به گزارش خبرنگار مهر، نشست بررسی کتاب «شهر خدا» نوشته سنت آگوستین با ترجمه حسین توفیقی عصر دیروز (7 آذر) در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد. علاوه بر مترجم کتاب، شهرام پازوکی و پیروز سیار نیز در این نشست سخنرانی کردند.
حجت‌الاسلام توفیقی در ابتدای این نشست گفت: پنجاه سال پیش یعنی در یازده سالگی وارد حوزه شدم و در چهارده سالگی به حوزه قم، مدرسه حقانی رفتم. از همان موقع علاقه‌های فراحوزوی مانند مطالعات در باب مسیحیت داشتم و مشغول آموختن زبان عبری، انگلیسی و لاتین شدم.
وی با اشاره به علاقه‌اش به کار ترجمه گفت: ترجمه را مقدمه تالیف است. کتاب‌های خوب زیادی از جمله در حوزه ادیان هستند که هنوز به فارسی ترجمه نشده اند. کتاب «شهر خدا» نیز 1600 سال پیش یعنی دویست سال پیش از ظهور اسلام نوشته شده است و اهمیت زیادی در غرب دارد، اما با این وجود تاکنون به فارسی ترجمه نشده بود. این در حالی است که این اثر قطور به لحاظ حجم، تنها یک دهم آثار آگوستین را شامل می‌شود.
توفیقی در بخش دیگری از سخنانش گفت: وقتی از شهر خدا یا مدینه فاضله سخن می‌گوییم، مقصودمان از شهر، مجموعه‌ای از کوچه و خیابان و خانه نیست، بلکه مقصود تفکر است.
وی به انگیزه‌های آگوستین در نوشتن کتاب «شهر خدا» اشاره کرد و گفت: رومی‌ها در قرن چهارم میلادی مسیحی شدند و ناگهان در سال 410 میلادی مورد هجوم «گوت‌ها» قرار گرفتند. در این دوران کسانی که هنوز به بت‌پرستی گرایش داشتند، دلیل سقوط رم را دست برداشتن آنها از بت‌پرستی و گرویدن به مسیحیت دانستند.
وی افزود: آگوستین در آن زمان در شهر «هیپو» در الجزایر کنونی زندگی می‌کرد. فرستاده‌ای از پاپ نزد او می‌رود و برای مقابله با افرادی که چنین استدلالی می‌آوردند از او کمک طلب می‌کند. آگوستین در پاسخ، مطلب مختصری را ارایه می‌کند اما قول می‌دهد که پاسخ مبسوط را در کتابی بنویسد که در واقع همین کتاب «شهر خدا»ست.
این مترجم و پژوهشگر درباره جزئیات این اثر گفت: این کتاب بیست و دو بخش دارد که از آن به بیست و دو کتاب یاد می‌شود. ده کتاب نخست به یک موضوع می‌پردازند و باقی کتاب به موضوعی دیگر. در ده کتاب اول، آگوستین بر این بحث متمرکز می‌شود که بت‌پرستی هیچ سودی برای دنیا و آخرت انسان ندارد.
وی افزود: آگوستین در کتاب‌های یازدهم تا چهاردهم از شهر خدا در زمان گذشته سخن می‌گوید. لازم به ذکر است که علامه طباطبایی در تفسیر آخرین آیه سوره آل عمران بحثی را مطرح می کند که نزدیک به بحث شهر خداست. کتاب‌های پانزده تا هجدهم نیز به شهر خدا در زمان مسیح تا آگوستین اختصاص دارد. چهار کتاب آخر نیز درباره آخرت است تا می‌رسد به رؤیت خدا که در مسیحیت به رؤیت سعیده معروف است. به زعم آگوستین، این دنیا شهر خدا وجود ندارد و مادامی که در جامعه این دنیایی هستیم باید از قوانین شهر زمینی تبعیت کنیم البته تا جایی که دین ما آسیبی نبیند. این تفکر نشان دهنده دیدگاه متعادل اوست.
توفیقی با اشاره به نقش مهم آگوستین در ورود فلسفه به عالم مسیحیت گفت: پیش از آگوستین فلسفه در مسیحیت جایی نداشت. پولس قدیس جمله‌ای دارد با این مضمون که «هوشیار باشید که فلسفه شما را نرباید» اما با وجود چنین تاکیدی آگوستین و چند قدیس دیگر فسلفه را وارد مسیحیت کردند. آگوستین نخستین کسی بود که در فصل بیست و ششم کتاب یازده عنوان کرد که «من فکر می‌کنم پس هستم».
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: من شب‌ها و روزهای خوبی را با آگوستین گذراندم. قبلا تا این اندازه به او علاقه نداشتم و فکر می‌کردم او یک فیلسوف اسکولاستیک و اهل حرف بافتن است. آگوستین حرف‌های بافتنی زیاد دارد و در این کتاب نیز مطالب غیر مهم و خرافات زیادی هست و درباره تثلیث نیز در آن مطالبی ذکر شده اما با وجود این شب‌ها و روزهای خوشی را با نبوغ آگوستین داشتم.
این مترجم افزود: من این اثر را از پنج ترجمه انگلیسی به فارسی برگرداندم و آن را با متن اصلی لاتین نیز انطباق دادم. سعی کردم تمام اصطلاحات مسیحیت را رعایت کنم، برای نمونه وقتی گفته می‌شود «خداوند عیسی مسیح» مقصود از خداوند، مولا است و معنای آن با خدا فرق دارد. لازم به ذکر است که آگوستین بسیاری از اصطلاحات فلسفی را برای نخستین بار با ترجمه آثار یونانی به لاتین، به دنیای غرب و مسیحیت وارد کرد.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: آگوستین در جایی می‌گوید که انسان‌های خوب مانند سایر انسان‌ها دچار گرفتاری‌ها می‌شوند، به این علت که آنان به فریضه نهی از منکر عمل نمی‌کنند.
توفیقی سپس درباره مفهوم صحیح نهی از منکر و امر به معروف گفت: نه در قرآن، نه در حدیث و نه در فقه، به جای امر به معروف و نهی از منکر، امر به واجب و نهی از حرام گفته نشده است، زیرا مقصود این نبوده است. معروف و منکر دو امر انعطاف‌پذیر و متغیر هستند که در هر زمان و مکانی صورت خاص خودشان را دارند. برای مثال ازدواج دختران در سنین پایین و توصیه به خانه‌نشینی بانوان که بسیار در متون دینی ما بر آنها تاکید شده است، در دوره حاضر امر پسندیده‌ای نیست. آیت‌الله مطهری و مقام معظم رهبری نیز بر انعطاف‌پذیری منکر و معروف تاکید داشته‌اند.
سقوط رم تنها دلیل نوشته شدن «شهر خدا» نبود
در ادامه این نشست پیروز سیار، مترجم کتاب‌های عهد قدیم و جدید گفت: خوشبختانه در دو دهه اخیر شناخت ادیان غیراسلامی در ایران پیشرفت داشته است و بسیاری از کتاب‌های این حوزه نیز از سوی انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر شده‌اند.
وی به سابقه شکل گرفتن ایده دو شهر در ذهن آگوستین اشاره کرد و گفت: آگوستین یکی از آبای چهارگانه کلیسا و از سی و پنج حکیم کلیساست و از نخستین افرادی است که در توسعه غرب نقش داشتند. کتاب «اعترافات» او نیز جزو پرفروش‌ترین کتاب‌های بالینی در اروپاست.
سپس سیار دو آیه از عهد جدید خواند که در آنها به مفهوم شهر خدا اشاره شده بود. وی گفت: اگرچه کتاب شهر خدا فراتر از اثری است که در پی یک واقعه تاریخی نوشته شده باشد، اما در پاسخ به پرسش‌هایی است که پس از سقوط رم مطرح شدند، اما این امر تنها انگیزه آگوستین از نوشتن این اثر نبود. کتاب‌های قبلی آگوستین مانند «رساله‌ای در باب اختیار» و «دین حقیقی» از مفهوم دو شهر سخن می‌گوید و این نشان می‌دهد که او از قبل طرح این کتاب را در ذهن داشته است.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: وقتی آگوستین از شهر زمینی سخن می‌گوید به دنیا آنگونه که هست نظر دارد. این شهر بر محبتی بنا شده که نوعی بت‌پرستی است. درک جامع شهر خدا بسیار دشوار است. شهر خدا با صلح، حکمت، مقدسات، مشیت و عدل الهی مرتبط است اما هیچگاه تنها در این مفاهیم خلاصه نمی‌شود. شهر خدا در زمین صورت بسته اما همیشه در آنجا غریب است. اهالی شهر خدا از وظایف مثبت ساکنان شهر زمینی معاف نیستند و هیچ امتیازی از این نظر برای آنها در نظر گرفته نمی‌شود.
این مترجم ادامه داد: آگوستین بیش از آنکه در پی طرح یک شهر این جهانی برای انسان باشد، درصدد تبیین یک پیکار درونی انسان است، همان مفهومی که در اعترافات آگوستین نیز وجود دارد و به عشق به خویشتن می‌انجامد.