خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و ادب: رسانه‌ها اگرچه همه همیشه جزئی از متن رویدادهای هر سال کشور بوده‌اند و حضورشان گاه در به ثمر رسیدن آن رویداد تاثیرگذار بوده است اما مجموعه رویدادهای رخ داده در حوزه رسانه‌ها در سال 91 به نوعی سعی داشت تا رسانه‌ها را از متن به حاشیه بکشاند که البته در مواردی نیز موفق شد.
هدیه جنجالی
هدیه جنجالی رئیس جمهور به خبرنگاران در سال 90 که همزمان با روزخبرنگار اعلام و در روزهای پایانی سال 90 به شیوه‌ای عجیب اهدا شد، در نخستین روزهای سال 91 منجر به ایراد انتقاد فراوانی از سوی اهالی مطبوعات به دولت شد و واکنش بسیاری از آنها را در مقابل شیوه توهین آمیز پرداخت این هدیه برانگیخت.
از جمله این واکنش‌ها از سوی داوود نعمتی، عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشکده صدا و سیما مطرح شد که در گفتگو با خبرنگار مهر درباره نحوه پرداخت هدیه به خبرنگاران و عکس‌العملی که آنها باید در قبال این نوع هدیه گرفتن‌ها داشته باشند، گفت: در مجموع به عقیده من دریافت هدیه از سوی خبرنگاران را از هر مقامی درست نمی‌بینم. خبرنگاران نباید در قبال کاری که انجام می‌دهند هدیه دریافت کنند. این هدیه‌ها تبعات دیگری نیز دارد که از جمله آنها می‌توان به وامدار شدن خبرنگار در قبال حوزه مربوطه و همچنین مغضوب واقع شدن خبرنگار شود. از ظرف دیگر، هنگام دریافت هدیه ممکن است برخوردهایی صورت گیرد که در شأن خبرنگار نباشد و همین برخوردها نیز در روند فعالیت وی تزلزل ایجاد کند.
این در حالی بود که در همان ایام منصور سعدی معاون وقت سردبیر روزنامه ایران با تایید این رویه به خبرنگار مهر گفت: این هدیه را بالاترین مقام اجرایی برای همه به مناسبت یک روز خاص(روز خبرنگار) در نظر گرفته و با هدایایی که از سوی حوزه‌ها پرداخت می‌شود کاملاً متفاوت است.
این اما تمامی ماجرای این هدیه نبود. جمع قابل توجهی از اهالی مطبوعات حتی پس از مراجعه به ساختمان کوثر با این موضوع مواجه شدند که نام آنها در لیست خبرنگاران کشور ثبت نشده بوده. پیگیری‌ها حاکی از این بود که این اسامی از روی لیست پایگاه جامع سمان که از سوی معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد ایجاد شده بود تهیه شده است و بسیاری از اهالی رسانه در همان سال با انتقاد از سیستم پیچیده و ناکارآمد این پایگاه، از ارائه و تکمیل اطلاعات خود در آن امتناع کرده و در نهایت هم از طرف معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد شایسته احراز مقام خبرنگاری شمرده نشده بودند.
روزنامه‌نگارانی که دیگر به دانشگاه نمی‌روند
حذف رشته روزنامه‌نگاری از برخی دانشگاه‌های مرجع تدریس این رشته نیز یکی از بحران‌های قابل توجه در حوزه مطبوعات بود که در سال گذشته درباره آن حاشیه‌هایی پدید آمد و در نهایت نیز بدون مشخص شدن مرجع تصمیم گیرنده در این زمینه، به شکلی عجیب فراموش و در نهایت این حذف در برخی دانشگاه‌های مرجع تدریس این رشته به مرحله اجرا در آمد.
ماجرا زمانی آغاز شد که دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان یکی از دانشگاه‌های مادر در زمینه تربیت دانشجو در رشته روزنامه‌نگاری از پذیرش دانشجو برای این رشته در سال 91 امتناع کرد و پذیرفته شدگان رشته‌های روزنامه‌نگاری در آزمون سراسری را در بهت فرو برد.
در پی این اقدام، سخنگوی وقت کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی نیز فاش کرد که رئیس دانشگاه علامه طباطبایی در سال 90 هم به دنبال حذف رشته روزنامه‌نگاری در این دانشگاه بود که این تصمیم با مخالفت جدی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس روبه‌رو شد و ۱۳ رشته‌ای که توسط وی حذف شده بودند به دانشگاه علامه بازگشتند.
با این حال محمد جعفر محمد زاده در مقام تنها مقام مسئولی که سال گذشته بر ادامه این روند واکنش نشان داد در سخنانی در حاشیه سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران گفت: انکار رسانه یعنی انکار حرکت جهان. نمی‌توان اهمیت رسانه و نیروی انسانی آن یعنی خبرنگاران را انکار کرد. البته این ضرورت که باید رشته روزنامه‌نگاری تقویت شود نه اینکه حذف شود، خودش را بر جامعه و فضای دانشگاهی و رسانه‌ای کشور تحمیل خواهد کرد و بعید می‌دانم این اتفاق بیفتد.
این اظهار نظرهای در حالی رخ داد که گوش تصمیم‌گیرندگان برای این موضوع شنوای انتقادات نشد و در نهایت نیز این حذف به مرحله اجرا درآمد.
در همین حال سال گذشته در اقدامی قابل توجه مدیر گروه ارتباطات دانشکده صدا و سیما از راه اندازی پنج رشته دانشگاهی تازه در این مرکز آموزشی خبر داد و گفت: در حال حاضر 4 رشته تحصیلی توسط گروه ما تدریس می‌شود و به زودی رشته تبلیغات هم در مقطع فوق لیسانس ایجاد خواهد شد. وی همچنین از برنامه‌ریزی گروه ارتباطات دانشکده صدا و سیما برای راه اندازی مدیریت رسانه، رسانه و فرهنگ (هر دو در مقطع دکتری)، رسانه و سلامت (در مقطع فوق لیسانس) و ژورنالیسم الکترونیک (در مقطع لیسانس) در آینده نزدیک خبر داد.
یارانه کم رمق، مطبوعات را لاغر کرد
ماجرای یارانه مطبوعات و کم و کیف آن در شانزدهمیمن سال اعطای آن در سال گذشته نیز با حاشیه‌هایی روبرو شد.
یارانه مطبوعات در تمامی سال‌های پرداخت خود، بدون هرگونه سیستم و نظام جامع برای تعیین مبلغ و تنها از سوی معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد و گاه بر اساس تصمیم شخص وزیر تخصیص و اعطاء می‌شده است که معنایش این است که تخصیص این یارانه برای خود ساز و کاری درون سازمانی در این معاونت و دفتر وزیر ارشاد داشته و دارد.
رشد فزاینده مطبوعات در سال‌های اخیر به ویژه در سال 1390 و مبلغ ناچیز این یارانه منجر شد که برخی از مطبوعات کشور عطای این یارانه را به لقاء آن ببخشند و به طور کلی حسابی بر روی دریافت آن باز نکنند. این در حالی بود که معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در خرداد ماه سال گذشته و در حاشیه افتتاح یک نمایشگاه کاریکاتور با موضوع بیداری اسلامی در سرای روزنامه‌نگاران ایران با اشاره به مبلغ این یارانه اظهار داشت: میزان افزایش پیش‌بینی شده برای یارانه مطبوعات در بودجه سال 91، 15 درصد است. ولی مهم اعتبار پیش‌بینی شده نیست، مهم نحوه تخصیص آن است. سال گذشته 90 درصد یارانه مطبوعات تخصیص یافت ولی امیدواریم امسال صد‌درصد آن تخصیص پیدا کند.
در همین حال و هوا سید فرید قاسمی محقق و روزنامه‌نگار صاحب نام کشور در خرداد ماه سال گذشته و در سخنرانی خود در سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران گفت: پس از 60 سال به معایب مطبوعات صرفا دولتی پی برده‌ایم و جبر زمانه ما را به سمت روزنامه‌نگاری غیردولتی سوق داده است؛ برای اینکه خود را متمدن نشان دهیم، 16 سال پیش از این مجوز نشریه به بخش خصوصی داده‌ایم، اما به دلیل اینکه زیرساخت‌های روزنامه خصوصی فراهم نبوده یارانه را علم کرده‌ایم و خصوصی‌نما را به جای خصوصی نشانده‌ایم.
قاسمی اضافه کرد: در این تاریخ 16 ساله یارانه مطبوعاتی، به جای آنکه یارانه را به سمت زیرساخت‌ها هدایت کنیم ثروت ملی را به جیب افرادی روانه کردیم که بیشترین شأن روزنامه‌نگاری را نه علم و هنر و فن و حتی صنعت بلکه بازرگانی دانسته‌اند.
وی گفت: اگر یک صدم پولی که از محل درآمدزایی مطبوعاتی به دست آمده، صرف رشد و توسعه این حرفه می‌شد، امروز روزنامه نگارانی را که امنیت شغلی نداشتند، نداشتیم. آنچه در این سال‌ها به عنوان هدیه به بعضی از روزنامه‌نگاران داده می‌شد، اگر صرف زیرساخت‌ها، ایجاد باشگاه و صندوق قرض الحسنه و نظایر اینها شود برای اهل حرفه به مراتب بهتر خواهد بود.
با این حال سیدمحمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در اینباره در سال گذشته عنوان داشت که مساله اصلی پیش روی مطبوعات نه تنها یارانه که موضوع کیفیت آنهاست.
حسینی در سخنرانی خود در سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران گفت: با بیان اینکه در حال حاضر بیش از 4 هزار نشریه مجوز دارند گفت: دیگر رشد کمی مطبوعات دغدغه ما نیست و الان بحث، بحث کیفیت آنهاست. تنها در دولت دهم 1300 مجوز نشریه صادر شده است؛ از فصلنامه تخصصی بگیرید تا نشریات محلی. این در حالی است که بعضی‌ها با صدور مجوز برای نشریات مخالف بودند و می‌گفتند باید به همین تعداد و همین افراد فعلی محدود و منحصر باشد.
خبرگزاری و روزنامه؛ کدامیک شبیه دیگری است؟
الحاقیه جدید دولت به قانون مطبوعات مبنی بر الزام خبرگزاری‌ها به درج منبع خبر نیز یکی از چالش‌های قابل توجه در حوزه رسانه در سال گذشته بود.
ماجرا از چایی آغاز شد که در تابستان سال گذشته خبر رسید هيئت وزيران بنا به پيشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مقررات مربوط به خبرگزاريیها را به فصل پنجم آیين‌نامه اجرايي قانون مطبوعات الحاق كرده است. بر اساس ماده 38 اين الحاقيه، خبرگزاری‌ها موظفند مطالب خود را به طور مستمر و با درج شماره و زمان جداگانه منتشر كنند و درج منابع اخبار در خبرگزاری الزامی است.
این رویداد با واکنش فراوانی از سوی اهالی مطبوعات و حتی سیاسیون روبرو شد تا جایی که احمد توکلی یکی از سیاستمداران منتقد به این واقعه و رئیس وقت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی خواستار رعایت نکردن این مصوبه نادرست از سوی رسانه‌ها شد و گفت: وجود چنين مصوبه‌ای از سوی دولت نشانه بی‌اطلاعی وزير ارشاد به وظايف خود است زيرا در ماده 4 قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات به صراحت می‌خوانيم كه اين كاری كه هم اكنون وزارت ارشاد رسانه‌ها را مجبور به آن كرده در قانون مذكور از سوی وزارت ارشاد ممنوع شده است.
وي ادامه داد: ماده 4 قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات می‌گويد اجبار تهيه كنندگان و اشاعه‌دهندگان اطلاعات به افشای منابع اطلاعات خود، ممنوع است مگر به حكم مقام صالح قضائی و البته اين امر نافی مسئوليت تهيه‌كنندگان و اشاعه دهندگان اطلاعات نيست.
رئيس مركز پژوهش هاي مجلس ادامه داد: نكته جالب اين است كه وزارت ارشاد خود تهيه‌كننده آيين‌نامه اين قانون بوده است. هم اكنون وزارت ارشاد در حالی كه اجراي اين قانون را به دست دارد پيشنهادي كه 100 درصد خلاف آن است به دولت می‌دهد و در دولت هم به تصويب می‌رسد.
همچنین در یکی از معدود نشست‌های علمی که برای نقد این آئین‌نامه در سرای روزنامه‌نگاران ایران برگزار شد، سهیلا خلجی کارشناس رسانه نیز در سخنانی اظهار داشت: ما از یک سو شاهد استمرار در فقدان دیدگاه جامع‌نگر، آینده‌نگر و اقدامات پراکنده در زمینه تدوین، تصویب و ابلاغ آئین‌نامه‌های مربوط به نحوه فعالیت خبرگزاری‌ها و نشریات الکترونیک هستیم و از سوی دیگر اگر دولت یا هر مرجع قانونگذاری دیگری ده‌ها نوع از این آئین‌نامه‌ها را تصویب کند، تا زمانی که ما بحث اخلاق حرفه‌ای و مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها را نادیده بگیریم، این قوانین به خودی خود ابتر است.
این آئین نامه اما با وجود ماندن در متن قانون سرانجامی بیش از بی‌تفاوتی اهالی رسانه به آن پیدا نکرد.
دیدار تابستانی پاستور
ماجرای روز خبرنگار نیز در سال 91 برای خود حواشی قابل توجهی داشت. خبرنگاران و اهالی رسانه امسال و به مناسبت روز خبرنگار با حضور در محل ساختمان سابق مجلس شورای اسلامی به دیدار رئیس جمهور رفتند.
رئیس جمهور در سخنان خود در این مراسم به موضوعات مختلفی اشاره کرد که یکی از قابل توجه‌ترین آنها پاسخ به انتقاد یکی از خبرنگاران درباره بازدشات وبلاگ‌نویسان بود که رئیس جمهور در این زمینه گفت: حق با شماست. باید دید آیا با بسته شدن وبلاگ‌ها ماجرا درست می شود؟ آیا فکر می کنید اگر مردم این چیزها را نبینند خدا هم نمی‌بیند. اگر خدا بخواهد هر کسی حتی کسانی که در راس امور هستند نیز سقوط خواهند کرد. البته اگر جایی تهمتی زده می شود باید رسیدگی کرد.
رئیس جمهور با بیان اینکه برخی خودشان هم شاکی هستند و هم قاضی، گفت: ما خوشبین هستیم و برخی توضیحات را می‌پذیریم ولی برخی اعمال را وقتی کنار هم می گذاریم با هم جور در نمی‌آید.
نکته جالب توجه در برگزاری این مراسم این بود که برای نخستین بار در مراسم روز خبرنگار اقشار جدیدی در مراسم حضور یافته بودند و از این گذشته نماینده نیز برای سخنرانی معرفی کرده بودند. مجری برنامه سخنران را از بخش فضای مجازی معرفی کرد که مدتی طولانی به انتقاد شدید از قوه قضاییه به خاطر بازداشت برخی وبلاگ نویسان جریان حامی دولت و فیلترینگ وبلاگ‌های آنان پرداخته شد. در پایان مراسم گعده‌های متعدد چند نفره این افراد نشان می‌داد که تعدادشان در مراسم روز خبرنگار کم هم نبوده است.
یکی از این افراد در پاسخ به سئوال خبرنگار مهر که نام رسانه‌اش را پرسید گفت: ما حامیان آقای احمدی نژاد هستیم هرجا هم که ایشان سخنرانی داشته باشد حضور داریم.
نماینده این افراد بعد از سخنرانی نزد احمدی نژاد رفت و دست داد.
گرانی کاغذ؛ آتش به جان مطبوعات کشید
گرانی کاغذ و ناتوانی مطبوعات لاغر و کم بنیه کشور از تامین مبلغ آن فصل مشترک تمامی رویدادهای اهالی رسانه در سال گذشته بود.
زمزمه‌های گرانی کاغذ در کشور از اوایل تابستان شنیده شد و در این مدت به طور تقریبی قیمت کاغذ به صورت لحظه به لحظه سیر صعودی پیش گرفت. در همین راستان شنیده شد که کاغذ از جرگه کالاهای اساسی مشمول دریافت ارز دولتی خارج شده است که این خروج و داخل شدن در طول سال چندین مرتبه به طول انجامید.
در این میان بسیاری از روزنامه‌های سراسری کشور نیز تصمیم به کاهش تعداد صفحات خود گرفتند تا بتوانند به نوعی با این موضوع روبرو شوند. روزنامه‌های رسالت، جوان، جمهوری اسلامی، مغرب و....ناچار به کاهش صفحات خود شدند و برخی نیز نوع انتشار خود را از قالب هفته نامه به ماهنامه تغییر دادند، برخی نیز مانند نشریه پنجره برای مدتی ناچار از لغو انتشار خود شدند و برخی نیز مانند ماهنامه خیمه انتشار خود را به شکلی ناخواسته تغییر داده و با تاخیر سر از کیوسک‌های مطبوعات درآوردند و البته برخی که کمی قوی‌تر و پر مایه‌تر بودند به تغییر نوع کاغذ مورد استفاده خود بسنده کردند.
این رویه معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را دست به کار تهیه و توزیع کاغذ یارائه‌ای کرد.
اولین سری از این دست کاغذها را این معاونت در مهرماه سال جاری و تنها به روزنامه‌های کثیرالانتشار ارائه داد و این توزیع تا سه نوبت در سال گذشته ادامه یافت هرچند که در واپسین روزهای سال گذشته معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان داشت که دومین مرحله از سومین دور توزیع این کاغذها با تاخیر مواجه شده است.
با این وجود بسیاری از مطبوعات سراسری در سال گذشته ناچار از افزایش قیمت و کاهش صفحات شده و برخی نیز با وجود مخاطب فراوان، انتشار خود را متوقف و یا به تاخیر انداختند تا شاید مسکن‌های تشویقی اهالی کوچه هشتم خیابان قائم مقام بتواند گرهی از کلاف سردرگم کار آنها بگشاید اما به نظر نمی‌رسد که در آینده نزدیک افق روشنی را بتوان برای آن متصور بود.
کشف شبکه رسانه‌ای انگلیسی در ایران
بازداشت جمعی از خبرنگاران و فعالان رسانه کشور به جرم همکاری با شبکه‌های خبری رسانه‌ای بیگانه نیز یکی از اتفاقت قابل توجه عرصه رسانه در سال گذشته بود.
یازدهم بهمن ماه سال گذشته وزارت اطلاعات در اطلاعیه‌ای عنوان داشت: تعدادی از روزنامه نگاران و خبرنگاران دستگیرشده در این ماه بخشی از شبکه ارتباطی شبکه خبری بی.بی.سی متعلق به دولت انگلستان هستند و این روند تا تحقیق از آخرین فرد وابسته به این شبکه استمرار خواهد یافت.
این اطلاعیه افزود: این شبکه که توسط سازمان عملیات روانی دولت انگلیس (موسوم به بی بی سی ) با بهره برداری از تجارب مقطع فتنه 88 احداث و با همکاری چند دولت غربی اداره می شد، به دلیل چند لایه بودن، گستردگی ، بهره برداری از ابزار و روشهای خاص ارتباطی در ارسال اخبار و دریافت خطوط کاری از عوامل بیگانه، ماهها تحت نظر و تعقیب سربازان گمنام امام زمان (عج) قرار داشت تا سرانجام با تکمیل چرخه شناسایی عوامل داخلی، عوامل مستقر در خارج از کشور، گردآوری اطلاعات و فراهم نمودن مستندات قضایی لازم، مورد اقدام قانونی قرار گرفت.
بر اساس متن این اطلاعیه همچنین عنوان شد به دلیل تعدد عناصر مرتبط با این شبکه ( در داخل و خارج از کشور ) و با توجه به تفاوت های موجود در نوع و سطح تماس عناصر مورد نظر با شبکه موصوف و اطلاعات ارائه شده و احتمالا عدم آگاهی تعدادی از مرتبطین نسبت به منشاء خارجی شبکه، ضمن استمرار تحقیقات در روزهای آینده، ممکن است تعدادی دیگر از مرتبطین شبکه احضار یا بازداشت و عده ای از بازداشت شدگان قبلی، مرخص شوند.
وزارت اطلاعات در ادامه و در سویمن اطلاعیه خود در این زمینه برخی از رسانه‌هایی که تاکنون ارتباط یا وابستگی آنها به هسته موصوف محرض شده است را به شرح زیر معرفی کرد:
- سایت‌های جرس، کلمه، ملی مذهبی، نوروز، ندای سبز آزادی، روز آنلاین، گذار، خودنویس و سهام‌نیوز.
- شبکه‌های رادیوی R.F.I (فرانسه)، دویچه وله(آلمان)، رادیو فردا (آمریکا)
- شبکه‌های تلویزیونی B.B.C (انگلیس)، V.O.A(آمریکا)، من و تو (انگلیس).
با ای وجود و بر اساس اخبار منتشر شده بخش قابل توجهی از بازداشت شدگان این پرونده پس از اقدامات مقتضی در اسفند ماه گذشته از بازداشت خارج شده و برخی نیز به منظور انجام تحقیقات بیشتر کماکان در بازداشت به سر می‌برند.