حجت الاسلام دکتر سید جعفر حق‌شناس مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده باقرالعلوم(ع) در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد الگوی فعلی خانواده در جامعه ایران گفت: در هر جامعه ای یک شیوه و الگوی عمومی حاکم در خانواده وجود دارد مثلا در برخی جوامع سختکوشی یکی از ویژگی های خانواده هاست اما در مورد خانواده ایرانی باید گفت که در مقایسه خانواده امروز با گذشته در یک زمینه هایی خانواده رشد داشته و در یک جهاتی ما دچار ضعفهایی در الگوی حاکم بر خانواده شده ایم.
دو آسیب جدی تهدید کننده الگوی صحیح خانواده
وی با برشمردن نقاط مثبت رشد خانواده در ایران از جمله رشد فرهنگ عمومی، توجه به علم و... به نقاط ضعف خانواده های ایرانی پرداخت و گفت: خانواده امروز در مقایسه با خانواده گذشته یعنی حداقل سه چهار دهه اخیر، با دو آسیب جدی در سبک زندگی مواجه است. یعنی در اعضای خانواده بیشتر گرایش به خودمحوری وجود دارد تا گرایش به جمع و اینکه در خانواده بیشتر «من» وجود دارد تا «ما» و افراد خانواده بیشتر به منافع شخصی خودشان می اندیشند و فرزندان به رشد و پیشرفت خود می پردازند و حتی پدرها و مادرها و زن و مرد هرکدام به دنبال رشد خویش هستند.
مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده باقرالعلوم(ع) افزود: خودگرایی بیشتر شده است، در حالیکه در گذشته چنین نبود و در فرهنگ اسلامی هم بحث «ما» مطرح است و همه به صورت جمع رشد و تکامل را می پسندند اما امروز هر کسی در خانواده در یک گوشه می رود و مشغول به کار خویش می شود و افراد خیلی توجه به مشکلات و مسائل و حتی مسائل عاطفی و روانی اعضای خانواده ندارد.
وی افزود: نکته دوم که متأسفانه تبدیل به سبک حاکم بر خانواده های ما شده است، بحث رفاه طلبی و لذت گرایی است به این معنا که خروجی همه تلاشهای فرد در خانواده این است که راحت تر زندگی کند و لذت بیشتری از زندگی ببرد در حالیکه در گذشته نزدیک، در خانواده ایرانی اینقدر لذت‌گرایی، مدار زندگی نبود و در زندگی به یک حد آسایش قناعت می کردند و به مسائل بزرگتری می اندیشیدند.
حجت الاسلام حق‌شناس در پاسخ به این سؤال که علت این فردگرایی و لذت گرایی را چه می دانید؟ گفت: تأکید بر حقوق بیش از وظایف یکی از علل تشدید فردگرایی و رفاه طلبی را به دنبال دارد. در حالیکه اسلام بیشتر وظایف را گوشزد می کند. امام سجاد(ع) در رساله حقوق شان، حق پدر و مادر و یا دیگر حقوق را بر گردن فرد می شمارد و این همان وظیفه گرایی است اما متأسفانه در این سالها بیشتر تأکید شده هرکسی مواظب باشد حقش را نخوررند و حقوقش را بگیرد که این فردگرایی را تقویت می کند.
وی تأکید کرد: البته ریشه های فردگرایی در دنیای امروز بسیار بسیار عمیق تر است و باید گفت مجموعه عواملی در طی سالیان دست به دست هم می دهند که یک فرهنگی در جامعه کم کم نهادینه می شود، الگوهایی که در جامعه ترویج می شود، رفتارهای کسانی که در جامعه الگوی مردم هستند، الگوپردازی در رسانه، نوع ورود کالاها، نوع سیاستهای اقتصادی، نوع مصرف و آدمهایی که با نوع زندگی شان چشمها را به خود جلب می کنند و... آرام آرام یک مجموعه ای سبب می شود مردم از آن ساده زیستی و آرامش به سمت مسابقه رفاه و تجمل بروند.
این کارشناس حوزه خانواده تصریح کرد: مجموعه عوامل در کشور دست به دست هم می دهند تا یک فرهنگ تولید شود که در این فرهنگ لازم نیست که کسی فکر کند بلکه همه در ضمیر ناخودآگاهشان به سمت مسابقه به سمت رفاه حرکت می کنند و شاید بتوان ریشه آن را سیاستها و برنامه های کلان اجرایی در کشور بدانیم به ویژه بعد فرهنگ سازی و رسانه های داخلی و خارجی و تأثیراتی که ما از دنیای مدرنیته می گیریم بسیار مهم است؛ چراکه تمدن مدرنیزم که از دل غرب به دیگر کشورها آرام آرام سرایت کرده است ما را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
کمرنگ شدن نقش پدران در تربیت/ تبعات مخدوش شدن جایگاه پدر در خانواده
حق‌شناس با اظهار نگرانی از تضعیف جایگاه والدین در خانواده ها به تبعات آن اشاره کرد و افزود: در فرهنگ اسلامی جایگاه والدین در خانواده بسیار والا است که در گذشته هم در خانواده های ایرانی چنین بود اما متأسفانه این مسئله به شدت آسیب دیده است و رفتار فرزند با پدر و مادر بیشتر آمرانه است و اصلا احساس حریم نسبت به پدر و مادر ضعیف شده است و این پیامدهای زیادی چه در خانواده و چه در اجتماع خواهد داشت.
وی با بیان اینکه یکی دیگر از مسائلی که ما را از الگوی خانواده ایرانی- اسلامی دور می کند، نقش پدر در تربیت فرزند است، یادآور شد: متأسفانه نقش پدر به عنوان تربیت کننده بسیار کمرنگ شده است؛ امروزه به علت اینکه همواره شعار داده شده که کار اصلی مادر تربیت است، گویا نقش و جایگاه پدر در تربیت فرزند به فراموشی سپرده شده است و این نگرش بسیار آسیب زا است. پدر در تربیت فرزند در برخی مواقع بیشترین اهمیت را پیدا می کند چون پدر متولی و پاسخگوی حقوقی و قضایی بسیاری از رفتارهای فرزند است و نقش پدر در هدایت معنوی، علمی، اجتماعی، شغلی، ازدواج و... بسیار پررنگ است.
مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده باقرالعلوم افزود: در گذشته پدر جایگاه و اعتبار ویژه ای داشت اما امروزه تبلیغات نامناسب تفکرات فمنیستی و بحث برابرخواهی و هم عرض شدن زن و مرد در خانواده باعث شده است آن جایگاه ویژه پدری در خانواده آسیب ببیند و متأسفانه در رسانه خود هم عنوان « پدرسالار» را درست می کنیم و نتیجه اش این می شود که در مطبوعات به پدرسالاری حمله می کنیم و بعد تصور برخی این می شود که اگر در خانواده ای پدر اعتبار و جایگاهی داشته باشد، می شود «پدرسالاری»! در حالیکه ما آن «پدرسالاری» منفی را قبول نداریم. در واقع اعتبار پدر، اعتبار خانواده است. پدری که در خانواده جایگاه بلندی نداشته باشد اصلا احساس مسئولیت در قبال فرزندان و خانواده نمی کند.
وی با هشدار نسبت به واگذاری تربیت فرزند به نهادهایی خارج از خانواده ، گفت: آسیب دیگری که در الگوی حاکم بر خانواده می بینیم، کمرنگ شدن مسئله تربیت فرزندان است یعنی خانواده های زیادی تربیت فرزند را به نهادهای خارج از خانواده واگذار کرده اند و می گویند خوب! مدرسه، معلم و کانون های فرهنگی آموزشی و .. هستند و ما مسئولیتی نداریم. اینکه پدر و مادر اهتمام خاص در تربیت فرزند، آن هم تربیت اخلاقی داشته باشند، متأسفانه کاهش پیدا کرده است.
دکتر حق‌شناس افزود: یعنی نهایت کار برخی از خانواده ها این است که مراقبت کنند فرزندشان خوب درس بخوانند و وضعیت جسمی و شغلی شان هم تأمین شود اما در بحث تربیت اخلاقی و ایجاد یک شخصیت متوازن و متعالی و سالم به ویژه در ابعاد دینی و معنوی اهتمام خیلی کمی را در خانواده ها می بینیم.
راهکاری برای خارج شدن از سردرگمی های خانوادگی
وی با تأکید بر تأثیر سیاستهای کلان در الگوی خانواده در جامعه، به راهکارهایی برای جلوگیری از ایجاد مشکلات اخلاقی در خانواده اشاره کرد و افزود: توصیه بنده به جوانها این است که در هنگام انتخاب همسر دقت کنند. انتخاب همسر را فقط به عنوان کسی که می خواهند با او رابطه عاطفی برقرار کنند، نبینند بلکه انتخاب همسر را به عنوان برپا کردن نهادی بدانند که در این نهاد قرار است فرزندانی به وجود آید و این فرزندان برای جامعه آینده تربیت شوند. گزینش همسر متناسب قطعا در ساخت زندگی آینده خانواده بسیار مهم است.
حجت الاسلام حق‌شناس گفت: علاوه بر آن افزایش مطالعات در مورد مباحث خانواده و نیز از همه مهمتر پالایشهای اخلاقی و معنوی است که از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری می کند؛ اینکه انسان خود را از لحاظ روحی تعالی بخشد و از آلودگی های اخلاقی خود را دور کند و از جسم و جان خود مراقبت اخلاقی کند دیری نمی پاید که خودش متوجه می شود اشکالات اش کجاست و خیلی از ما نمی دانیم که باید جان و روح خود را تربیت و رشد دهیم و این حساسیت را نداریم و اگر خانواده ها به مسائل معنوی خود توجه کنند- همان چیزی که در روایات از آن به جهاد نفس تعبیر شده است- و اگر وارد میدان خودسازی شوند کم کم می توانند از طریق مطالعه و مراقبت بخشی از آسیبهای تهدید کننده خانواده را مانع شود و یا آن را حل کنند.