد زیاد نمونه در طبیعت، داشتن تنوع زیستگاهی و همچنین داشتن واریاسیون های الگوی بدنی و مورفولوژکی وسیع بیان می کند که قوانین زیست محیطی در سطح جهانی و ملی بایستی در مورد سمندر لرستانی تغییر یابد و به روز شود.
ترکی البته معتقد است که این گونه با توجه به تغییرات آب و هوایی و وابستگی شدید به آب های شیرین پر اکسیژن همواره در معرض تهدید قرار دارد و باید قوانین حفاظتی ویژه ای برای این گونه در سطح کشورمان در نظر گرفته شود.
وی با تاکید بر اینکه سمندر لرستانی هیچگاه از لیست قرمز خارج نخواهد شد، بر ضرورت توجه ویژه برای حفظ و حراست از زیستگاههای این گونه منحصر به فرد لرستانی تاکید کرد.
به هر روی هر چند کشف زیستگاه هایی با جمعیت بالا و بهبود وضعیت حفاظتی می تواند تضمینی برای حفظ سمندر لرستانی از خطر انقراض باشد اما به تنهایی کافی نیست چرا که تا هنگامی که اکثر مردم ایران هیچگونه شناختی از چنین گونه های با ارزشی ندارند و در مقابل با متخلفین فروش این سرمایه های ژنتیکی ایران نیز مدارا می شود و هیچگونه جریمه ای برای آنها در نظر گرفته نمی شود، باید همچنان شاهد فروش آزادانه سمندر در شهرهای مختلف باشیم؛ موضوعی که امید می رود مورد توجه متولیان امر در سطح ملی قرار گیرد.
............................