به گزارش خبرنگار مهر، قلعه بسطام از نظر وسعت، سومین محوطه اورارتویی شناخته شده در دنیا بوده که قدمت ساخت این قلعه بر اساس کتیبه ای که از «روسای دوم»، یکی از پادشاهان اورارتویی کشف شده است بین سالهای 645 و685 قبل از میلاد است، این قلعه که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کند، در بالای کوهی در کنار روستای بسطام قرار گرفته و دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که به دره پایین آن اشراف کامل دارد.
دیوارهای موجود در قلعه، از سنگهای بزرگ ساخته شده و دارای پیش آمدگی و فرورفتگی هایی به شیوه معماری دوره اورارتویی است،این قلعه با سلطه قوم ماد بر این منطقه به‌صورت متروک مانده و فقط در دوران قرون وسطی همززمان با دوره مغول توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفته که از آنها نقش صلیبهایی روی صخره‌ها باقی مانده است، آثار دوره اورارتویی در این بنا شامل ساختمان شرقی، محله مسکونی، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرسانی است.
دژ باستانی بسطام کاندید ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو
کاوشهای باستانی نشان می‌دهد که این قلعه طی ۵۰ سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، و مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی خروج مخصوص به خود بوده، قلعه دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که روی صخره‌ای بلند، مشرف به شدت و دره‌ای بزرگ قرار دارد، این اثر یکی از کاندیدهای اصلی ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو است.
سه اشکوب تحتانی مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان، اشکوب میانی که معبدی است با اطاقهای متعدد و اشکوب فوقانی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونت گاه، مقر فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از قلعه نیز قسمتهای اصلی این دژ باستانی است.
سه دژ اورارتویی دیگر آذربایجان غربی
هیئت باستانشناسی آلمانی طی کاوش های باستانی از1969-1978 در ناحیه بسطام و اطرافش چهار دژ اورارتویی، یکی در بسطام و سه تای دیگر در قلعه اوغلو، اوزوب تپه و آشاقی قوریل (هریک در چند کیلومتری بسطام ) و یک کتیبه آسیب دیده اورارتویی و مقادیر قابل توجهی ظروف سفالی و فلزی کشف کردند.
دژ اورارتویی موجود در آشاغی قوریل پاسگاه راهداری قلعه مانندی است که در 10 کیلومتری بسطام بسمت بالای رودخانه آغچای، نزدیک روستای آشاغی قوریل که نامش به قلعه نیز گذاشته شده، قرار دارد، راه رسیدن به قلعه از کنار رودخانه است.
در شرق قلعه بقایای آبادی قدیمی گسترده که در دوره اورارتویی و نیز در قرون وسطی مسکون بوده و توسط مجرای آب قدیمی مشروب می گشته است این نهر که از رودخانه منشعب می شد، دیگر قابل استفاده نیست قلعه را در در لبه پرتگاه شمالی غربی بنا کرده اند، که گمان می رود این قلعه پاسگاه راهداری بوده که از بسطام در امتداد بستر رود آغچای به بالا می رفته است.
قلعه اوغلو نیز برای اولین بار در سال 1968 میلادی توسط گروه باستانشناسی آلمانی دیده شد، این قلعه بر فراز صخره مسطحی از سنگ آهکی که در کناره جلگه ای جدا از رشته ارتفاعات نزدیک قرار دارد بنا شده، هر چند بنایی که قلعه اورارتوئی بر آن ساخته شده از سمت مشرق، شمال و غرب، در اثر وضع طبیعی زمین بر پرتگاه قائم منتهی می شود، اما شیب جنوبی آن کم است.
قلعه اوزوب تپه اين قلعه در 30 كيلومتري بسطام در روستاي زنگلان، در كناره شرقي قره ضیاءالدین و در بستر آغچاي واقع شده، اين قلعه بر سر راهي است كه امتداد آن در آغچاي به سمت پايين آن در امتداد بالايي زيلبير چاي كشيده شده و قلعه بسطام را با قلعه مستحكمي اورارتويي و آبادي وسيعي در شمال غربي مرند، متصل مي کرده، شكل قلعه رويي اوزوب تپه كه صخره است، به طول 50/72 وبه عرض 50/31 متر بنا شده است و محور طولي بنا از شمال به جنوب است.