خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و هنر: از سال ۱۳۶۸ به مدت ۵ سال برنامهٔ "عصرانه" به صورت زنده از رادیو پخش می شد. در این برنامه شخصیت معروف رادیویی "استاد خرناس" متولد شد. شاعری که بهلول‌وار منتقد دوران خودش بود. این برنامه با اجرای داریوش کاردان و ژاله صادقیان سال‌ها عصر روزهای پنج شنبه پخش می شد.
برنامه "عصرانه" از جمله برنامه ایی بود که با ورود به ایام دهه فجر نیز تغییر چندانی نمی‌کرد. البته داوود جمشیدی تهیه‌کننده این برنامه معتقد بود که برنامه "عصرانه" شاکله و ظرفیت دهه فجری بودن را در ذات خود داشت. این برنامه هم فضای شادی داشت و هم متکی به نمایش بود. از سوی دیگر رگه‌های انتقادی هم در آن گنجانده شده بود به این ترتیب برنامه در ایام دهه فجر به موضوعات مربوطه نیز می‌پرداخت.
در گفتگویی با داوود جمشیدی شناسنامه "عصرانه" و خاطرات روزهای دور را ورق زده‌ایم.
* برنامه "عصرانه" با وجود اینکه یک روز ثابت برای پخش داشت اما در مواردی با عناوینی چون "آدینه" و "آیینه" نیز پخش می شد. آیا این عناوین به دلیل مناسبتی بودنشان انتخاب می‌شدند؟
- مناسبتی نبودند اما به صلاحدید مدیران در زمان‌های مختلف به اشکال و اسامی مختلف پخش می‌شد. به این ترتیب که برنامه "آیینه" صبح های پنج شنبه و برنامه "آدینه" صبح روزهای جمعه به جای "صبح جمعه با شما" پخش می‌شد.
* البته آنچه ما به عنوان "عصرانه" می‌شناسیم آن برنامه‌ای است که عصر پنج شنبه‌ها پخش می‌شد؟
- بله. به‌هرحال اسم "عصرانه" هم بر همین اساس انتخاب شده بود و آن‌چیزی که به عنوان "عصرانه" می‌شناسیم آن برنامه‌ای است که عصر پنج‌شنبه‌ها پخش می‌شد. داریوش کاردان و زنده‌یاد مهرداد خسروی و من هسته مرکزی این برنامه را تشکیل می‌دادیم.
خسروی طرح کلی برنامه را ارائه داد. من و کاردان هم مسئولیت نگارش و اجرا را برعهده داشتیم. در این میان گویندگان خانم برنامه نیز متفاوت بودند؛ از ثریا قاسمی و شهین مهین‌فر گرفته تا مهین فردنوا و در نهایت ژاله صادقیان که بعد ها به جمع ما اضافه شد.
* همانطور که اشاره کردید گوینده زن دائمی نداشتید. چرا گویندگان زن برنامه این قدر تغییر می‌کردند؟
- ما در انتخاب گویندگان زن دچار مشکل بودیم زیرا تنها یک گوینده به معنای مرسوم آن نیاز نداشتیم بلکه این فرد باید یک گوینده - بازیگر می بود زیرا دیگر برای آیتم‌های مختلف از بازیگران مختلف استفاده نمی‌کردیم در نتیجه باید این مجریان به عنوان بازیگر نیز ایفای نقش می‌کردند. اساسا این برنامه نمایش‌محور بود و برخی از قسمت‌ها را نیز خسروی می‌نوشت.
* با وجود ساز و کاری که این برنامه داشت در ایام و مناسبت‌هایی مانند دهه فجر دچار چه نوع تغییراتی می‌شد؟ آیا برنامه‌ای مستقل با همین گروه ویژه ایام فجر و انقلاب اسلامی کار می‌کردید؟
- این برنامه ذاتاً متناسب با ایام دهه فجر بود زیرا در این برنامه ما فضای شاد و متکی بر نمایش داشتیم. از سوی دیگر رگه‌های انتقادی هم در آن وجود داشت.
گروه تولید "عصرانه" با این توانایی به دهه فجر می‌پرداخت و جالب توجه اینکه در برخی از روزهایی که انتظار نمی رفت این برنامه پخش شود، با اندکی تغییر پخش می‌شد. در این ایام رویکردمان را از لحاظ موضوع و ریتم و موسیقی تغییر می دادیم.
* به شکل مشخص در دهه فجر این برنامه چه تغییراتی می‌کرد؟
- سعی می شد تا برنامه‌ها گرایش انقلابی و ملی میهنی داشته باشند و ویژگی‌هایی از این دست در این ایام در کار رعایت می‌شد. البته فضای شاد برنامه هم در این میان شرایط را برایمان تسهیل می‌کرد.
* به این ترتیب شما ویژه برنامه‌ای برای دهه فجر تولید نمی‌کردید بلکه "عصرانه" با همان حال و هوای همیشگی وارد ایام دهه فجر می‌شد.
- بله. ما حتی در نورزو هم شاکله برنامه را تغییر نمی‌دادیم. اما متن، پیام و موضوع را متناسب با آن ایام تغییر می‌دادیم.
* چرا در رادیو مانند تلویزیون که در ایام دهه فجر آنتن را در اختیار برنامه‌های مناسبتی انقلاب می‌گذارد، عمل نمی‌شود. آیا این موضوع درسیاست کلان رادیو وجود دارد یا اینکه شرایط رادیو چنین اجازه ای را به برنامه‌سازانش نمی‌دهد؟
- قاعده و اصول رادیو اینگونه است. البته تهیه کنندگان رادیو همگی باید توانایی تولید کار در هر قالبی را داشته باشند و به این ترتیب آنها درهر شرایطی می توانند برنامه خود را منطبق با شرایط زمانی تغییر و یا تولید کنند. قرار نیست که قالب کلی برنامه‌ای در رادیو عوض شود. در حال حاضر من برنامه‌ای با نام "چراغ" را در رادیو تهران دارم. این برنامه جُنگی دو ساعت و نیمه درباره ادب، هنر و فرهنگ است. ما در ایام دهه فجر با تغییراتی در آیتم و موضوع، به شعر بعد از انقلاب پرداخته‌ایم این یعنی اینکه برنامه‌مان تغییر ماهوی نداشته ولی از موضوع انقلاب هم غافل نبوده است.
* پس این یک سیاست کلی است.
- البته ما در رادیو برنامه وِیژه هم داریم ولی اینگونه نیست که همه برنامه‌ها از این تفکر کلی پیروی کنند.
* ولی بپذیرید که تعداد برنامه‌های مستقل انقلابی بسیار کم است.
- مواردی که به آن اشاره می‌کنید درست است اما قرار نیست چنین اتفاقی در همه برنامه‌های رادیو بیفتد. اما برای برنامه‌هایی که این قابلیت را دارند در کنداکتورشان شرایط خاصی پیش‌بینی شده است. بسیاری از برنامه‌های رادیو نمی‌توانند این تغییر کامل را در قالبشان ایجاد کنند. به عنوان مثال ما در برنامه "چراغ" متناسب با ایام سوگواری هم برنامه را پخش می‌کردیم.
ما در رادیو مطابق هدفگذاری برنامه‌هایمان را در ایام مختلف ملی و مذهبی برنامه تهیه می‌کنیم. این روال در تولید اکثر برنامه‌های رادیویی وجود دارد.
* آیا این رویکرد درست است و چطور شد که رادیو چنین سیاستی را برگزید؟
- محور برنامه‌های رادیویی را نویسنده و تهیه‌کننده تعیین می‌کنند که امروز دیگر موقعیت نویسنده کمی کم‌رنگ شده است. به‌هرحال زمانی که ما یک رسانه کلام‌محور داریم کسی باید در میان گروه تولید باشد که این کلام را بسازد. نویسنده مسئول ساخت این کلام در رادیو است. نبود نویسنده خوب در رادیو ما را به این سمت سوق داده است که امروز نتوانیم برنامه‌هایی با قابلیت‌های بالا در رادیو داشته باشیم؛ برنامه‌هایی که در مناسبت‌های خاص بتوانند شرایط جدیدی را برای برنامه‌ها خلق کند.
پس نبود نویسنده خوب این نگاه را در رادیو بوجود آورده است.
* شاید رادیو هزینه مناسبی برای ساخت برنامه‌های مناسبتی در نظر نمی‌گیرد و به تغییر چند آیتم در برنامه‌های روتین اکتفا می‌کند تا هزینه جدیدی را متحمل نشود.
- من این موضوع را قبول ندارم. زیرا تفاوت پرداختی برنامه‌ها تا این حد نیست که یک شبکه رادیویی بخواهد خودش را با عدم پرداخت هزینه ای اضافی دستخودش افت کیفیت کند. این موضوع اساساً معقول و منطقی به نظر نمی رسد.
از سوی دیگر هزینه‌های رادیو به مراتب کمتر از تلویزیون است. هیچ شبکه‌ای به دلیل مسایل مالی برنامه‌های ضعیف تولید نمی‌کند. مطمئن باشید اگر برنامه‌سازان رادیویی برنامه‌ای ویژه تولید کنند پول ویژه نیز دریافت می کنند. حتی برآورد اولیه در مواردی نیز دچار تغییر می‌شود و برایشان برآوردهای مکمل و ویژه پیشنهاد داده می شود.
این موضوع به توانایی برنامه‌سازان رادیو بازمی‌گردد. تحلیل برنامه‌ساز در رادیو اینگونه است که برنامه‌ساز رادیو کسی است که توانایی ساخت برنامه ویژه عید و برنامه‌های سوگواری را توامان داشته باشد. این تعریف در ذات شغل تهیه‌کنندگی رادیو قرار دارد. ما در برنامه عصرانه نیز یک بخش ویژه اذان داشتیم. اتفاقاً خودمان هم از این بخش لذت می‌بردیم. این نیایش تغزلی عرفانی و موسیقی و آواز سنتی داشت. این قسمت‌ها 25 دقیقه بود.
فکر می‌کنم داریوش کاردان تمام آن قسمت‌ها را ضبط کرده و نگه داشته است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که گروه "عصرانه" که برنامه طنز می‌ساخت قابلیت ساخت چنین برنامه‌ها را نیز داشت. تولید برنامه‌های ویژه در دل برنامه‌های ثابت رادیو جزو ویژگی‌های رادیو است. علت آن هم صرفه‌جویی مالی نیست.
* چرا برنامه عصرانه متوقف شد و دیگر روی آنتن نرفت؟
- به نظرم داریوش کاردان امروز جذب تلویزیون و بازیگری شده است. کاردان بازیگری را دوست دارد و به همین دلیل دیگر درگیر این حرفه شده است. برنامه‌ای که سال‌ها با حضور این شخصیت پخش شده و مردم "عصرانه" را با صدای او می‌شناسند نمی تواند بدون حضور او ادامه پیدا کند.
------------------
گفتگو از مهدی قنبر