به گزارش خبرنگار سياسي "مهر"، سيد محمد خاتمي در همايش بين المللي بزرگداشت سالگرد مشروطيت به مناسبت يكصدمين سالگرد مشروطيت با اشاره به اينكه مشروطيت از مهمترين وقايع است كه در طول دو قرن گذشته در عرصه حيات سياسي، اجتماعي ايران رخ داده است گفت: بررسي چند و چون اين واقعه علل و عوامل آن و نيز تاثيري كه در تحولات و جريانات بعدي زندگي مردم داشته، كاري است كه بر عهده پژوهشگران و كاوشگران است و از حد من فراتر است.
وي اضافه كرد: مشروطيت يك واقعه دفعي و بي مناسبت با ساير حوادث نبود بايد آن را در متن تحولات 200 سال گذشته كه در عرصه ذهن و زندگي مردم به پديد آمده است، ارزيابي كرد كه خود معلول علل و عواملي است كه به نوبه خود منشاء آثار و نتايج بعد از خود است.
خاتمي با تاكيد بر اينكه اين جنبش جوشيده از درون مردم است، گفت: علت دروني و يا علت تامه آن دروني و جوشيده از درون است و جنبشي است كه در 1324 هجري قمري و 1285 هجري شمسي و 1906 ميلادي اولين شكوفه خود را كه صدور فرمان مشروطيت بود، زد.
وي گفت: انقلاب مشروطيت برخاسته از درون ملت بود و نتيجه آن تحولاتي بزرگ در زندگي مردم بود و در رأس اين جنبش نخبگان روحاني و متفكران روشنفكر به نمايندگي از مردم حضور داشتند و آنچه منشاء اصلي و موثر اين جنبش بود درك و باور آگاهانه از آن بود كه توده مردم بر اساس فطرت خود به حقانيت اين قيام باور داشتند يعني يك نوع باور عمومي ميان توده ها و نخبگان وجود داشته كه سبب كارآمدي اين جنبش شد.
رئيس جمهور با طرح اين سوال كه چرا جنبش فراگير شد و همه طبقات مردم را در برگرفت گفت: معتقدم عامل دين در فراگير شدن نهضت مشروطيت موثر بود البته نهضت مشروطيت يك حلقه از زنجيره حوادثي است كه در طي 200 سال رخ داده است و پس از آن ملي شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامي بود كه هر سه اين جريانات جوشيده از درون و مردمي هستند يعني تنها نخبگان نبودند كه تصميم مي گيرند بلكه مردم هستند كه پشتيبان حركت مي شوند و در هر سه جريان نقش دين و پيشوايان دين ديده مي شود.
وي تصريح كرد: در رأس مشروطيت عالمان بي بديل قرار دارند چه در نجف و چه در ايران، در نهضت ملي و ملي شدن نفت نيز روحانيون خوش فكر و معتبري در كنار سياستمداران قرار مي گيرند كه اين مساله سبب فراگيري نهضت مي شود كه اوج آن در 30 تير كه حكومت مستبد در مقابل اراده مردم تسليم مي شود، بود.
خاتمي افزود: نهضت اسلامي هم كه كاملا معلوم است كه در رأس آن يك عالم و مرجع ديني قرار دارد و نابجا نيست كه بگوييم سمت حركت نهضت هاي فراگير و مردمي دين يا از جمله عوامل موثر آن دين است اما اين سوال طرح مي شود كه آيا در اين سه نهضت هميشه دين پشتيبان مردم بوده است يا خير؟
خاتمي تصريح كرد: در برخي از اين نهضت ها شايد صف مخالفان انبوه تر از موافقان بود ، مردم نهضت مشروطيت و نداي پيشوايان ديني خود را پذيرفتند و در نهضت ملي شدن نفت نيز تا آنجا كه روحانيون و سياستمداران در كنار هم بودند فراگيري نهضت ديده مي شود كه در همان فرصت نيز بخش قابل توجهي مخالف اين نهضت بودند، حتي نهاد رسمي و معتبر دين به رهبري آيت الله بروجردي مرجعيت بزرگوار نيز حداقل، همراهي با نهضت مردمي نداشت.
خاتمي با اشاره به برخي فرمايشات آيت الله بروجردي در ملي شدن صنعت نفت مبني بر اينكه در قضايايي كه نسبت به آن اشراف نداشتند وارد نمي شدند گفت: اين طور نيست همه نهاد دين و شخصيت هاي معتبر ديني در اين عرصه بوده باشند و دين يك فراگيري شده باشد.
وي تصريح كرد: در انقلاب نيز برخلاف ظاهر قضيه كه همه احساس مي كنند يك مرجع عاليقدر مثل امام با آن همه مبارزات و استقبال عظيم مردم و تاسيس جمهوري اسلامي كل نهاد دين پشت جريان بودند اشتباه است زيرا كه بخش قابل توجهي از روحانيون به شدت مخالف حركت امام (ره) و شخص امام بودند.
خاتمي با اشاره به فرمايشات امام راحل در اين خصوص گفت: بنابراين با توجه به مخالفت بخش قابل توجهي از شخصيتهاي معتبر ديني با هر سه حركت و نداي مخالفتي كه دين با اين حركتها داشته است چطور مي توان ادعا كرد كه دين عامل فراگيري اين نهضت هست.
خاتمي با اشاره به اينكه مردم ما از استبداد به تنگ آمده بودند و يك حكومت مردمي آزاد مي خواستند گفت: نخبگان تفسيرهاي مختلفي از آن مي كردند كه بخش مشتركي كه نخبگان به آن توجه داشتند، مردم سالاري بود و دوم استقلال بود و بخاطر رنجي كه مردم از سلطه اجانب تحمل كرده بودند و غرور آنها پايمال شده بود چنين خواسته اي داشتند.
وي اضافه كرد: ايراني كه فكر مي كرد در طول تاريخ آفريننده تمدن بوده و دوبار ايراني توانسته است تمدن را به منصه ظهور بياورد در طي اين سالها و در اثر سلطه استبداد دچار يك عقب ماندگي مزمن بود كه حتي قدرت مصرف درست كالاهاي غربي را نيز در خود نمي ديد بنابراين خواست ملت ما، پيشرفت است.
رييس جمهور ادامه داد كه تحليل گران با درك آگاهانه و توده مردم با درك فطري خود به اين باور رسيده بودند كه راه نجات ملت، آزادي و استقلال و پيشرفت است اما وقتي دين به صحنه مي آيد آن بينشي از دين كه با آزادي و استقلال و پيشرفت مناسبت دارد سبب مي شود كه اين باور تقويت شود و مردم به آن عمل كنند.
وي تاكيد كرد: هنگاميكه خواست تاريخي مردم با هويت تاريخي ملت همسو شد، معجزه مي آفريند زيرا كه دين در عمق فرهنگ جامعه ما جا دارد و اگر بخواهيم كار مردمي انجام دهيم با نفي دين مردمي نمي توان موفق شد.
خاتمي گفت: اين همه ندايي كه در اين سالها برخاسته است كه اگر آزادي و استقلال و پيشرفت و دموكراسي مي خواهيم همه بر بستر هويت ديني مردمي بايد شكل بگيرد و بايد دين را به گونه اي بفهميم كه با اين همه سازگار باشد اگر نه با همه اعتبار متصديان آن در عرصه تنها مي ماند همچنانكه دعوت مردم به آزادي و استقلال تا آنگاه كه با هويت مردم سازگار نباشد، ناكام مي ماند.
رييس جمهور با تاكيد بر اينكه خواست تاريخي مردم آزادي عدالت استقلال و پيشرفت بوده است تصريح كرد: هويت تاريخي مردم ديني بوده است و هنگامي كه اين خواست با هويت همسو شد كارهاي بزرگي مي كند، اما همواره اين دعوت و قرائت از دين از سوي نيروهاي مختلف تحت فشار بوده است.
خاتمي با تقسيم گروهها در جوامع به سنت پرستان، غرب گرايان و اصلاح گران گفت: پرستش در سنت ما فقط شايسته خداست و هرچه ديگر پرستش شود بت است، چه سنت و چه غرب باشد. سنت را بايد شناخت و به آن احترام گذاشت چنانكه غرب را بايد شناخت اما هردو قابل نقد هستند و وقتي صحبت از پرستش به ميان آمد تفكر و تامل از انسان گرفته مي شود.
وي افزود: ما در طول تاريخ دچار گروههاي سنت پرست و غرب پرست بوده ايم و آنچه مظلوم بوده است در اين دو دسته شناخت بوده كه يا با شيدايي يا با نفرت با اين دو دسته برخورد كرده ايم و اصلاح گران كساني بوده اند كه به هويت ديني اين مردم پايبند بوده اند و نوعا تنها بودند و مردم با آنان بودند اما بخشهاي ديگر نخبه با آنان نبودند و گروههاي موثر ضد اصلاح گري چون پايگاهي در ميان مردم نداشتند يا حذف مي شدند يا به دامن دشمن اصلاحات مي آويختند.
خاتمي تصريح كرد: ما امروز در يك جامعه بزرگ در حال گذر تاريخي هستيم اما الان در مرحله لولايي در هستيم، ملت با پيروزيها و شكست هاي فراوان كه داشته است هيچ گاه از خواست تاريخي خود دست برنداشته است و دست برنخواهد داشت و قدرتها اگر خود را در مسير اين خواست قرار دهند موفق خواهند بود و در غير اين صورت هرچند ممكن است براي برهه اي از زمان بر ذهن و زندگي مردم حكومت كنند، اما سرانجام محكوم به فنا هستند.
وي افزود: جز از طريق دين و قرائت درست از دين رسيدن به آزادي و دموكراسي در اين كشور ممكن نيست و اشتباه مي كنند آنان كه براي رسيدن به آزادي و مردم سالاري خواستار حذف دين هستند و چه اشتباه مي كنند آنان كه احساس مي كنند با ورود آزادي و استقلال دين حذف مي شود در حاليكه جداشدن دين از آزادي و مردم سالاري مناديان مردم سالاري را در ذهن مردم شكست مي دهد.
رييس جمهور راه نجات ملت را رسيدن به خواست تاريخي آنان دانست و آن را قابل نقد خواند و گفت: اصلاحات واقعي و اصلاح گري كه رمز و راز موفقيت جامعه ما بوده است وهرجا مجال يافته دستاوردهاي شگفتي داشته است و هرجا شكست خورده است راه ملت با موانع روبرو شده است؛ راه ملت است و ملت راه خود را گم نكرده است و آينده از آن اين ملت است.
بر اساس اين گزارش، دكتر فرجي دانا رياست دانشگاه تهران و محمدي رياست دانشگاه تبريز پيش از سخنراني رئيس جمهور به ارائه گزارش در خصوص چگونگي تشكيل ستاد همايش بين المللي مشروطه و اهداف راه اندازي چنين همايشي پرداختند.
همچنين رئيس جمهور پيش از سخنراني در اين همايش از نمايشگاه عكس، اسناد و مدارك و روزنامه هاي نهضت مشروطيت بازديد كرد.