هر آنچه بهرهای از ظهور و وجود یافته اعم از جهان کبیر یا عالم صغیر، آیه و آینهای است برای اسمای حسنای حق متعال. از سوی دیگر هر موجود آگاه ذی شعور به منزله آینهای است در برابر هستی که حق سبحانه روزنهای برای دریافت علم و ارتباط با دیگر موجودات را بر آن گشوده است و بر اساس ویژگیهای آن آینه بهرهای از حقیقت در آن تابانده میشود.
از این رو نه تنها مجاری ادراکی انسان یعنی حس، عقل و قلب او آینههایی برای انعکاس واقعیت یا بخشی از آنند بلکه خود نیز آینهای است- به ظاهر صغیر- که توان باز نمایاندن جهان کبیر و از آن والاتر اسما و صفات حق را در خویش دارد.
بدان سان که اهل معرفت حدیث شریف « المومن مرآة المومن» را زبان حال این آینهگی دو جانبه (مرآتیت طرفینی) و از جمله خاصیت آینهواری روح انسان برای حق تعالی دانسته اند. این نکته شریف صحیحتر در حدیث شریف «من عرف نفسه فقد عرف ربه» انعکاس یافته است تا آینه جان افراد به سوی خود آنها برگردانده نشود و تا شهودی نسبت به خویش نیابند نمیتوانند گواهی به ربوبت حق دهند.
بیشتر فصلها و مقالات این کتاب به نحوه رویکرد عارفان، حکما و فیلسوفان به انعکاس متقابل حقیقت در این دو آینه روبه رو(حق و انسان) پرداخته است.
نویسنده بر این باور است که به هر روی چه عالم الست را عالمی منفصل از انسان و پیش از خلقت او بدانیم و چه متصل و همراه با او (ناظر به عالم فطرت) این مسلم است که تا شهود نفس و معرفت آن حاصل نشود شهود رب نیز برای او میسر نخواهد بود.
وی در مقدمه مینویسد: اگر حق متعال محیط بر مدرک و مدرَک و ادراک و عالم و معلوم و علم است خود را در لابه لای همه مجاری ادراکی بشر مینمایاند نه حس از درک مظاهر او ( به عنوان هوالمظاهر) محروم میماند و نه عقل از فهم غایبانه اسماء و صفاتش ممنوع است و نه قلب از شهود حضور او در محظور میماند.
کتاب حاضردر دو بخش «آینه خدای نما و آینههای رنگارنگ» تدوین شده است. بخش اول به موضوع خودشناسی از دیدگاه عرفان و حکمت میپردازد که رویکردهای متفاوت به روابط متقابل معرفت نفس و معرفت رب در تاریخ عرفان اسلامی، ارتباط خودشناسی با خداشناسی در عرفان ابن عربی، درونی کردن خدا و خدایی کردن در درون در مکتب ابن عربی، تأملی در ارتباط معرفت نفس و معرفت رب از دیدگاه صدرالمتألهین از جمله عناوین این بخش هستند.
بخش دوم به مباحثی درعرفان تطبیقی میپردازد که ارتباط جهان با مبدأ در مکتب ودانتا و مکتب عرفانی ابن عربی، بررسی تطبیقی پیوند خودشناسی و خداشناسی در عرفان و اندیشه ابن عربی و بوناونتوره، تحلیلی از وحدت وجود به سوی فرافلسفه حکمت شرقی، و خود تجلیگر در تصوف، تحلیلی از روانشناسی صوفیانه نجم الدین کبری از عناوین این بخش هستند.