خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و هنر: تولید و پخش برنامه‌های متناسب با ایام دهه فجر در رادیو و تلویزیون همواره از سیاست‌های مهم این رسانه بوده است و این برنامه‌ها نقش موثری در یادآوری روزهای انقلاب برای قدیمی‌ها و معرفی این پدیده به نسل‌های بعد از انقلاب داشته و دارد.
در تلویزیون این روند با تولید برنامه‌های مناسبتی که کنداکتور ثابت پخش را دچار تغییر می‌کرد، اتفاق می‌افتد و این امر باعث می‌شود که بسیاری از مخاطبان با برنامه‌های مناسبتی تلویزیون در دهه 60 و 70 خاطرات زیادی داشته باشند و مشخصا بدانند که این برنامه‌ها ویژه فجر ساخته و پخش می‌شوند اما سیاست‌های رادیو از سالهای دور به‌گونه ای بود که جدول ثابت پخش برنامه‌ها دچار تغییر نمی‌شد.
به این ترتیب برنامه‌های مناسبتی و متناسب با ایام دهه فجر در قالب برنامه‌هایی که در کنداکتور ثابت پخش قرار داشتند، تولید می‌شد و این برنامه‌ها تنها به یک ویژه‌برنامه و یا یک بخش از برنامه‌های ثابت رادیو محدود می‌شدند. البته مواردی هم در این میان دیده می‌شد که از این قالب کلی پیروی نمی‌کردند؛ به عنوان مثال برنامه "گلبانگ پیروزی" از جمله برنامه‌هایی بود که خارج از تولیدات روتین رادیو و ویژه دهه فجر از رادیو پخش می‌شد.
درباره روزهای دور برنامه‌سازی انقلابی در رادیو با برخی از تهیه کنندگان و مجریان قدیمی رادیو به گفتگو نشستیم. آنها نیز با تایید اینکه در رادیو مرسوم نبوده است که برنامه‌های جداگانه‌ای برای دهه فجر ساخته شود و برنامه‌سازی دهه فجر در قالب ویژه‌برنامه‌هایی در دل برنامه‌های همیشگی بوده است، به شرح برنامه‌سازی انقلابی پرداختند.
محمدرضا سرشار از روزهای دور رادیو می‌گوید
محمدرضا سرشار با بیان اینکه اولین قصه‌اش را برای برنامه قصه ظهر جمعه در روز 22 بهمن سال 60 خوانده است درباره موضوع این قصه گفت: نام این قصه "داستان خانم بزرگ" بود. متن آن را هم خودم نوشته بودم. موضوع قصه درباره نوجوانی بود که خاطرات مادر بزرگش را که فوت کرده است، نقل می‌کرد.
محمدرضا سرشار قصه‌گوی معروف رادیو
وی افزود: در سالهای نخست لزوماً داستان‌های ما داستان‌های انقلاب نبود زیرا ما هنوز چندان فاصله‌ای از وقوع انقلاب نداشتیم و هنوز کسی درباره وقایع انقلاب داستانی ننوشته بود. البته بعدها به تدریج دستمان بازتر شد و قصه‌های بیشتری به دستمان رسید. در تولیداتی که انجام می‌دادم به افرادی که تازه وارد کار شده بودند اعتماد می‌کردم و برای کاری که انجام می‌دادم وقت می‌گذاشتم.
این نویسنده درباره توجه برنامه "ظهر جمعه" به داستان‌های انقلابی در دهه فجر نیز توضیح داد: ما دردوره نخست این برنامه به تهیه کنندگی محمد میرکیانی قصه‌های مرتبطی را با موضوع انقلاب و دهه فجر به شکل روزانه پخش می‌کردیم. البته این روال پس از رفتن وی تغییر کرد. از سوی دیگر در آن زمان به مدیران برنامه ها اعلام می‌شد که حال و هوای برنامه‌هایتان را متناسب با ایامی مانند دهه فجر تغییردهید.
این گوینده رادیو تاکید کرد: البته لزومی هم نداشت که 24 ساعت برنامه‌های رادیو تعطیل شود و فقط درباره یک موضوع خاص برنامه پخش شود. زیرا تنوع جزو ذات برنامه‌های رادیویی است و باید مخاطبانی را که سلایق مختلف دارند، جذب کند. در غیر این صورت باعث خستگی شنونده می‌شود.
چرا در مناسبت‌های مختلف کنداکتور پخش رادیو ثابت می‌ماند؟
همانطور که سرشار نیز اشاره کرد تولید برنامه‌های رادیویی در ایام دهه فجر به صورت ویژه‌برنامه‌های مناسبتی در همان قالب برنامه‌های ثابت رادیو تولید می‌شد و روی آنتن می‌رفت ولی از اولیل دهه 60 به تدریج برنامه‌های ثابت رادیو شکل و شمایل متفاوت‌تری گرفتند و برخی از این برنامه‌ها اساساً با عناوین انقلابی شناخته شدند و حتی برنامه‌سازان به این طریق کوشیدند اهداف برنامه خود را در قالب عنوان آن نیز بگنجانند.
"بچه‌های انقلاب" و "روزشمار انقلاب" و برخی دیگر در شمار این برنامه‌ها قرار داشتند که تلاش می‌کردند انقلاب و اهداف انقلاب رابه نسل بعدی معرفی کنند. البته برخی از برنامه‌های روتین رادیویی هم همچنان در ایام دهه فجر با تغییر در محتوا و آیتم‌هایشان می‌کوشیدند در این مقطع زمانی، وقایع انقلاب را مورد بررسی قرار دهند.
عذرا وکیلی تهیه‌کننده برنامه "بچه‌های انقلاب" درباره این رویکرد و نحوه انتخاب این اسم برای برنامه قدیمی‌ای که صبح‌ها در ساعت 6:45 پخش می‌شد، گفت: پس از انقلاب تا مدتی برنامه‌های کودک رادیو تعطیل شده بود ولی ما به مرور تلاش کردیم برنامه‌هایی از این دست را دوباره راه‌اندازی کنیم. "بچه‌های انقلاب" در سالهای شصت برای کودکان و نوجوانانی ساخته می‌شد که پس از انقلاب به دنیا آمده بودند و می‌توان آن را از جمله برنامه‌های وِیژه انقلابی رادیو هم بدانیم.
عذرا وکیلی برنامه‌ساز محبوب بچه‌ها در رادیو
وی ادامه داد: از آنجایی که پیش از انقلاب هم من برنامه کودک برای رادیو تهیه می‌کردم، پس از انقلاب برای پخش مجدد این برنامه‌ها جلساتی گذاشتیم. در جلساتی که پس از انقلاب درباره برنامه‌های کودک گذاشته شد اسامی مختلفی مطرح شد در نهایت نیزهمگی اسم "بچه‌های انقلاب" را تایید کردند. به این ترتیب نام "بچه‌های انقلاب" برای این برنامه انتخاب شد. به‌هرحال تصمیم داشتیم عنوانی را انتخاب کنیم که به حال و هوای آن بچه‌ها و شروع کار جدید برنامه‌های کودک نیز نزدیک باشد. این اسم بسیار خوب روی برنامه می‌نشست و مفاهیم خاصی را نیز تداعی می‌کرد.
در ایام دهه فجر این برنامه ویژه‌برنامه‌های مناسبتی را هم تولید و پخش می کرد. به عنوان مثال بازدید از خانواده جانبازان و شهدای انقلاب اسلامی از جمله این ویژه‌برنامه‌ها بود.
عذرا وکیلی تهیه‌کننده برنامه در این‌باره گفت: از آنجایی که در دوران انقلاب شهدا و جانبازان بسیاری داشتیم سعی کردیم در این برنامه با بچه‌های این خانواده ها ارتباط برقرار کنیم و اینگونه تلاش پدرانشان را ارج نهیم. حتی به سفارش بنیاد جانبازان در زمان دیدار با آنها کاست‌ها و نوارهای قصه و نمایش‌هایی را که در این برنامه ضبط شده بود، به آنها هدیه می‌دادیم.
این پیشکسوت رادیو همچنین بیان کرد: در نمایش‌هایی که در برنامه اجرا می‌شد این پیام را باز گو می‌کردیم که بچه‌ها باید برای خانواده‌های جانباز دوران انقلاب و جنگ تحمیلی احترام قایل شوند زیرا آنها باعث افتخار و سرفرازی ما و بچه‌های ایران زمین هستند. این کارها در قالب ویژه‌برنامه‌هایی در دهه فجر و در برنامه "بچه‌های انقلاب" صورت می‌گرفت.
همانطور که اشاره شد، رادیو پس از انقلاب عمدتا برنامه خاصی را برای دهه فجر نمی‌ساخت بلکه برنامه‌های روتین خود را به این موضوع اختصاص می‌داد. البته تهیه‌کنندگان معدودی هم مانند سعید توکل و احمد شیشه‌گران در سالهای 1368 و 1372 در ایام دهه فجر برنامه‌ای را با عنوان "گلبانگ پیروزی" به صورت روزانه و در ساعات 17:10 و19:30 به روی آنتن بردند.
همچنین معصومه جدلی نیز برنامه "گلبانگ" را که به پخش موسیقی‌های انقلابی در این ایام اختصاص یافته بود، به صورت ویژه تولید کرد.
سعید توکل کارگردان برنامه "صبح جعه با شما" و "گلبانگ" به برنامه‌های مناسبتی رادیو در این ایام اشاره کرد و گفت: در ایام دهه فجر و جشن سالگرد انقلاب برنامه "صبح جمعه با شما" را به لحاظ شکل و محتوا و قطعات نمایشی و موضوعی تغییر داده و حال و هوای ویژه جشن‌های دهه را به آنها می‌دادیم. البته این روند را در دهه 80 هم پی گرفتیم.
سعید توکل از پیشکسوتان و فعالان برنامه‌سازی رادیو
وی افزود: در این سال‌ها حتی در ایام نوروز "بهار ایرانی" را از سری برنامه‌های "جمعه ایرانی" پخش می‌کردیم. این ویژه‌برنامه‌ها به شکل روتین و روزانه پخش می‌شد. به هرحال زمانی که وارد ایام دهه فجر می‌شدیم سعی می‌کردیم برنامه‌ها رنگ و بویی از این ایام را پیدا کند اما از آنجایی که برنامه "صبح جمعه با شما" گروه ویژه رادیو به‌حساب می‌آمد ماموریت پیدا می‌کردیم که در طول ایام دهه فجر برنامه‌ای ویژه را تهیه و در ساعات دیگر برنامه‌های رادیو پخش کنیم. این اتفاق معمولاً درباره بخش‌های دیگر رادیو شکل نمی‌گرفت. اعضای گروه نیز به دلیل تمایل مردم و مسئولان برنامه‌ای مناسب آن ایام تهیه می‌کردند.
شهلا نیساری تهیه‌کننده دوره‌هایی از برنامه‌های راه شب، قصه ظهر جمعه، کار و کارگر و کشاورز درباره حال و هوای این برنامه‌های پر مخاطب در ایام دهه فجر گفت: بیشتر برنامه‌های ما در ایام دهه فجر به شکل ویژه‌برنامه تولید و پخش می‌شد و هیچگاه برنامه مجزا از برنامه روتین نداشتیم.
وی ادامه داد: شاید یکی از دلایل آن هم به تک‌شبکه‌ای بودن رادیو باز می‌گشت. به این ترتیب در برنامه‌هایمان یک بخش و یا تمام زمان برنامه را به دهه فجر و انقلاب اختصاص می‌دادیم. البته الان که تعداد شبکه زیاد شده است، کار ساخت برنامه‌های انقلابی شکل و فرم دیگری پیدا کرده است. در برنامه کشاورز و کار و کارگر ما به بررسی دست‌آوردهای انقلاب برای کشاورزان و کارگران در آن مقطع زمانی می‌پرداختیم.
این پیشکسوت رادیو درباره داستان‌های مناسبتی و موضوعی برنامه "قصه ظهر جمعه" در ایام دهه فجر نیز گفت: از آنجایی که مخاطبان "قصه ظهر جمعه" کودکان و نوجوانان بودن باید به سمت قصه‌هایی می‌رفتیم که برای مخاطبانمان جذاب باشند. به عنوان مثال در یکی از برنامه‌ها داستان شهید فهمیده را تعریف کردیم.
نیساری با اشاره به اینکه محدودیت‌هایی در قصه‌گویی انقلابی به دلیل نبود منابع کافی وجود داشت، گفت: به هرحال در انتخاب قصه محدودیت داشتیم زیرا باید قصه‌هایی را انتخاب می‌کردیم که درباره حضور نوجوانان در انقلاب و یا جنگ باشد. یعنی باید دو اصل در قصه دیده می‌شد؛ یک شباهت در شخصیت و قهرمان داستان که باید در گروه سنی کودک و نوجوان قرار می‌گرفت و دیگر اینکه باید متناسب با مناسبتی که در آن قرار داشتیم می‌بود.
این تهیه‌کننده رادیویی درباره حال و هوای برنامه "راه شب" در دهه‌های فجر نیز چنین توضیح داد: در برنامه "راه شب" نیز آیتم‌های مناسب با دهه فجر داشتیم. گاهی اوقات مردم تماس می‌گرفتند و موضوعات مختلف و خاطراتشان را مطرح می‌کردند و یا شعری با این مضمون می‌خواندند.
البته چند سال بعد با اضافه شدن شبکه‌های دیگر این نقیصه تا حدودی جبران شد. از این رو به نظر می رسد آن مشکل به دلیل حجم بالای برنامه‌های ثابت رادیو و نبود زمانی برای برنامه‌های مناسبتی بوده باشد. در سال 77 با آغاز به کار رادیو جوان برنامه‌هایی به نام موج خنده، جدید، تازه و نو و دو نیمه سیب در ایام دهه فجر از این شبکه پخش می‌شد.
داوود جمشیدی، تهیه کننده برنامه "عصرانه" بود. عصرانه یکی از برنامه‌های اواخر دهه هفتاد است که توانسته بود تا حدودی این نقیصه را جبران کند.
داوود جمشیدی مهمان عصرهای رادیو
تهیه‌کننده این برنامه نیز درباره برنامه‌سازی با موضوع انقلاب چنین گفت: "عصرانه" در طول سال‌ها در قالب‌های مختلف پخش می‌شد؛ زمانی با عنوان "آیینه صبح" روزهای پنچ شنبه پخش می‌شد، حتی در دوره‌ای جمعه‌ها صبح با عنوان "آدینه" پخش شد. از این رو در طول پخش دچار نوسان فراوانی می‌شد اما ماهیت اصلی این برنامه همان عصرانه بود که عصرهای پنجشنبه پخش می‌شد. هسته مرکزی این برنامه داریوش کاردان، مرحوم خسروی و بنده بودیم. مرحوم خسروی طرح کلی این برنامه را ارائه داد. گویندگان خانم برنامه نیز متفاوت بودند. در "عصرانه" ثریا قاسمی، شهین مهین فر، مهین فرد نوا و ژیلا صادقیان گویندگی می‌کردند.
تهیه‌کننده برنامه "عصرانه" این برنامه را اساساً یک برنامه متناسب با ایام دهه فجر دانست و عنوان کرد: شاکله و پتانسیل این برنامه در قالب یک برنامه با قابلیت‌های مناسبتی ایام دهه فجر قرار می‌گرفت زیرا این برنامه فضای شادی داشت و متکی به نمایش‌های متعدد نیز بود. ما آنجا نگاهی انتقادی را نیز چاشنی برنامه‌های نمایشی خود می کردیم.
وی در پایان گفت: "عصرانه" با این ظرفیت وارد فضای دهه فجر و جشن‌های سالگرد انقلاب می‌شد و تلاش می‌کردیم نمایش‌هایمان گرایش‌های ملی، میهنی و انقلابی داشته باشند. از این رو شیوه کار ما اختصاص ویژه‌برنامه‌های انقلابی نبود و فضای کلی و اسم برنامه را هم تغییر نمی‌دادیم.
خبرگزاری مهر کوشیده است در قالب پرونده‌ای موضوعی به برنامه‌های سالهای دور و شناخته‌شده رادیو در دهه 60 و 70 و چگونگی برنامه‌سازی آنها در ایام دهه فجر بپردازد. از این روبه سراغ برخی از تهیه کنندگان و مجریان این برنامه‌های پرمخاطب رفته و نظر آنها را درباره برنامه‌ها و ویژه برنامه‌هایشان در ایام دهه فجر و سالگرد انقلاب جویا شدیم.
محمدرضا سرشار مجری قصه ظهر جمعه، عذرا وکیلی تهیه کننده بچه‌های انقلاب، سعید توکل تهیه‌کننده صبح جمعه با شما و گلبانگ پیروزی،- شهلا نیساری تهیه‌کننده دوره‌هایی از برنامه‌های راه شب، قصه ظهر جمعه، کار و کارگر و کشاورز و داوود جمشیدی تهیه‌کننده عصرانه افرادی هستند که با آنها به گفتگو نشسته‌ایم. آنها نیز هر یک با خاطره‌ای از آن زمان به تفصیل درباره این نگرش در رادیو سخن گفتند.
در روزهای آتی با ما و این گفتگوها همراه باشید.
-----------------
گزارش از مهدی قنبر